Μουσικοπαιδαγωγικά: αὐθορμητισμὸς ἢ ἀφομοίωση;

[Κωσταντής1]

Στὴν διδασκαλία τῆς μουσικῆς, ἰδίως σὲ παιδιά, ἀλλὰ καὶ σὲ ὅλους (τυγχάνει νὰ θεωρῶ τὸ θέατρο ὑποκατηγορία τῆς μουσικῆς καὶ ὄχι μίμηση) ὑπάρχουν δύο ἐκ πρώτης ὄψεως ἀντικρουόμενες παιδαγωγικὲς ἀρχές, ποὺ ὑπάρχουν καὶ στὴν αὐτοδιδαχὴ καὶ στὴν ἐκτέλεση. Ἡ μία εἶναι ἡ ἀρχὴ τοῦ ἐνστικτώδους, καὶ ἡ ἄλλη τῆς τεχνικῆς. Ἀφενός, στὴν καλλιτεχνικὴ ἐκπαίδευση, προκρίνουμε τὸν αὐθορμητισμὸ καὶ τὴν ζωντάνια. Ἀφετέρου, τὴν ἐκμάθηση τῆς τεχνικῆς καὶ τῆς θεωρίας. Μετὰ ἀπὸ πολλὴ ἔρευνα, κατέληξα ὅτι δὲν ὑπάρχει μέση ὁδός ἀνάμεσα στὰ δύο αὐτὰ καὶ ὅτι πρέπει νὰ γίνῃ ἱεράρχηση. Πιστεύω λοιπὸν ὅτι στὴν κοσμικὴ μουσικὴ ἡ σωστὴ παιδαγωγικὴ εἶναι νὰ προκρίνεις τὸν ἀπόλυτο αὐθορμητισμό. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ δάσκαλος εἶναι ὁ ἴδιος αὐθόρμητος καὶ ὅτι ἡ διδασκαλία του εἶναι αὐθόρμητη: στὴν οὐσία δηλαδὴ αὐτὸ ποὺ μεταδίδει εἶναι ἕνας μουσικὸς τρόπος ζωῆς, ποὺ τυγχάνει ἁπλῶς νὰ ἐκβάλλει σὲ διδασκαλία. Εἶναι δηλαδὴ σὰν ὁ τζίτζικας νὰ τραγουδάει, εἴτε στὸ θρανίο, εἴτε ἀπὸ καθέδρας.
Τώρα ἡ ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ δὲν εἶναι ὅμως ἀκριβῶς καθαρὴ μουσική, ἐκτὸς καὶ ἂν εἶναι ἡ μόνη καθαρὴ μουσική - ἀλλὰ πάντως τὸ θέμα τὸ ἀφήνω γιὰ ὅποιον ἐνδιαφέρεται ἐνδεχομένως νὰ διατυπώσῃ παιδαγωγικὲς ἀπόψεις, ἐμπειρίες, ἐντυπώσεις πάνω στὸ δίπολο αὐθόρμητο-πειθαρχημένο. Τὸ θέμα ἴσως δείχνει ὑπερβολικὰ γενικό, ἴσως ἀφορᾷ περισσότερο τὴν ψαλτοπαιδαγωγικὴ ὡς μέρος τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ὅπου δὲν ἔχω γνώμη, ἀλλὰ μπορῶ νὰ τὸ συγκεκριμενοποιήσω κάπως φέρνοντας σὰν παράδειγμα αὐτὸ τὸ ἀπόσπασμα βίντεο, ὄπου ὁ ἀνεγνωρισμένος ψάλτης κ. Νεραντζῆς μιλάει γιὰ τὸν καθηγητή του Παναγιωτίδη.
Ὁ ἵδιος ὁ Νεραντζῆς, λίγο πρίν, κάνει μιὰ ἑρμηνεία: ὁ Παναγιωτίδης εἶχε μαθῃ ὄχι μόνο... μάθηση, ἀλλὰ καὶ (κυρίως) μὲ τὸ αὐτί. Ἑγὼ ἀναρωτιέμαι, μὲ βάση τὰ παραπάνω, ἂν εἶναι κάτι ἀκόμα βαθύτερο: σοῦ λένε, δὲν θελουμε τὸ αὐτί τοῦ μέρμηγκα, ἀλλὰ τοῦ τζίτζικα. Προτιμᾶμε τζίτζικα μουγγὸ καὶ κουφὸ ἀπὸ μέρμηγκα ἄγγελο!
υγ. ἡ ἀναρτηση αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ μπῇ ἵσως ὑπὸ τὴν κατηγορία "Παναγιωτίδης" ἢ "Νεραντζῆς" ὅμως νομίζω ὅτι τὸ θέμα της εἶναι γενικῶς ἡ παιδαγωγική.

 

[joytat]

Κατά τη γνώμη μου, η εκκλησιαστική μουσική δεν είναι μόνο άψυχοι φθόγγοι αλλά, όπως είπε και ο Frederick Delius, μια έκρηξη της ψυχής.

