[Ερώτηση] Γιατί στους αναβαθμούς του πλαγίου τετάρτου, έχουμε τέσσερα αντίφωνα, αντί τριών, όπως στους άλλους ήχους;

[ψαλμός 50ός]

Ξέρει μήπως κανείς να μου πεί,
γιατί στους Αναβαθμούς του πλαγίου του τετάρτου,
έχουμε τέσσερα αντίφωνα, αντί τριών, όπως στους άλλους ήχους;

 

[π. Μάξιμος]

Αὐτό δέν τό ξέρουμε ἀκριβῶς.

Ἐκεῖνο πού ξέρουμε εἶναι ὅτι οἱ «Ἀναβαθμοί» ὡς τροπάρια τῆς Ὀκτωήχου συνιστοῦν ποιητική ἐπεξεργασία τῶν 15 ψαλμῶν ἀπό τόν 119 ἕως τόν 133, πού εἶναι μιά ὁμάδα ψαλμῶν ἡ ὁποία καλεῖται «ᾨδαί τῶν ἀναβαθμῶν» καί εἶναι τό γνωστό μας ΙΗ΄ Κάθισμα τοῦ Ψαλτηρίου, τό καλούμενον «τά πρός Κύριον».

Σέ κάθε ἦχο, κύριο ἤ πλάγιο, ὑπομνηματίζονται 3 ψαλμοί, ἤτοι 12 καί γιά τούς κυρίους καί γιά τούς πλαγίους (ἀφοῦ στούς πλαγίους ὑπομνηματίζονται πάλιν οἱ αὐτοί ψαλμοί), πού εἶναι οἱ 119 – 130. Στόν πλ. δ΄ σ᾿ ἕνα ἐπιπλέον προστιθέμενο ἀντίφωνο ὑπομνηματίζεται ὁ 132. Δέν ὑπομνηματίζονται ὅμως παραδόξως οἱ 131 καί 133.

Πάντως στήν ποιητική αὐτή ἐπεξεργασία τῶν ψαλμῶν καί σύνθεση αὐτῶν τῶν τροπαρίων (στήν Μονή Στουδίου ΚΠόλεως), δημιουργήθηκαν 75 τροπάρια, τά ὁποῖα ἀνά τρία ἀποτελοῦν ἕνα ἀντίφωνο, καί δημιούργησαν 25 ἀντίφωνα. Αὐτά ἐπιμεριζόμενα στούς 8 ἤχους, οἱ 7 ἤχοι ἔλαβαν (ἀπό 3=) 21 καί ὁ 8ος, ὁ πλ. δ΄, ἔλαβε 4 γιά τήν συμπλήρωση τῶν 25.

Τά εἰς τό «Δόξα, Καὶ νῦν» τροπάρια δοξολογεῖται τό πανάγιον Πνεῦμα.

Τό τμῆμα αὐτό τοῦ ὄρθρου, ὅπως παρεπιμπτόνως ἀλλοῦ ἔχουμε γράψει, προέρχεται ἐκ τῆς ᾀσματικῆς παννυχίδος, στά 3 ἀντίφωνα τῆς ὁποίας ἐψάλλοντο ψαλμοί ἐκ τῶν ᾠδῶν τῶν ἀναβαθμῶν, καί ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο μέρος τοῦ ἑωθινοῦ εὐαγγελίου τοῦ ὄρθρου ἤ τῶν ἑορτῶν, κατά τίς ὁποῖες ὅμως ἐπιλέγεται μόνον τό α΄ ἀντίφωνον τοῦ δ΄ ἤχου μετά τῶν δύο ὅμως εἰς τό ἅγιον Πνεῦμα ἀναφερομένων τροπαρίων.

Τό θέμα γενικῶς εἶναι βαθύτερο καί θά ἐπανέλθουμε.

Πρός τό παρόν ἔχει πολύ ἐνδιαφέρον, ὅπως θά φανεῖ, ἄρθρο πού ἔχει ἀνεβάσει ὁ Δομέστικος, πού μπορεῖ νά εἶναι στά ἀγγλικά, ἔχει ὅμως κάποιες ἐνδιαφέρουσες ἀποτυπώσεις μουσικῶν κωδίκων στά ἑλληνικά, πού φαίνονται κάποια πράγματα, πού μποροῦμε νά συζητήσουμε.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Το α΄ τροπάριο του β΄ αντιφώνου του πλ. δ΄ ήχου είναι γραμμένο σε λάθος σειρά: Στην πραγματικότητα είναι α΄ τροπάριο του γ΄ αντιφώνου του αυτού ήχου. Μπορείτε να το ελέγξετε από τους ρκθ΄ και ρλ΄ ψαλμούς από τους οποίους προέρχονται νοηματικά. Πρέπει δηλαδή να γίνει αντιμετάθεση των τροπαρίων.

 

[π. Μάξιμος]

Το α΄ τροπάριο του β΄ αντιφώνου του πλ. δ΄ ήχου είναι γραμμένο σε λάθος σειρά: Στην πραγματικότητα είναι α΄ τροπάριο του γ΄ αντιφώνου του αυτού ήχου. Μπορείτε να το ελέγξετε από τους ρκθ΄ και ρλ΄ ψαλμούς από τους οποίους προέρχονται νοηματικά. Πρέπει δηλαδή να γίνει αντιμετάθεση των τροπαρίων.

