π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Τήν Κυριακή τοῦ Ἰουλίου πού συμπίπτει μεταξύ 13 καί 19 ψάλλεται μαζί μέ τήν ἀναστάσιμον καί ἡ ἀκολουθία τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, τῶν ἐν Χαλκηδόνι συνελθόντων, σύμφωνα μέ τό ἰσχῦον Μηναῖο ἀλλά καί τό ἰσχῦον Τυπικό (ΤΜΕ, σελ. 289). Αὐτό εἶναι κάτι παγιωμένο σήμερα.
Προέκυψε ὅμως ἕνα ζήτημα ἑρμηνείας τυπικοῦ ἀναφορικά μέ τούς κανόνες τοῦ ὄρθρου, τό ὁποῖο ἀντιμετωπίσθηκε μερικῶς σέ ἄλλο θέμα [ἐδῶ], ἀπ᾿ ὅπου ὅμως δημιουργήθηκαν καί ὁρισμένες ἀπορίες γιά τήν θέσπιση αὐτῆς τῆς ἑορτῆς, πού ἀντανακλοῦν –θά λέγαμε– στήν σύνταξη καί σύνθεση αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας καί στήν ὕπαρξη δύο κανόνων.
Αὐτή ἡ μνήμη προβλέπεται ἀπό τό ΤΑγΣ σέ σταθερή ἡμέρα, τήν 16ην Ἰουλίου, μνήμη τῶν «ἁγίων χλ΄ καὶ μακαρίων πατέρων τῶν ἐν Χαλκηδόνι συνελθόντων» καί «τῇ ἐπιούσῃ Κυριακῇ ... τῶν συνελθόντων κατὰ τοῦ δυσσεβοῦς Σευήρου (sic) καὶ ἀναθεματισάντων αὐτόν τε καὶ τὰ αὐτοῦ βέβηλα καὶ ψυχοφθόρα γράμματα». Αὐτό προέβλεπε, λοιπόν, τό ἑορτολόγιο τῆς Μ.τ.Χ.Ε. ἤτοι τῆς Ἁγίας Σοφίας (θ΄ - ι΄ αἰ.).
Τό Τυπικὸν τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος (ΤΕ) τοῦ τέλους τοῦ ια΄ ἀρχῶν τοῦ ιβ΄ αἰ., πού εἶναι μοναστηριακό ἀλλά στουδικό, ἐπηρεσμένο ὅμως ἀπό τό σαββαϊτικό (ΤΑΣ), δέν προβλέπει καθόλου αὐτή τή μνήμη, ὅπως καί τό ΤΑΣ οὐσιαστικά, παρά μόνον στά Ἀπορούμενα (κεφ. νθ΄) κι αὐτό μεταγενέστερα μέ σταθερή μνήμη στίς 16 Ἰουλίου γιά τίς ἕξι Οἰκουμενικές Συνόδους.
Ὁπότε τά λειτουργικά βιβλία Ἀπόστολος καί Εὐαγγέλιον, πού συντάσσονται σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ, στά προβλεπόμενα γι᾿ αὐτήν τήν ἡμέρα ἀναγνώσματα γράφουν ὅτι «ψάλλεται ἡ Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων καί θεοφόρων Πατέρων τῶν εἰς τάς ἕξ Οἰκουμενικάς Συνόδους συνελθόντων, ἐν ᾗ ἀναγινώσκεται...».
Τά Μηναῖα (ὅλων τῶν ἐκδόσεων καί Βαρθολομαίου) γράφουν στήν ἐπικεφαλίδα καί στό Συναξάριον «τῶν ἁγίων ἑξακοσίων τριάκοντα θεοφόρων Πατέρων τῆς ἐν Χαλκηδόνι Ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς τετάρτης Συνόδου». Στήν προηγουμένη τῆς ἀκολουθίας Εἴδησιν καί σέ ὑποσημείωση τοῦ πρώτου κανόνος γράφουν ὅμως ὅτι ἡ ἀκολουθία ἐποιήθη «ὑπό τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φιλοθέου (Κοκκίνου) ἀκμάσαντος περί τά μέσα τοῦ ιδ΄ αἰῶνος». Ὁ πρῶτος κανών ὅμως καί τά στιχηρά προσόμοια τοῦ ἑσπερινοῦ ἀναφέρονται καί στήν ΣΤ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον ἐν ἀντιθέσει μέ τόν δεύτερον ἀναφερόμενον στήν Δ΄.
Ἕνα παμπάλαιο Ἀνθολόγιον πού ἔχω, ἐκδόσεως Βενετίας (ἀνθολογημένες ἀκολουθίες Μηναίου, Τριῳδίου, Πεντηκοσταρίου καί Ὀκτωήχου) καί στήν ἐπικεφαλίδα τῆς ἀκολουθίας καί στό συναξάριον ἀναφέρεται στούς Πατέρες καί τῶν ἕξ Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί καταχωρεῖ μόνον τόν πρῶτον κανόνα.
Σύμφωνα, λοιπόν, μέ τόν προβληματισμό πού ἀναπτύχθηκε στό ἄλλο θέμα πού παρέπεμψα, ὁ ἀείμνηστος Γ. Μπεκατῶρος, ἔχοντας προφανῶς ὑπ᾿ ὄψιν του τά λειτουργικά βιβλία Ἀπόστολος καί Εὐαγγέλιον καί τό ΤΑΣ, ὥριζε μόνον τόν α΄ κανόνα στίς Τάξεις του. Ὁ Κωνσταντῖνος Πρωτοψάλτης ὁ Βυζάντιος (ΤΚΠ) ὁρίζει τόν β΄, ἀπηχῶν προφανῶς τήν ἀρχαία Κωνσταντινουπολίτικη παράδοση. Ὁ Βιολάκης (ΤΜΕ) ἀναφέρεται ἀορίστως σέ ἕναν κανόνα ἤ ἐπειδή ἀντιγράφει τήν διάταξη ἀπό τόν Ὀκτώβριο ἤ ἐπειδή προνοεῖ καί τήν περίπτωση συμπτώσεως ἑορταζομένου ἁγίου, ὅπου ὁ τρίτος κανόνας θά εἶναι τοῦ ἁγίου (τό αὐτό καί τό ΣΤ).
Κατέγραψα μόνον τήν περιπτωσιολογία γιά τήν λύση ἀποριῶν σχετικά μέ αὐτήν τήν μνήμη τῶν Πατέρων τοῦ Ἰουλίου, χωρίς νά ἀναφερθῶ στίς μνῆμες τῶν Πατέρων τοῦ Ὀκτωβρίου καί τῆς Κυριακῆς μετά τήν Ἀνάληψιν. Αὐτό λόγω ἐλλείψεως χρόνου καί ἐπειδή ἴσως θά ἀνοιχτοῦν νέα θέματα, τά ὁποῖα ὅμως συνδέονται, ὅπως θά φανεῖ.
Τό θέμα τῆς ἐν Χαλκηδόνι Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, διήρεσε τόν τότε χριστιανικό κόσμο (Ἀνατολή καί Δύση ἦταν ἑνωμένες ἀκόμη) καί τήν Αὐτοκρατορία, σέ Χαλκηδονίους καί Ἀντι- ἤ Πρό- χαλκηδονίους, δηλαδή Μονοφυσῖτες. Αἵρεση ὅμως πού ἀντιμετωπίσθηκε καί μέχρι τήν ΣΤ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον. Ἔτσι ἐξηγεῖται καί ἡ συμπερίληψη στήν ἀκολουθία καί τῶν καταδικασθέντων ὑπό τῆς ΣΤ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πού ὅμως ἀπό τῆς Α΄ ἕως καί τῆς ΣΤ΄ Οἰκ. Συνόδων ἡ διατύπωση τοῦ ὀρθοδόξου δόγματος εἶναι ἐνιαία καί σταθερή. Γι᾿ αὐτό καί ἡ μνήμη καί τῶν Ἕξ κατά τό ΤΑΣ, πού μεταφέρεται καί στά λειτουργικά βιβλία Ἀπόστολος καί Εὐαγγέλιον. Ἀλλά ἡ Χαλκηδόνα ὅμως γιά τήν Κωνσταντινούπολη ἀπό τήν ἄλλη, εἶχε ἰδιαίτερη σημασία, συνδυαζομένη μάλιστα καί μέ τήν ἁγία Εὐφημία, τήν κατακυρώσασαν τόν Τόμον τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.
Last edited:
)