Θεοτόκε Παρθένε, Πέτρου Μπερεκέτου (μάθημα) - Αθανάσιος Παναγιωτίδης

[ybulbu]

Πρόκειται για ερμηνεία του οκταήχου μαθήματος «Θεοτόκε Παρθένε» του Πέτρου Μπερεκέτου από τον πρωτοψάλτη Θεσσαλονίκης Αθανάσιο Παναγιωτίδη. Η ηχογράφηση έλαβε χώρα εν είδει μαθήματος και προέρχεται από τα αρχεία των αειμνήστων Φραγκίσκου Μανιάτη και Δημητρίου Ιωαννίδη. Το παρατιθέμενο κείμενο είναι πιστή αντιγραφή της εκδόσεως του Γεωργίου Πρωγάκη από τον φίλο κ. Βασίλειο Μαυράγκανο, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για την ανταπόκριση!

Είναι αμφίβολο αν ο ψάλλων είχε μπροστά του μουσικό κείμενο, καθώς δεν υπακούει απολύτως στις εναλλαγές των συλλαβών, παραλείπει μια γραμμή στο κράτημα του λεγέτου και παραλλάσσει μια θέση στον 8ο πόδα. Εν τούτοις, απολαμβάνουμε μια εκφραστικότατη απόδοση των θέσεων του μαθήματος, με πολλή δημιουργική φαντασία, διατηρώντας το εκκλησιαστικό ύφος και δημιουργώντας κλίμα κατανύξεως.

Παρατηρήσεις:
- Προτιμήθηκε η παράθεση του κλασικού κειμένου ως σπουδή στον τρόπο αναλύσεως του Παναγιωτίδη. Άλλωστε, οι διάφορες σωζόμενες εκτελέσεις του έχουν διαφορές μεταξύ τους, οπότε μια αναλυτική καταγραφή θα ήταν αρκετά μονοσήμαντη σε σχέση με τον πλούτο της ερμηνευτικής του δεινότητος.
- Τα κρατήματα του α΄ και του γ΄ ποδός τα καταλήγει με θέσεις του ιδίου ήχου, χωρίς μετάβαση προς τους επόμενους. Αυτό συνηθίζεται όταν ψάλλονται μεμονωμένα οι πόδες και όχι ως σύνολο. Για τον α' ήχο, παρατίθεται γραφή που ο κ. Δεβρελής αποδίδει στον Κωνσταντίνο Πρίγγο, ενώ για τον γ΄ χρησιμοποιήθηκε η κατάληξη από το κείμενο του Παναγιωτίδη για τη χορωδιακή εκτέλεση της Βυζαντινής Συμφωνίας (1955).
- Από τη συγκεκριμένη εγγραφή απουσιάζει το ποιητικό κείμενο του γ' ποδός, αλλά υπάρχει το κράτημά του. Δε θέλησα να παραθέσω πλήρες το μέλος από άλλη σωζόμενη εγγραφή, καθώς είναι σε άλλη τονικότητα και με άλλη ένταση φωνής, οπότε δε θα έδενε με την υπόλοιπη ηχογράφηση.
- Τα κρατήματα αποδίδονται σε ρυθμό 3ημο. Ο φιλόλογος και μουσικός ερευνητής κ. Μανόλης Χατζηγιακουμής, στο φυλλάδιο που συνοδεύει δίσκο που εξέδωσε με το «Θεοτόκε Παρθένε» του Μπερεκέτου κατ' εκτέλεσιν του Θρασυβούλου Στανίτσα, θεωρεί ότι πρέπει να σχολιαστεί «η εκτέλεση των Κρατημάτων σε τρίσημο χρόνο (ο “διπλούς αναλελυμένος” των παλαιών Θεωρητικών). Πρόκειται για μια παράδοση της Πόλης, πιθανότατα νεωτερική. Να σημειωθεί πάντως ότι σε τρίσημο χρόνο εκτελείται το Κράτημα και στο αρχαίο λειτουργικό μέλος Άνωθεν οι προφήται [...] Η διαφοροποίηση αυτή του χρόνου (δίσημος στο Κείμενο - τρίσημος στο Κράτημα) καθιστά το μέλος εύστροφο, ρυθμικά πεποικιλμένο και, για τον κοινό ακροατή, ασφαλώς περισσότερο ευχάριστο».
- Σχετικά με την ερμηνεία του στίχου «Και ευλογημένος», παρατηρεί πάλι ο κ. Χατζηγιακουμής στο προαναφερθέν φυλλάδιο ότι πρέπει να σχολιαστεί «ο ειδικός τρόπος εκφοράς του πλ α'. Δηλαδή η αργή χρονική αγωγή, επίσης η εκτεταμένη, και ελεύθερη, μελισματική ανάπτυξη του Κειμένου (λιγότερο του Κρατήματος). Η παρατήρηση αφορά και στην κανονική εκτέλεση του στίχου μέσα στο σύνολο μέλος και στην συμπληρωματική του καταγραφή (όπως επανεκτελείται στο τέλος, μάλιστα σε ψηλότερη βάση). Φαίνεται ότι ο στίχος του πλ α' πρέπει να είχε και μιαν αυτόνομη (από το σύνολο μέλος) ειδική ψαλτική χρήση, το πιθανότερο εξωλειτουργική (όπως π.χ. οι Καλοφωνικοί Ειρμοί, με τους οποίους ίσως συμφυρόταν). Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η ερμηνευτική του παρέκκλιση».

