Περί της ψαλμωδίας του α΄ αντιφώνου του δ΄ ήχου
- Thread starter Μανώλης Παπαδάκης
- Start date
Πράγματι εἶναι ὠφέλιμο νά μάθουμε πότε ψάλλεται στόν ὄρθρο τό α΄ ἀντίφωνον τοῦ δ΄ ἤχου.
Αὐτό συμβαίνει στούς ὄρθρους τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν καί σέ Κυριακή (ἐκείνων πού καταλιμπάνονται τά ἀναστάσιμα) καί τῶν ἄλλων ἑορτῶν θεομητορικῶν ἤ ἁγίων σέ καθημερινή πού προβλέπεται εὐαγγέλιον ὄρθρου. Στίς θεομητορικές ὅμως σέ Κυριακή ψάλλονται οἱ ἀναβαθμοί τοῦ τυχόντος ἤχου.
Ποιό ἐνδιαφέρον ὅμως εἶναι νά μάθουμε γιατί ἐπελέγη τό α΄ ἀντίφωνον τοῦ δ΄ ἤχου καί ὄχι ἄλλου, καί γιατί ὄχι τρία ἀντίφωνα (τέσσερα ἔχουμε στόν πλ. δ΄).
Σημειωτέον ὅτι στήν περίπτωση τῆς ψαλμωδίας τοῦ α΄ ἀντιφώνου τοῦ δ΄ ἤχου διασώζεται ἡ ἀρχαία τάξη τοῦ διπλασιασμοῦ ἑκάστου τροπαρίου τοῦ ἀντιφώνου καί μάλιστα θυμᾶμαι πού ὁ Μ. Θεοδωράκης ἔχει γράψει ὅτι κανονικά διπλασιάζεται καί στό Καὶ νῦν τό ἴδιο τροπάριο καί ὄχι τό δοξαστικό τοῦ β΄ ἀντιφώνου τοῦ δ΄ ἤχου.
Στη σύγχρονη Ρωσική λειτουργική πράξη, το α΄ αντίφωνον του δ΄ ήχου ψάλλεται άνευ διπλασιασμού τροπαρίων και με το δικό του περί αγ. Πνεύματος τροπάριον μόνον. βλ. πρόχειρα http://kliros.ru/noty/otjunosti_markaich.pdf
Ὡς γνωστόν, τό μέρος αὐτό τοῦ μοναχικοῦ ὄρθρου προέρχεται ἐκ δανείου ἐκ τῆς ᾀσματικῆς παννυχίδος, προβλεπούσης τρία ἀντίφωνα (ψαλμῶν ἐκ τῶν ᾠδῶν τῶν ἀναβαθμῶν μετά ἐφυμνίων τροπαρίων καί περισσῆς) καί διπλοῦν προκείμενον, ἕνα κινητόν καί ἕνα σταθερόν (Πᾶσα πνοή...).
Στούς ὄρθρους τῶν Κυριακῶν ἔχουμε τρία ἀντίφωνα γιά τούς 4 κυρίους καί 3 πλαγίους ἤχους καί στόν πλ. δ΄ ἦχο τέσσερα.
Στούς ὄρθρους τῶν ἑορτῶν ἐπεκράτησε ἕνα ἀντίφωνο. Τούς λόγους δέν τούς γνωρίζουμε. Ἀλλά ἄν φανταστεῖ κανείς τί περικοπές ἔχουν ὑποστεῖ βαθμηδόν οἱ ἀναβαθμοί, πού πρόκειται γιά ψαλμούς, ἔπειτα γιά ἐκλογή στίχων τῶν ψαλμῶν, καί μετά διατήρηση μόνον τῶν ἐφυμνίων τροπαρίων μετά τῶν περισσῶν, ἀντιλαμβανόμεθα καί τήν ἐπικράτηση ἑνός μόνον ἀντιφώνου (ἄν διαβάζω καλά, στό τυπικό Κρυπτοφέρρης ἔχουν διατηρηθεῖ τρία· ἄς τό ψάξει κάποιος).
Ἀναφορικά μέ τήν ἐπιλογή τοῦ ἤχου (ἄν καί τό ἔψαξα ἀπό τότε, ἀλλά δέν βρῆκα τίποτε), νομίζω, ὅτι σχετίζεται μέ τόν ἦχο τοῦ κινητοῦ προκειμένου τῶν ἑορτῶν, πού πάντοτε εἶναι σέ δ΄ ἦχο (τά κινητά προκείμενα τῶν Κυριακῶν εἶναι στόν ἦχο τῆς Κυριακῆς, ὅπως καί τά ἀντίφωνα τῶν ἀναβαθμῶν).
Τηρείται πουθενά σήμερα (σε ενοριακούς ή μοναστηριακούς ναούς); Ας αναφέρουν όποια αγαπητά μέλη έχουν τέτοια εμπειρία.
Στην ενορία μου, δισσεύονται μεν οι αναβαθμοί (και των εορτών και των Κυριακών), αλλά στο «Καὶ νῦν...» ψάλλουμε «Ἁγίῳ Πνεύματι ἀναβλύζει...». Δεν αντιλέγω ότι αυτό που γράφετε είναι το σωστό, αλλά μία φορά που έψαλα στο «Καὶ νῦν...» το «Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται...», μου ξένισε και δεν το ξαναέψαλα (ίσως λόγω του καθιερωμένου μουσικού κειμένου από το Ειρμολόγιο του Πέτρου που χρησιμοποιούμε).
Στην ενορία μου, δισσεύονται μεν οι αναβαθμοί (και των εορτών και των Κυριακών), αλλά στο «Καὶ νῦν...» ψάλλουμε «Ἁγίῳ Πνεύματι ἀναβλύζει...». Δεν αντιλέγω ότι αυτό που γράφετε είναι το σωστό, αλλά μία φορά που έψαλα στο «Καὶ νῦν...» το «Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται...», μου ξένισε και δεν το ξαναέψαλα (ίσως λόγω του καθιερωμένου μουσικού κειμένου από το Ειρμολόγιο του Πέτρου που χρησιμοποιούμε).
Σέβομαι τις αρχέτυπες διατάξεις, αλλά επιτρέψτε μου να πώ ότι πάντα "οι νεώτερες" διατάξεις δεν είναι άστοχες ή τουλάχιστον απορριπτέες πάντα. Τουλάχιστον αυτή έτσι έχει καθιερωθεί. Δεν νομίζω ότι είναι ουσιαστικό πρόβλημα αυτό στη λατρειά μας. Δεν είναι πρόβλημα η δοκιμή της διάταξης για ποικιλία αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί ή πρέπει να καθιερωθεί πλέον έτσι.
Θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον αν κάποιος έψαλλε τους αναβαθμούς (είτε το α΄ αντίφωνο του δ΄ ήχου, είτε των Κυριακών) με την στιχολογία των ψαλμικών στίχων των αναβαθμών.
Υ.Γ. Θλίβομαι όταν μαθαίνω ότι σε μνήμες αγίων, χωρίς ευαγγέλιο στον Όρθρο δεν γνωρίζουν κάποιοι ότι δεν ψάλλονται αναβαθμοί...
Θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον αν κάποιος έψαλλε τους αναβαθμούς (είτε το α΄ αντίφωνο του δ΄ ήχου, είτε των Κυριακών) με την στιχολογία των ψαλμικών στίχων των αναβαθμών.
Υ.Γ. Θλίβομαι όταν μαθαίνω ότι σε μνήμες αγίων, χωρίς ευαγγέλιο στον Όρθρο δεν γνωρίζουν κάποιοι ότι δεν ψάλλονται αναβαθμοί...
Last edited: