Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
(Οι ακόλουθες παρατηρήσεις έχουν μουσικό και όχι δεοντολογικό στόχο και περιεχόμενο).
Ξεκινώ από την παραδοχή ότι η ψαλτική είναι φωνητική τέχνη, άρα έχει αμιγώς ακουστικό χαρακτήρα. (Αν θέλετε το συζητάμε και αυτό).
Τι γίνεται όμως όταν βλέπεις αυτόν που ψάλλει;
Να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι στο αναπόφευκτο γεγονός ότι ο εκκλησιαζόμενος μπορεί να βλέπει τον ψάλτη, διότι εκεί η ματιά ούτε περιορίζεται, ούτε εστιάζεται υποχρεωτικά σε αυτόν. Ο ψάλτης είναι μέρος του οπτικού μας πεδίου (το οποίο σε ιδανικές συνθήκες θα έπρεπε να περιλαμβάνει κυρίως το ιερό και τις εικόνες, αλλά αυτό είναι άλλη υπόθεση) και οργανικό υποσύνολο των θεωμένων, όπως και η ψαλτική είναι οργανικό υποσύνολο της λατρείας.
Όταν όμως η ψαλτική παρουσιάζεται σε βίντεο εστιάζοντας στον ψάλτη (στην έκφραση, τα βλέμματα, το σωματικό ύφος, τις κινήσεις πάνω στο αναλόγιο), αυτό που βλέπουμε δεν μας βοηθάει καθόλου να αξιολογήσουμε σωστά αυτό που ακούμε. Το επηρεάζει συνήθως αρνητικά. (Και δεν μιλώ για την πιθανότητα δραματοποίησης του συνόλου από τον ψάλλοντα, όταν γνωρίζει ότι βιντεοσκοπείται. Αυτό είναι μεν παράπλευρη απώλεια, αλλά όχι η ουσία αυτού που προσπαθώ να τονίσω, διότι προσπαθώ να μείνω στο μουσικό σκέλος).
Εν ολίγοις, η ζωντανή βιντεοσκόπηση αλλοιώνει τον αμιγώς ακουστικό χαρακτήρα αυτής της τέχνης και αποτελεί δυνητικό κίνδυνο, κατά τη γνώμη μου. (Δεν αναφέρομαι στα οπτικοποιημένα βίντεο του youtube, μερικά από τα οποία βρίσκω σπουδαιότατα. Αναφἐρομαι σε βιντεοσκοπήσεις του ψάλλοντος).
Για τον κίνδυνο αλλοίωσης, θα φέρω ένα παράδειγμα (αλλά, παρακαλώ, μόνο αυστηρά τηρουμένων των αναλογιών). Η εμφάνιση του mtv και των μουσικών καναλιών, αλλά ειδικότερα των βίντεο-κλιπ, μετέτρεψε σταδιακά τη ροκ μουσική σε οπτικοακουστικό φαινόμενο. (Οι συναυλίες έχουν εντελώς διαφορετική δυναμική και δεν αποτελούν αντιπαράδειγμα). Το αποτέλεσμα είναι αφενός να "θάβονται" από τη μουσική βιομηχανία ταλέντα που δεν έχουν προσόντα σκηνικής και χορευτικής απόδοσης, αφετέρου η μουσική σύνθεση να δίνει έμφαση κυρίως σε μοτίβα που μπορούν να λειτουργήσουν εντυπωσιακά στο οπτικό επίπεδο (τουτέστιν να περιορίζει τον εαυτό της). Το γεγονός αυτό αναφέρεται συχνά ως μία από τις πολλές αιτίες (όχι η σπουδαιότερη όμως) για τη φθίνουσα πορεία της ροκ μουσικής.
Δεν εννοώ ότι κάτι ανάλογο θα συμβεί στη βυζαντινή μουσική, διότι εδώ δεν υπάρχει μουσική βιομηχανία, δεν υπάρχει εμπόριο, δεν υπάρχει star-system - και εν τέλει δεν υπάρχει και συστηματική βιντεοσκόπηση. Το έφερα απλώς και μόνο ως ιστορικό παράδειγμα, ως ιστορική νύξη, αν θέλετε, για το πώς μια καθαρά ακουστική τέχνη μπορεί να αλλοιωθεί μέσω της συστηματικής οπτικοποίησης.