Παρακάτω παρατίθεται η δακτυλογράφηση του μέλους από το Βασίλη Μαυράγκανο, τον οποίο ευχαριστώ θερμότατα για την πρόθυμη ανταπόκρισή του, καθώς και η πλήρης ηχογράφηση σε μορφή mp3.

 

[ΣταύροςΛ.]

Παρακάτω παρατίθεται η δακτυλογράφηση του μέλους από το Βασίλη Μαυράγκανο, τον οποίο ευχαριστώ θερμότατα για την πρόθυμη ανταπόκρισή του, καθώς και η πλήρης ηχογράφηση σε μορφή mp3.

 

[ΣταύροςΛ.]

Πωπω!! Απίστευτο το σημερινό δώρο ,σε άλλες εποχές δεν ξέρουμε πόσο θα πλήρωνε κάποιος για να έχει μια τέτοια ηχογράφηση...απίστευτο το Ψαλτολογιο,μπράβο στους συναδέλφους που αφιλοκερδώς τα προσφέρουν!!

 

[Υάκινθος B]

Μήπως κάνετε κάποιο σφάλμα ; Ο ερμηνευτής αυτός δεν μου μοιάζει για Παναγιωτίδης.

 

[ybulbu]

Μήπως κάνετε κάποιο σφάλμα ; Ο ερμηνευτής αυτός δεν μου μοιάζει για Παναγιωτίδης.

Ο Παναγιωτίδης είναι σίγουρα. Απλά από περίοδο που είχε χαλάσει η φωνή του και δε μπορούσε να φωνάζει, οπότε έψαλλε μαλακά και γλυκά. Ακούστε τον κι εδώ με παρόμοια φωνή.

 

[Υάκινθος B]

Δεν φαίνεται για χαλασμένη αυτή η φωνή. Δεν είναι όμως μόνο αυτό , Επειδή τον Παναγιωτίδη τον ακούω τουλάχιστον 35 χρόνια οι αναλύσεις του δεν μου μοιάζουν ιδιαίτερα. Βέβαια φαίνεται ότι ο συγκεκριμένος έχει κάτι από ύφος Θεσσαλονίκης αλλά για Παναγιωτίδης γιόκ. Τέλος πάντων δεν έχω λόγο να σας αμφισβητήσω περαιτέρω ,εξαρτάται και που βρήκατε την κασσέτα.

 

[tomasn54]

Μήπως κάνετε κάποιο σφάλμα ; Ο ερμηνευτής αυτός δεν μου μοιάζει για Παναγιωτίδης.

Ούτε εδώ είναι;

 

[ybulbu]

Δεν φαίνεται για χαλασμένη αυτή η φωνή. Δεν είναι όμως μόνο αυτό , Επειδή τον Παναγιωτίδη τον ακούω τουλάχιστον 35 χρόνια οι αναλύσεις του δεν μου μοιάζουν ιδιαίτερα. Βέβαια φαίνεται ότι ο συγκεκριμένος έχει κάτι από ύφος Θεσσαλονίκης αλλά για Παναγιωτίδης γιόκ. Τέλος πάντων δεν έχω λόγο να σας αμφισβητήσω περαιτέρω ,εξαρτάται και που βρήκατε την κασσέτα.

Η κασέτα, όπως γράφω και στο βίντεο, προέρχεται από το αρχείο του Φραγκίσκου Μανιάτη. Κάποια από τα αρχεία αυτά τα είχε ανεβάσει και ο συγχωρεμένος ο Δημήτριος Ιωαννίδης στη Συμβολή, με πολύ χειρότερο ήχο, τα οποία χρησιμοποίησα για κάποιες καταλήξεις που κόβονταν στου Μανιάτη (στο "Ο καρπός", αν θυμάμαι καλά). Παρόμοιο τρόπο εκτέλεσης και αναλύσεις ακούτε και στο "Δούλοι Κύριον" στην εγγραφή αυτή, που ανέβηκε από τον άνθρωπο που την έκανε.

