Αναλυτική μουσική εργογραφία του Ιωάννη Θ. Σακελλαρίδη

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Παράθεση των σημαντικότερων έργων του Ι. Σακελλαρίδη υπάρχει στη Μουσιπαιδεία, χωρίς βέβαια ιδιαίτερες λεπτομέρειες.

1. "Χρηστομάθεια εκκλησιαστικής μουσικής" (Αθήναι 1880). Περιέχει την πρακτική και τη θεωρητική διδασκαλία της εκκλ. μουσικής με αξιόλογα προλεγόμενα (που αφαιρέθηκαν από την Β' έκδοση του 1885, πιθανώς γιατί έγραφαν ότι η βυζ. μουσική "Παραμεληθεῖσα ὑπὸ τῶν πιθηκιζόντων ἡμιμαθῶν, κεῖται πτῶμα φθῖνον καὶ ἴσως ἐκλεῖπον μετὰ καιρὸν ὑπὸ τὸ σατανικὸν μειδίαμα τοῦ πιθηκισμοῦ τῆς Δύσεως"! ...). Το έγραψε ως τελειόφοιτος της φιλολογίας. Στη Β' έκδοση ο συγγραφέας αφαίρεσε τα συντηρητικά προλεγόμενα της Α' έκδοσης, γιατί στο μεταξύ είχε κατασταλάξει στις απόψεις του περί αρμονικής επένδυσης των ύμνων.
2. "Μούσαι" (Αθήναι 1882). Σχολικό εγχειρίδιο, γραμμένο σε συνεργασία με τον Ένιγκ. Περιέχει εκκλ. και δημοτικά άσματα σε βυζ. και ευρωπ. σημειογραφία.
3. "Άσματα εκκλησιαστικά" (σε ευρωπ. σημειογραφία "τῇ ἐπιμελείᾳ Ἰουλίου Ἔνιγγ "). Εκδόθηκαν σε 5 φυλλάδια (2 το 1884, 1 το 1886 και 2 το 1887. Tο τεύχος Α' ανατυπώθηκε το 1889). Περιέχουν την Θεία Λειτουργία, την Ακολουθία των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων, του Ακάθιστου Ύμνου, του Μ. Σαββάτου και άσματα της Μ. Εβδομάδος.
4. "Συρτός" (1887), δημοτική μελωδία σε ευρωπ. σημειογραφία ("τῇ συμπράξει Ἀλ. Κατακουζηνοῦ").
5. "Οκτώηχος" (1888 και 89) σε ευρωπ. σημειογραφία. Στα προλεγόμενα υπάρχουν οι απόψεις του για την πολυφωνία, σχόλια στους 8 Ήχους και παρατηρήσεις για τα μουσικά γένη. Περιέχει ό,τι ψάλλεται στον Εσπερινό του Σαββάτου και στον Όρθρο της Κυριακής (τύποις Σπ. Κουσουλίνου).
6. "Αγιοπολίτης" (Αθήναι 1905). Περιέχει Εορτολόγιο, Τριώδιο, Πεντηκοστάριο.
7. "Ιερά Υμνωδία". Είναι το έργο του (σε βυζ. παρασημαντική) που γνώρισε επανειλημμένες εκδόσεις στην Αθήνα. Η Α' έγινε το 1902. Ο τότε υπουργός Παιδείας Α. Μορφεράτος με Εγκύκλιό του (υπ' αριθμ. 3577/19-2-1902) "συνέστησε θαρρούντως το βιβλίον τούτο ως απαραίτητον βοήθημα και άριστον οδηγόν εις πάντα δημοδιδάσκαλον, διά τε το Σχολείον και την Εκκλησίαν". Διαιρείται σε 3 τόμους που περιέχουν α) Αναστασιματάριον, β) Θεία Λειτουργία, γ) Μεγ. Εβδομάδα. (Η Γ' έκδοση έγινε το 1923 από τον Οίκο Δ. και Π. Δημητράκου).
8. "Τυρταίος" (Αθήναι 1907): Παιδικά και άλλα τραγούδια σε ευρωπ. σημειογραφία, "ήτοι βιβλίον μουσικόν περιέχον νέα άσματα παιδαγωγικά, ορχηστικά, γυμναστικά, ως και τα χορικά της Ηλέκτρας και της Αντιγόνης του Σοφοκλέους, την παροδον του Οιδίποδος επί Κολωνώ και ικανάς δημώδεις μελωδίας". Πολλά απ' αυτά τα τραγούδια έγιναν διάσημα και τραγουδήθηκαν από όλα τα Ελληνόπουλα: "Όλη δόξα όλη χάρη άγια μέρα ξημερώνει" (στίχοι Γ. Μ. Γεωργόπουλου), "Ξέρεις την χώραν που ανθεί φαιδρά πορτοκαλέα" (Άγγ. Βλάχος, από τη "Mignon" του Γκαίτε), "Τα πήραμε τα Γιάννενα", "Σ’ αυτά σ' αυτά τα κύματα τα ηλιοφωτισμένα" (στίχοι Γ. Παράσχου), "Πήρανε κι ανθίζουν τα χλωρά κλαδιά" (στίχοι Παλαμά), "Τί τιμή στο παλληκάρι όταν πρώτο στη φωτιά" (Τυρταίος, μετάφραση Σπ. Τρικούπη), κ.λπ.
9. «Ύμνοι και Ωδαί εν αρμονική τριφώνω συμφωνία (Αθήναι 1930, με προλεγόμενα γραμμένα τον Αύγουστο του 1908).

Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές εκδόσεις που δεν περιλαμβάνονται, όπως η μεμονωμένη έκδοση του Τριωδίου και της Μεγάλης Εβδομάδας το 1895, ως ξεχωριστών συγγραμμάτων, πριν την έκδοσή τους σε σειρές (Αγιοπολίτης, Ιερά Υμνωδία).

Όποιο αξιότιμο μέλος κατέχει το αντικειμένο, ας μας διαφωτίσει.

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Παράθεση των σημαντικότερων έργων του Ι. Σακελλαρίδη υπάρχει στη Μουσικπαιδεία, χωρίς βέβαια ιδιαίτερες λεπτομέρειες.



Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές εκδόσεις που δεν περιλαμβάνονται, όπως η μεμονωμένη έκδοση του Τριωδίου και της Μεγάλης Εβδομάδας το 1895, ως ξεχωριστών συγγραμμάτων, πριν την έκδοσή τους σε σειρές (Αγιοπολίτης, Ιερά Υμνωδία).

Όποιο αξιότιμο μέλος κατέχει το αντικειμένο, ας μας διαφωτίσει.

Το ζήτημα των μουσικών εκδόσεων του Σακελλαριδη είναι κυριολεκτικά δαιδαλώδες. Υπάρχουν πάρα πολλές εκδόσεις, με διαφορετική ύλη, με διαφορετική κατανομή, βιβλία αυτοτελή ή φυλλάδια, επανεκδόσεις με σταδιακή αφαίρεση μελών κ.ο.κ. Για παράδειγμα αναφέρω πως όλες σχεδόν οι παραπομπές στον Αγιοπολίτη (σε στέλνει π.χ. στην Υμνωδία ή και στον εαυτό του) είναι λανθασμένες.
Περισσότερα όταν επιστρέψω εντός εδρας.

 

[Παντελίδης Ανδρέας]

Το ζήτημα των μουσικών εκδόσεων του Σακελλαριδη είναι κυριολεκτικά δαιδαλώδες. Υπάρχουν πάρα πολλές εκδόσεις, με διαφορετική ύλη, με διαφορετική κατανομή, βιβλία αυτοτελή ή φυλλάδια, επανεκδόσεις με σταδιακή αφαίρεση μελών κ.ο.κ.

Σ' αυτό κατά τη γνώμη μου συνέτειναν τα εξής δύο πολύ σημαντικά, μεταξύ άλλων πιθανών:
α) Η συνεχής αλλαγή των απόψεών του για τη μουσική (από τότε που εξέδωσε την πρώτη Χρηστομάθεια μέχρι την β' έκδοση της Υμνωδίας το 1914 όπου και παρουσιάζεται μια σταθεροποίηση). Το ότι άλλαζε διαρκώς άποψη για τα πράγματα, ως πνεύμα ανήσυχο μέχρι τελευταίας αναπνοής, είχε ως φυσική συνέπεια το να πρέπει να αλλάζει και τα βιβλία του.

β) Το ότι ήταν δάσκαλος σε όλες σχεδόν τις σχολές της Αθήνας τον ανάγκαζε (πιθανολογώ εγώ) να εκδίδει σε σύντομα χρονικά διαστήματα μεγάλες ποσότητες κειμένων εν είδει φυλλαδίων, εύχρηστων για τους πολυάριθμους μαθητές. Αυτό βέβαια, είχε ως αποτέλεσμα οι τελευταίες εκδόσεις (Δημητράκου) να είναι τόσο κακής ποιότητας που διερωτάται κανείς πώς ο Σακελλαρίδης (ως μέγας φιλόλογος και κορυφαίος μουσικός) τις ανεχόταν.