Ξεκινώ από την παραδοχή ότι η ψαλτική είναι φωνητική τέχνη, άρα έχει αμιγώς ακουστικό χαρακτήρα. (Αν θέλετε το συζητάμε και αυτό).
Τι γίνεται όμως όταν βλέπεις αυτόν που ψάλλει;
Να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι στο αναπόφευκτο γεγονός ότι ο εκκλησιαζόμενος μπορεί να βλέπει τον ψάλτη, διότι εκεί η ματιά ούτε περιορίζεται, ούτε εστιάζεται υποχρεωτικά σε αυτόν. Ο ψάλτης είναι μέρος του οπτικού μας πεδίου (το οποίο σε ιδανικές συνθήκες θα έπρεπε να περιλαμβάνει κυρίως το ιερό και τις εικόνες, αλλά αυτό είναι άλλη υπόθεση) και οργανικό υποσύνολο των θεωμένων, όπως και η ψαλτική είναι οργανικό υποσύνολο της λατρείας.
Όταν όμως η ψαλτική παρουσιάζεται σε βίντεο εστιάζοντας στον ψάλτη (στην έκφραση, τα βλέμματα, το σωματικό ύφος, τις κινήσεις πάνω στο αναλόγιο), αυτό που βλέπουμε δεν μας βοηθάει καθόλου να αξιολογήσουμε σωστά αυτό που ακούμε. Το επηρεάζει συνήθως αρνητικά. (Και δεν μιλώ για την πιθανότητα δραματοποίησης του συνόλου από τον ψάλλοντα, όταν γνωρίζει ότι βιντεοσκοπείται. Αυτό είναι μεν παράπλευρη απώλεια, αλλά όχι η ουσία αυτού που προσπαθώ να τονίσω, διότι προσπαθώ να μείνω στο μουσικό σκέλος).
Εν ολίγοις, η ζωντανή βιντεοσκόπηση αλλοιώνει τον αμιγώς ακουστικό χαρακτήρα αυτής της τέχνης και αποτελεί δυνητικό κίνδυνο, κατά τη γνώμη μου. (Δεν αναφέρομαι στα οπτικοποιημένα βίντεο του youtube, μερικά από τα οποία βρίσκω σπουδαιότατα. Αναφἐρομαι σε βιντεοσκοπήσεις του ψάλλοντος).
Για τον κίνδυνο αλλοίωσης, θα φέρω ένα παράδειγμα (αλλά, παρακαλώ, μόνο αυστηρά τηρουμένων των αναλογιών). Η εμφάνιση του mtv και των μουσικών καναλιών, αλλά ειδικότερα των βίντεο-κλιπ, μετέτρεψε σταδιακά τη ροκ μουσική σε οπτικοακουστικό φαινόμενο. (Οι συναυλίες έχουν εντελώς διαφορετική δυναμική και δεν αποτελούν αντιπαράδειγμα). Το αποτέλεσμα είναι αφενός να "θάβονται" από τη μουσική βιομηχανία ταλέντα που δεν έχουν προσόντα σκηνικής και χορευτικής απόδοσης, αφετέρου η μουσική σύνθεση να δίνει έμφαση κυρίως σε μοτίβα που μπορούν να λειτουργήσουν εντυπωσιακά στο οπτικό επίπεδο (τουτέστιν να περιορίζει τον εαυτό της). Το γεγονός αυτό αναφέρεται συχνά ως μία από τις πολλές αιτίες (όχι η σπουδαιότερη όμως) για τη φθίνουσα πορεία της ροκ μουσικής.
Δεν εννοώ ότι κάτι ανάλογο θα συμβεί στη βυζαντινή μουσική, διότι εδώ δεν υπάρχει μουσική βιομηχανία, δεν υπάρχει εμπόριο, δεν υπάρχει star-system - και εν τέλει δεν υπάρχει και συστηματική βιντεοσκόπηση. Το έφερα απλώς και μόνο ως ιστορικό παράδειγμα, ως ιστορική νύξη, αν θέλετε, για το πώς μια καθαρά ακουστική τέχνη μπορεί να αλλοιωθεί μέσω της συστηματικής οπτικοποίησης.