 

[tsak77]

Ἀκούγοντας τὸ ἐν λόγῳ μάθημα, δὲν γίνεται νὰ μὴν συμπεράνω ἀπὸ ποῦ πῆρε τὴν καταγραφὴ ὁ Ἀθανάσιος Καραμάνης. Ἀνάλογος συσχετισμὸς στὰ σημεῖα γίνεται καὶ μεταξὺ τοῦ Χρύσανθου Θεοδοσόπουλου καὶ τοῦ Τριαντάφυλλου Γεωργιάδη, μὲ μία «πριγγοποιημένη» ἐπιμέλεια.

 

[ybulbu]

Ἀκούγοντας τὸ ἐν λόγῳ μάθημα, δὲν γίνεται νὰ μὴν συμπεράνω ἀπὸ ποῦ πῆρε τὴν καταγραφὴ ὁ Ἀθανάσιος Καραμάνης. Ἀνάλογος συσχετισμὸς στὰ σημεῖα γίνεται καὶ μεταξὺ τοῦ Χρύσανθου Θεοδοσόπουλου καὶ τοῦ Τριαντάφυλλου Γεωργιάδη, μὲ μία «πριγγοποιημένη» ἐπιμέλεια.

Και ο Καραμάνης και ο Ταλιαδώρος. Γενικότερα, πιστεύω πως το ύφος της Θεσσαλονίκης είναι κυρίως πάντρεμα Πρίγγου και Παναγιωτίδη. Όλοι επηρεάστηκαν και από τους δύο, με κάποιους να φέρονται και ως μαθητές του Παναγιωτίδη, αν και οι ίδιοι δεν το δήλωναν ποτέ (Καραμάνης και Ταλιαδώρος).

 

[Υάκινθος B]

Ο Καραμάνης κυρίως χρωστάει αυτό που ήταν στον Παναγιωτίδη. Ήταν αχώριστοι τους χώριζε μόνο ο ύπνος. Ο Καραμάνης ήταν άνθρωπος οξυδερκής ,φιλομαθής και εγκρατής. Είναι απορίας άξιον πώς συναναστρεφόταν τον Παναγιωτίδη, ο οποίος αν και ευγενέστατος με μόρφωση πολλές γνώσεις και εξαιρετική ψαλτική φαντασία ήταν όμως επιρρεπής στις απολαύσεις και δεν παρασύρθηκε. "Ο Παναγιωτίδης έψαλλε κι ο Καραμάνης έγραφε" έτσι μου είχε πει κάποιος κοινός τους φίλος. Μάλιστα πολλές φορές ο Καραμάνης τον κέρναγε κάνα καραφάκι για να τον μερακλώσει κι αυτός πρόσθετε στο ποτήρι του νερό και το κράταγε μέχρι να φύγουν. Έτσι είναι άλλος σε μεθάει για να μάθει τα μυστικά σου και ο Καραμάνης τον μεθούσε για να γράψει Χερουβικά και Εωθινά. Αργότερα χάλασε η σχέση τους αλλά στην κηδεία του Παναγιωτίδη μίλησε και ο Καραμάνης Λέγοντας του ότι " ήσουνα σπουδαίος αλλά δεν είχες μυαλό γιατί κατάστρεφες τον εαυτό σου"

 

[nkioster]

Ο Καραμάνης κυρίως χρωστάει αυτό που ήταν στον Παναγιωτίδη. Ήταν αχώριστοι τους χώριζε μόνο ο ύπνος. Ο Καραμάνης ήταν άνθρωπος οξυδερκής ,φιλομαθής και εγκρατής. Είναι απορίας άξιον πώς συναναστρεφόταν τον Παναγιωτίδη, ο οποίος αν και ευγενέστατος με μόρφωση πολλές γνώσεις και εξαιρετική ψαλτική φαντασία ήταν όμως επιρρεπής στις απολαύσεις και δεν παρασύρθηκε. "Ο Παναγιωτίδης έψαλλε κι ο Καραμάνης έγραφε" έτσι μου είχε πει κάποιος κοινός τους φίλος. Μάλιστα πολλές φορές ο Καραμάνης τον κέρναγε κάνα καραφάκι για να τον μερακλώσει κι αυτός πρόσθετε στο ποτήρι του νερό και το κράταγε μέχρι να φύγουν. Έτσι είναι άλλος σε μεθάει για να μάθει τα μυστικά σου και ο Καραμάνης τον μεθούσε για να γράψει Χερουβικά και Εωθινά. Αργότερα χάλασε η σχέση τους αλλά στην κηδεία του Παναγιωτίδη μίλησε και ο Καραμάνης Λέγοντας του ότι " ήσουνα σπουδαίος αλλά δεν είχες μυαλό γιατί κατάστρεφες τον εαυτό σου"

