Περί του θεομητορικού ειρμού "Hσαΐα χόρευε..."

[vasilis]

Ο ψαλμός "Ησαια χόρευε..." είναι χριστουγεννιάτικος από οσο ξέρω. Μπορεί κάποιος να με διαφωτίσει που είναι η θέση του στις σύγχρονες λειτουργίες και ποιός ο συμβολισμός του που μπήκε στην ακολουθία του γάμου;. Ευχαριστώ

 

[dkalpakidis]

Ο ψαλμός "Ησαια χόρευε..." είναι χριστουγεννιάτικος από οσο ξέρω. Μπορεί κάποιος να με διαφωτίσει που είναι η θέση του στις σύγχρονες λειτουργίες και ποιός ο συμβολισμός του που μπήκε στην ακολουθία του γάμου;. Ευχαριστώ

Γενικότερα θεομητορικός Ειρμός (κι όχι ψαλμός!!!) ο οποίος ψάλλεται και στην Κυριακή του πλαγίου α' ήχου ως ειρμός της Θ' ωδής

Δημήτριος Καλπακίδης

 

[π. Μάξιμος]

Ἡσαΐα χόρευε, ἡ Παρθένος ἔσχεν ἐν γαστρί, καὶ ἔτεκεν υἱὸν τὸν Ἐμμανουήλ, Θεόν τε καὶ ἄνθρωπον. Ἀνατολή, ὄνομα αὐτῷ, ὃν μεγαλύνοντες, τὴν Παρθένον μακαρίζομεν.​

Ο ψαλμός "Ησαια χόρευε..." είναι χριστουγεννιάτικος από οσο ξέρω. Μπορεί κάποιος να με διαφωτίσει που είναι η θέση του στις σύγχρονες λειτουργίες και ποιός ο συμβολισμός του που μπήκε στην ακολουθία του γάμου;.

Γενικότερα θεομητορικός Ειρμός (κι όχι ψαλμός!!!) ο οποίος ψάλλεται και στην Κυριακή του πλαγίου α' ήχου ως ειρμός της Θ' ωδής.

Ὄντως ὁ θεομητορικός αὐτός εἱρμός (τροπάριο) ἀναφέρεται στήν ἐκ παρθένου γέννηση τοῦ Χριστοῦ καί ἰδιαίτερα στή χαρά πού ἔχει ὁ προφήτης Ἡσαΐας γιά τήν ἐκπλήρωση τῆς προφητείας του (Ἡσ. ζ΄ 14 πρβλ. Ματθ. α΄ 22, 23).

Τό χαρμόσυνο αὐτό τροπάριο (ἐκ τοῦ ἐξαιρετικά εὔρυθμου τρόπου ψαλμωδίας του καί τοῦ περιεχομένου του) σέ συνδυασμό μέ τό ἱερό χορό (πρβλ. λέξη «χόρευε») τῆς τελετουργίας τοῦ ἱεροῦ μυστηρίου τοῦ γάμου, ἦταν ἡ αἰτία τῆς ἐπιλογῆς του γιά τό συγκεκριμένο μυστήριο (ἐνῶ σαφῶς δέν γράφτηκε γιά τήν ἱερολογία τοῦ γάμου, οὔτε ἀναφέρεται σ᾿ αὐτόν), ἡ ὁποία (ἐπιλογή) κρίνεται ἐπιτυχής, θεωρήθηκε δέ ἀπό τή λαϊκή εὐσέβεια ὡς «συστατικό τοῦ γάμου» ἤ ἔστω ἕνα ἀπό τά ἐντυπωσιακά του στοιχεῖα, πού ἔδωσε τό λαϊκό ὄνομα σ᾿ ὅλη τήν ἱερολογία (βλ. Φουντούλη ἀπάντηση 581 καί Κων. Καλλινίκου, Ὁ χριστιανικός ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, κεφ. ο΄).

Ἐπιπλέον, ἡ Θεοτόκος ὡς «ἀνύμφευτος νύμφη», θεωρεῖται προστάτις τῆς οἰκογενειακῆς ἑστίας, ἡ δέ ἀναφορά τῶν θεοτοκίων ἐν γένει, στήν ὑπερφυᾶ σύλληψή της καί τήν γέννηση τοῦ Κυρίου, συνδέουν τά τροπάρια αὐτά πρός τό μυστήριον τοῦ γάμου, ὅπως π.χ. τό α΄ θεοτοκίον τοῦ πλ. α΄ Ἐν τῇ Ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ τῆς ἀπειρογάμου Νύμφης, πού ψάλλεται κατά τόν ἀσπασμόν τῶν νεονύμφων (βλ. Φουντούλη ἀπάντηση 96).