 

[Κωσταντής1]

Χαίρομαι πάρα πολὺ ἂν μπορεῖ νὰ ἀνοίξῃ ἕνας διάλογος μεταξὺ "κοσμικῆς" καὶ ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, μὲ ἀπόλυτη προετεραιότητα τὴν προστασία τῆς τελευταίας, ὡς ἔκφρασης πίστης. Ἐπὶ τῆς προτάσεῶς σας: στὴν "κοσμικὴ" τέχνη ὑπάρχει ἐδῷ καὶ δύο αἰῶνες τουλάχιστον καὶ γραπτῶς, τὸ πρόβλημα τοῦ πότε πρέπει νὰ γίνεται αὐτὴ ἡ "ἔκρηξη". Χοντρικὰ ὑπάρχουν δύο σχολές -μιλάω γιὰ τὶς ἐκτελεστικὲς τέχνες, θέατρο, χορό, μουσική, μὲ πιθανὴ ἐπέκταση καὶ στὶς ἄλλες, στὴν διαδικασία τους. Ἡ μία λέει: ἡ ἔκρηξη "προετοιμάζεται". Ἡ ἄλλη λέει - "δὲν ὑπάρχει ἔκρηξη. Αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι ἡ δουλειά μας, νὰ μὴν γίνεται "ἔκρηξη". Τὸ ὅτι ἀσχολούμαστε μὲ τὶς τέχνες, εἶναι ἁπλῶς ἕνα παρεπόμενο. Στὴν οὐσία ἡ δουλειά μας, ἡ κοινωνική μας ἀποστολή, εἶναι τὸ νὰ μεταδίδουμε μιὰ γενικὴ ψυχραιμία".

 

[joytat]

Αν με τη λέξη ψυχραιμία εννοείτε την ταπεινοφροσύνη στην εκτέλεση, συμφωνώ. Άλλωστε υπάρχουν διαφορετικές εντάσεις και είδη εκρήξεων (χημικές, μηχανικές, πυρηνικές, υφαιστειακές, κλπ. ) Άρα η έκρηξη πρέπει να είναι ελεγχόμενη. Αξίζει να διαβάσουμε το ακόλουθο :

https://www.pemptousia.gr/2020/07/i-pedagogia-tis-mousikis-ke-o-osios-paisios-2/

 

[Κωσταντής1]

Χε χε (πῶς νὰ ἀποδώσῃ κανεὶς τὸ γέλιο ἢ τὸ χαμόγελο; Τὸ γέλιο λ.χ. δὲν μπορεῖ νὰ τὸ μιμηθῇ κανείς) ὅχι, ἐννοῶ αὐτὸ ποὺ γράφει ὁ Ὅσιος πρωτεύοντα ρόλο στον τρόπο ψαλμώδησης των ύμνων παίζει το ήθος του ιεροψάλτη με την ευρύτερη έννοια του όρου - δηλ. ὅχι μόνο στὸ ἀναλόγιο (γιὰ μᾶς τοὺς ταπεινούς, στὴν σκηνὴ ἢ στὸ πάλκο). Προσθήκη: σὲ πιὸ τεχνικὴ γλῶσσα, αὐτὸ λέγεται σὲ μᾶς "εἴσοδος ἐπὶ σκηνῆς" -πότε πρέπει νὰ γίνεται.

 

[Κωσταντής1]

Αν με τη λέξη ψυχραιμία εννοείτε την ταπεινοφροσύνη στην εκτέλεση, συμφωνώ. Άλλωστε υπάρχουν διαφορετικές εντάσεις και είδη εκρήξεων (χημικές, μηχανικές, πυρηνικές, υφαιστειακές, κλπ. ) Άρα η έκρηξη πρέπει να είναι ελεγχόμενη. Αξίζει να διαβάσουμε το ακόλουθο :

https://www.pemptousia.gr/2020/07/i-pedagogia-tis-mousikis-ke-o-osios-paisios-2/

υγ. Ἕχετε... πυροδοτήσῃ ἐνδιαφέρουσες σκέψεις. Θὰ σᾶς πῶ ἐν τάχει τὴν δική μου (ἡ ὁποία ἐνδέχεται σὺν Θεῷ νὰ πάρει κάποια στιγμὴ ἀκαδημαϊκή μορφή). Ὅπως θὰ ξέρετε, οἱ λαϊκοὶ ἔχουν τὴν τάση νὰ... θεολογίζουν. Οἱ ἐκκλησιαστικοὶ συγγραφεὶς ἀνὰ ἐποχὲς παραπονιοῦνται ὅτι γυναῖκες καὶ ἄνδρες τοῦ λαοῦ τοὺς πιάνει ἡ μανία καὶ γίνονται δόκτορες θεολογίας. Ἡ δικη μου ἄποψη, πιὸ τεχνικά, εἶναι ὅτι ἡ "ἐλεγχόμενη ἔκρηξη" εἶναι παρατεταμένη ἀπόσβεση. Δηλαδὴ ΔΕΝ ἐγκρίνω τὸ σκέλος ἐκεῖνο τῆς δυτικῆς μουσικῆς καὶ δυτικῆς τέχνης ποὺ περιγράφουν οἱ μεγάλοι αὐτοὶ ἀρχιμουσικοί, ὅτι ὁ κάθε σολὶστ πρέπει νὰ θυσιάζεται χάριν τοῦ συνόλου. Πιστεύω ὅτι (ἡ μανία τῶν λαϊκῶν νὰ θεολογίζουν ποὺ λέγαμε) ὑπάρχει ἕνα "ὑπερβατικὸ συμβόλαιο" μὲ ἕναν "ἀόρατο ἐργοδότη" ποὺ σοῦ λέει νὰ ψάλῃς τῶι Θεῷ σου συνέχεια, καὶ αὐτὸ σημαίνει ὄχι ἐλεγχόμενη ἔκρηξη ἀπό σένα, ἀλλὰ σούπερ-νόβα. Καὶ ἔχω τὴν ἑλπίδα ὅτι αὐτὸ εἶναι μιὰ ἐξήγηση γιατί, στὴν πρακτική της, ἡ ὀρθόδοξη μουσικὴ διαφέρει ἀπὸ τὴν δυτική.