Από όποιες μαρτυρίες έχω ακούσει ήθελαν να δημοσιεύσουν ΜΑΖΙ τη ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ!!! Όμως μετά τα γεγονότα έγιναν κάπως διαφορετικά!!! Τουλάχιστον ο Παναγιωτίδης άφησε ΕΝΑΝ ΑΛΛΑ ΛΕΟΝΤΑ ΜΑΘΗΤΗ τον ΑΡΧΟΝΤΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΝΕΡΑΤΖΗ μεταλαμπαδεύοντάς του όλη την τέχνη της μουσικής μας όπως την άκουσε στον Πατριαρχικό Ναό από τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη Ιάκωβο Ναυπλιώτη!!!

 

[grecothegekko]

Αυτή ηχογράφηση είναι όντως θησαυρός ως άκουσμα. Ευχαριστούμε πολύ για την ανάρτηση. Και μερικές παρατηρήσεις, να επισημαίνεται η αξία της...

Παράδοση

• Πρώτα απ΄όλα, ακούμε τον Παναγιωτίδη σε όλες τις <<ψαλτικές δόξες>> του, έστω και ηλικιωμένος. Ακούγεται καθαρά η παράδοση της Πόλης αλλά και του Πατριαρχείου. Να συγκρίνετε το άκουσμα και με τον Α. Μιχαηλίδη...

Χρονική αγωγή

• Ακούμε στην άρχη του Α ήχου το πιο ελεύθερο χρόνο, που είναι εισαγωγή του μαθήματος. Μετά, επανέρχεται και αυτός ο χρόνος στον Πλ Α. Έτσι δημιουργεί καλλιτεχνικό παραλλαλισμό, ας πούμε, αλλά και τονίζεται η φράση <<Καί ευλογημένος...>>, που μετα απο τις πρώτες φράσεις του τροπαριού που μεγαλύνουν την Θεοτόκον, μεγαλύνεται πάντα και ο Κύριος. Αυτή είναι μεγάλη παραδοσιακή απόδοση του μαθήματος, που την έκαναν και οι πλείστοι τότε αλλά και σήμερα.
• Ακούγεται στα κρατήματα αλλαγή της χρωνικής αγωγής και εισάγεται χρόνος <<υποσκάζων>>, όπως το περιέγραφαν οι παλαιοί ψάλτες. Αυτός ο χρόνος ακούγεται και απο τους παλαιους στις αργές Καταβασίες.

Διαστήματα και εναλλαγή ήχων

• Ακούμε στο διατονικό γένος μεγάλα διαστηματα Νη-Πα, και Δι-Κε, και Ζω Πα τεράστιο, ώστε και με μικρό πα Γα φτάνει διάστημα 5η καθαρή στον Βαρύ. Στόν Πλ Β ήχο, ακούμε τον Γα να χαμηλώνει πολυ όταν κατεβαίνει το μέλος. Αυτά τα ακούμε κυρίως απο τους παλαιους Κωνσταντινοπολίτες και Πατριαρχικούς.
• Ο Παναγιωτίδης δεν αλλάζει τους ήχους ακριβώς πως είναι στο κείμενο. Απο Α΄ σε Β΄ ήχο, πέρνει ίδια βαση, αλλα και απο Βαρύ σε Πλ Δ. Παίρνει τον Δ΄ ήχο, με τον Βου του Δ΄ ήχου στον Γα το Γ΄. Στους άλλους ήχους, ακολουθεί το πώς γράφεται στο κείμενο. Μπορεί και να το έκανε αυτό ώστε να μη υψώνει τη φωνή του και τόσο πολύ, αλλά και σε άλλη άποψη μας δείχνει πώς άλλαξαν τους ήχους οι παλαιοί, κυρίως να ταυτίζουν τον λέγετο ή νεανἐς (δηλ. το μικρό-μεγάλο) στους άλλους ήχους (πρώτο, τρίτο, κτλ). Ακούμε και παρόμοια απο τον Στανίτσα, τον Θεοδοσόπουλο και άλλοι, κυρίως όταν αλλάζουν ήχους σε κανόνες. Παραδείγματα -οι κανόνες της Αναλήψεως, της Πεντηκοστής, εξαποστειλάρια απο Β΄ σε Γ΄ σε ίδια βάση, και άλλα. Είναι πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο που σπανίως ακούγεται σήμερα -και δεν είναι <<ο μυστικός σωστός τροπος>>, γιατί σίγουρα έχει λογική το κείμενο του Μπερεκέτου και να αναβαίνουμε/καταβαίνουμε βάσεις απο ήχο σε ήχο, αλλά είναι και άλλος τρόπος που είναι και αυτός σωστός και αποδεκτός.