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Τό χαρμόσυνο αὐτό τροπάριο (ἐκ τοῦ ἐξαιρετικά εὔρυθμου τρόπου ψαλμωδίας του καί τοῦ περιεχομένου του) σέ συνδυασμό μέ τό ἱερό χορό (πρβλ. λέξη «χόρευε») τῆς τελετουργίας τοῦ ἱεροῦ μυστηρίου τοῦ γάμου, ἦταν ἡ αἰτία τῆς ἐπιλογῆς του γιά τό συγκεκριμένο μυστήριο (ἐνῶ σαφῶς δέν γράφτηκε γιά τήν ἱερολογία τοῦ γάμου, οὔτε ἀναφέρεται σ᾿ αὐτόν), ἡ ὁποία (ἐπιλογή) κρίνεται ἐπιτυχής, θεωρήθηκε δέ ἀπό τή λαϊκή εὐσέβεια ὡς «συστατικό τοῦ γάμου» ἤ ἔστω ἕνα ἀπό τά ἐντυπωσιακά του στοιχεῖα, πού ἔδωσε τό λαϊκό ὄνομα σ᾿ ὅλη τήν ἱερολογία (βλ. Φουντούλη ἀπάντηση 581 καί Κων. Καλλινίκου, Ὁ χριστιανικός ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, κεφ. ο΄).

Πρέπει να έχει σχέση και με το θυμίαμα γύρω από την αγία τράπεζα (σε στάσεις σε κάθε πλευρά, πάλι δίκην ιερού χορού). Δεν θυμάμαι σε πιο τυπικό το είχα διαβάσει, ότι ο Πατριάρχης-Αρχιερέας θυμιά κύκλῳ την αγία τράπεζα και λέγει ως συνήθως το Ἅγιοι μάρτυρες κτλ.

Υ.Γ: Το βρήκα. Είναι στην ακολουθία της παννυχίδος της καθαράς Δευτέρας στον Δρέσδης σ. 55.

 

[π. Μάξιμος]

Πρέπει να έχει σχέση και με το θυμίαμα γύρω από την αγία τράπεζα (σε στάσεις σε κάθε πλευρά, πάλι δίκην ιερού χορού). Δεν θυμάμαι σε πιο τυπικό το είχα διαβάσει, ότι ο Πατριάρχης-Αρχιερέας θυμιά κύκλῳ την αγία τράπεζα και λέγει ως συνήθως το Ἅγιοι μάρτυρες κτλ.

Υ.Γ: Το βρήκα. Είναι στην ακολουθία της παννυχίδος της καθαράς Δευτέρας στον Δρέσδης σ. 55.

Ἀγαπητέ Μανουήλ,
Κατ᾿ ἀρχήν ἐδῶ εἶναι Ἑρμηνευτικά τῆς Ὑμνολογίας καί ὄχι Τυπικό. Κάλλιστα μπορεῖ νά γίνει.
Ἀλλά τί σχέση ἔχει αὐτό; Προφανῶς γιά τό τροπάριο. Φαίνεται ὅμως ὅτι τό ἔλεγε καθ᾿ ἑαυτόν, ἀφοῦ ψαλλόταν τό ἀντίφωνο. Κάτι ὅμως σοῦ θύμησε. Τήν παραπομπή αὐτή τήν ἔχει καί ὁ Φουντούλης στά εἰσαγωγικά τῆς παννυχίδος. Πρόκειται γιά θυμίαση ὅλου τοῦ Ναοῦ καί σέ διαφορετική στιγμή (α΄ ἀντίφωνο ἤ γ΄ ἀντίφωνο ἤ Ν΄ ψαλμό).
«Ἱερό χορό» ἔχουμε στό βάπτισμα, γάμο καί χειροτονία.
Στό βάπτισμα γνωρίζουμε ὅτι εἶναι εἴσοδος/εἰσόδευση μέ θυμίαμα (καί Εὐαγγέλιο). Τό ἴδιο ἀναφέρεται σέ κάποιες πηγές καί γιά τόν γάμο. Διάβαζα κάποιες -καί ὄχι μία- Ἀπαντήσεις τοῦ μακαριστοῦ ἐπί τοῦ θέματος τοῦ γάμου, γι᾿ αὐτό ἔγραψα στό παλαιότατο αὐτό θέμα. Θά ἐπανέλθω. Δέν ξαναανοίγω τούς τόμους τώρα. Ὑπάρχουν καί ἄλλες πηγές. Στή χειροτονία δέν ἔχουμε θυμίαμα ἀλλά εἶναι εἰσόδευση. Τά τροπάρια, εἰδικά στόν γάμο, ποικίλουν.
Τό θυμίαμα αὐτό δέν ἔχει σχέση μέ τό θυμίαμα τῆς ἐνάρξεως τῆς θείας λειτουργίας καί (ἐξ αὐτῆς) τῆς ἐνάρξεως τῶν ἱερῶν μυστηρίων, ἀλλά καί ἄλλων ἀκολουθιῶν, ὅπως τοῦ ἑσπερινοῦ ἤ τῆς παννυχίδος πού παραθέτεις καί πού ἐπεκτείνεται σέ ὅλο τό ναό.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Ἀγαπητέ Μανουήλ,
Κατ᾿ ἀρχήν ἐδῶ εἶναι Ἑρμηνευτικά τῆς Ὑμνολογίας καί ὄχι Τυπικό. Κάλλιστα μπορεῖ νά γίνει.

Αυτό ούτε που το πρόσεξα, και ζητώ συγγνώμη για το εκτός θέματος (είναι πιστεύω ιδιαίτερα εκνευριστικό να φτιάχνεις ένα θέμα και στην πορεία να σου γυρίζουν τη θεματολογία). Ίσως κάποιος συντονιστής θα μπορούσε να βοηθήσει με την κατάλληλη ενέργεια.

Ἀλλά τί σχέση ἔχει αὐτό; Προφανῶς γιά τό τροπάριο. Φαίνεται ὅμως ὅτι τό ἔλεγε καθ᾿ ἑαυτόν, ἀφοῦ ψαλλόταν τό ἀντίφωνο. Κάτι ὅμως σοῦ θύμησε.

Όντως μυστικώς - ξέχασα να το αναφέρω. Παρόμοια έχουμε και κατά το θυμίαμα της προσκομιδής κύκλῳ της αγίας τραπέζης, με τα τροπάρια Ἐν τάφῳ σωματικῶς κτλ.

«Ἱερό χορό» ἔχουμε στό βάπτισμα, γάμο καί χειροτονία.

Για αυτό και έγραψα: δίκην... ιερού χορού.

Τό θυμίαμα αὐτό δέν ἔχει σχέση μέ τό θυμίαμα τῆς ἐνάρξεως τῆς θείας λειτουργίας καί (ἐξ αὐτῆς) τῆς ἐνάρξεως τῶν ἱερῶν μυστηρίων, ἀλλά καί ἄλλων ἀκολουθιῶν, ὅπως τοῦ ἑσπερινοῦ ἤ τῆς παννυχίδος πού παραθέτεις καί πού ἐπεκτείνεται σέ ὅλο τό ναό.

Όντως δεν έχει, απλά φαίνεται ότι στην πορεία της λειτουργικής ιστορίας, κάθε λειτουργική πράξη εμπλουτιζόταν με κάποιο τροπάριο ή κάποιο ψαλμό (ακόμα και μυστικώς λεγόμενα). Έτσι, συναναντάμε στο Τυπικό του αγίου Συμεών αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, ψαλμικούς στίχους κατά την είσοδο του αρχιερέα στο ναό (λεγόμενοι από τον αρχιερέα), σε άλλα τυπικά την ανάγνωση του πε΄ ψαλμού πριν την ανάγνωση του ευαγγελίου, την ψαλμωδία του "Ἄξιον ἐστὶν" κατά την ύψωση του κατακλαστού στη θεία λειτουργία (στην αρχή μυστικώς από τον ιερέα και αργότερα ψαλλόμενο από τους ψάλτες), και τα προαναφερθέντα κατά την προσκομιδή. Με αυτήν την λογική πιστεύω έγινε και η προσθήκη κατά το θυμίαμα γύρω από την αγία τράπεζα των εν λόγῳ τροπαρίων (έστω μυστικώς λεγόμενα από τον Πατριάρχη) και μπορεί να συνδεθεί και με τον εορταστικό χαρακτήρα της παννυχίδας στη Μεγάλη Εκκλησία, την εποχή εκείνη.

 

[MTheodorakis]

«Ἡσαΐα χόρευε...ὅν μεγαλύνοντες τὴν τεκοῦσαν μακαρίζομεν»

(χφφ. εἱρμολόγια Β-32 τέλη ι’ αἰ. φ. 157r-v, Πάτμου 55 ι’-ια’ αἰ. φ. 106r, ἁγ. Σάβα 83 ια’ αἰ. φ. 117v, Paris. Coislin. gr. 220 ιβ’ αἰ. φ. 125r, ἁγ. Σάβα 46 ἀρχὲς ιδ’ αἰ. φ. 82v, Σινὰ 934 ιδ’ αἰ. φ. 135r-v, Beinecke 1124 τοῦ ἔτους 1458 φ. 13r, Σινὰ 932 ιε’ αἰ. φ. 153r, χφφ. παρακλητικὲς Vat. gr. 1849 ιβ’ αἰ. φ. 30v, Vat. gr. 1827 ιγ’ αἰ. φ. 72v, Σινὰ 797 ιδ’ αἰ. φ. 282v, Vat. gr. 1866 ιδ’ αἰ. φ. 105r, Σινὰ 802 ιε’ αἰ. φ. 180v, Vat. gr. 773 ιε’ αἰ. φ. 75v, Paris. gr. 339 ιε’ αἰ. φ. 24v, Σινὰ 801 τοῦ ἔτους 1504 φ. 201v, Plutei 11.12 ὀκτώηχος ιε’ αἰ. φ. 75v).