Ὀρθή ἡ παρατήρηση.
​

 

[MTheodorakis]

Μετὰ ἀπὸ τὴν ὀξυδερκὴ παρατήρηση τοῦ κυρίου Ἀβραμίδη διαπιστώνω ὅτι ὄντως τὸ β' ἀντίφωνο ἀρχίζει μὲ τὸ τροπάριο «Ἐκέκραξά σοι Κύριε...», ἐνῶ τὸ γ' μὲ τό «Ἡ καρδία μου τῷ φόβῳ σου σκεπέσθω...» (χφφ. Μ. Λαύρας Δ-45 (καί) ὀκτώηχος ια' αἰ. φ. 360v, Λειμῶνος 81 πεντηκοστάριον ια'-ιβ' αἰ. φ. 280v, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος 642 παρακλητικὴ ιγ' αἰ. φ. 262r καὶ ἁγίου Νικοδήμου Νέα κλίμαξ ἔκδ. Ῥηγοπούλου 1976 σσ. 304, 315), σὲ ἀντιστοιχία μὲ τὸν δ' ἦχο.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Πρός τό παρόν ἔχει πολύ ἐνδιαφέρον, ὅπως θά φανεῖ, ἄρθρο πού ἔχει ἀνεβάσει ὁ Δομέστικος, πού μπορεῖ νά εἶναι στά ἀγγλικά, ἔχει ὅμως κάποιες ἐνδιαφέρουσες ἀποτυπώσεις μουσικῶν κωδίκων στά ἑλληνικά, πού φαίνονται κάποια πράγματα, πού μποροῦμε νά συζητήσουμε.

Στη σελίδα 51 (pdf σελ. 3) αναφέρεται μία αιτιολογία: «Ἀντίφωνον ψαλλόμενον εἰς μνήμην ἁγίων» (MS Grottaferrata Sinai 1231). Επομένως, ενώ τα 24 αντίφωνα προορίζονταν για κοινή χρήση, το 25ο φυλασσόταν κάποτε για εορτές συγκεκριμένης κατηγορίας. Ακόμα πιο κατατοπιστική είναι η υποσημείωση 9, η οποία συσχετίζει τον ψαλμό ρλβ΄ με μνήμες αδελφών αγίων.

 

[π. Μάξιμος]

... Δέν ὑπομνηματίζονται ὅμως παραδόξως οἱ 131 καί 133.

Ὑπάρχει μιά ἐξήγηση στό ἔργο τοῦ Νικηφόρου Καλλίστου Ξανθοπούλου, Ἑρμηνεία εἰς τοὺς Ἀναβαθμούς τῆς Ὀκτωήχου, πού παρουσίασε ὁ Δομέστικος ἐδῶ. Τήν ἐπισυνάπτω.

 

[Nikolaos]

Και από τα προλεγόμενα του βιβλίου του Αγίου Νικοδήμου "Νέα Κλίμαξ"

 

[π. Μάξιμος]

Στη σελίδα 51 (pdf σελ. 3) αναφέρεται μία αιτιολογία: «Ἀντίφωνον ψαλλόμενον εἰς μνήμην ἁγίων» (MS Grottaferrata Sinai 1231). Επομένως, ενώ τα 24 αντίφωνα προορίζονταν για κοινή χρήση, το 25ο φυλασσόταν κάποτε για εορτές συγκεκριμένης κατηγορίας. Ακόμα πιο κατατοπιστική είναι η υποσημείωση 9, η οποία συσχετίζει τον ψαλμό ρλβ΄ με μνήμες αδελφών αγίων.

Στήν περισπούδαστη ἀρχικῶς διδακτορική διατριβή τοῦ ἁγίου Τελμησσοῦ κ. Ἰώβ (σελ. 259/260) ἀναφέρεται ὄτι αὐτό τό ἐπιπλέον τέταρτο ἀντίφωνο προβλεπόταν γιά τίς ἐκτός τῶν Κυριακῶν ἑορτές καί ἐπίσης δέν ἔχει ξεκαθαριστεῖ γιατί δέν προστέθηκε στόν δ΄ ἦχο (βλ. προηγούμενη ἐπισύναψη δική μου ἀπό Δομέστικο) καί ἐπιπλέον μήπως τό τοῦ δ΄ ἤχου σήμερα προβλεπόμενο ἦταν αὐτό τό δ΄ ἀντίφωνο; Πρβλ. σχετικό θέμα «Περί της ψαλμωδίας του α΄ αντιφώνου του δ΄ ήχου».

 

[Shota]

Σε γεωργιανά χφφ. της παρακλητικής δεν βλέπω το δ´ αντίφωνο, είναι μόνο 3 ανά ήχο. Βεβαίως δεν έχω δει όλα τα σωζόμενα χφφ. Αλλά αυτό ίσως θέλει να πει πως το δ´ είναι κάπως εκτός σειράς;

 

[MTheodorakis]

Μαρτυρεῖται στὶς χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 794 τοῦ ἔτους 992 φ. 212r-v, Σινὰ 782 ι'-ια' αἰ. φ. 179r-v, Μ. Λαύρας Γ-67 στιχηράριο τέλη ι'-ἀρχὲς ια' αἰ. φ. 147r κ.λπ.

 

[Shota]

Μαρτυρεῖται στὶς χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 794 τοῦ ἔτους 992 φ. 212r-v, Σινὰ 782 ι'-ια' αἰ. φ. 179r-v, Μ. Λαύρας Γ-67 στιχηράριο τέλη ι'-ἀρχὲς ια' αἰ. φ. 147r κ.λπ.

Άλλο λέω. Το ότι υπάρχει κάπου, δεν το αμφιβάλλω. Το ότι δεν υπάρχει σε όλα τα χφφ. της παρακλητικής θέλει ίσως να πει πως δεν υπήρχε η πρακτική ανάγκη για κάθε Κυριακή του πλ. δ´.