Το ανωτέρω είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτηματικά στην εργογραφία του μαζί με το ποια είναι τελικά όλα τα βιβλία που εξέδωσε. Σαν απάντηση στο τελευταίο ερώτημα, ή μάλλον στοιχείο που δυσχεραίνει τα πράματα περισσότερο, είναι μια σελίδα τεκμήριο-μυστήριο που έπεσε στα χέρια μου από Μεγάλη Εβδομάδα του Σακελλαρίδη (ήτανε μεταξύ πολλών σελίδων από βιβλία του που περιήλθαν στην κατοχή μου). Ήταν μια σελίδα από την ακολουθία της Μ.Πεμπτης εσπέρας (Τοις συλλαβούσι Σε παρανόμοις ...) όπου το ποιητικό κείμενο ήταν πολυτονισμένο (πρώτη φορά είδα τέτοιο πράμα σε παρτιτούρα βυζαντινής μουσικής) και γενικά φαινόταν μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση. Η απορία είναι ποια έκδοση είναι; Πουθενά δεν αναφέρεται...

Το ζήτημα παραμένει άλυτο και θέλει τεράστια έρευνα. Πολύ σημαντικά επίσης είναι τα έργα του της κοσμικής μουσικής, τα οποία αυτά κι αν είναι άφαντα σήμερα και για τα οποία ελάχιστα στοιχεία έχουμε.

 

[dimskrekas]

Σ' αυτό κατά τη γνώμη μου συνέτειναν τα εξής δύο πολύ σημαντικά, μεταξύ άλλων πιθανών:
α) Η συνεχής αλλαγή των απόψεών του για τη μουσική (από τότε που εξέδωσε την πρώτη Χρηστομάθεια μέχρι την β' έκδοση της Υμνωδίας το 1914 όπου και παρουσιάζεται μια σταθεροποίηση). Το ότι άλλαζε διαρκώς άποψη για τα πράγματα, ως πνεύμα ανήσυχο μέχρι τελευταίας αναπνοής, είχε ως φυσική συνέπεια το να πρέπει να αλλάζει και τα βιβλία του.

β) Το ότι ήταν δάσκαλος σε όλες σχεδόν τις σχολές της Αθήνας τον ανάγκαζε (πιθανολογώ εγώ) να εκδίδει σε σύντομα χρονικά διαστήματα μεγάλες ποσότητες κειμένων εν είδει φυλλαδίων, εύχρηστων για τους πολυάριθμους μαθητές. Αυτό βέβαια, είχε ως αποτέλεσμα οι τελευταίες εκδόσεις (Δημητράκου) να είναι τόσο κακής ποιότητας που διερωτάται κανείς πώς ο Σακελλαρίδης (ως μέγας φιλόλογος και κορυφαίος μουσικός) τις ανεχόταν.

Το ανωτέρω είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτηματικά στην εργογραφία του μαζί με το ποια είναι τελικά όλα τα βιβλία που εξέδωσε. Σαν απάντηση στο τελευταίο ερώτημα, ή μάλλον στοιχείο που δυσχεραίνει τα πράματα περισσότερο, είναι μια σελίδα τεκμήριο-μυστήριο που έπεσε στα χέρια μου από Μεγάλη Εβδομάδα του Σακελλαρίδη (ήτανε μεταξύ πολλών σελίδων από βιβλία του που περιήλθαν στην κατοχή μου). Ήταν μια σελίδα από την ακολουθία της Μ.Πεμπτης εσπέρας (Τοις συλλαβούσι Σε παρανόμοις ...) όπου το ποιητικό κείμενο ήταν πολυτονισμένο (πρώτη φορά είδα τέτοιο πράμα σε παρτιτούρα βυζαντινής μουσικής) και γενικά φαινόταν μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση. Η απορία είναι ποια έκδοση είναι; Πουθενά δεν αναφέρεται...

Το ζήτημα παραμένει άλυτο και θέλει τεράστια έρευνα. Πολύ σημαντικά επίσης είναι τα έργα του της κοσμικής μουσικής, τα οποία αυτά κι αν είναι άφαντα σήμερα και για τα οποία ελάχιστα στοιχεία έχουμε.

Ας αναρτηθεί προς εξέταση η εν λόγω σελίδα. Ευχαριστίες.


Δ.

 

[Παντελίδης Ανδρέας]

Ορίστε η (ας πούμε) σελίδα, μπρος και πίσω.

Μια διόρθωση: Περιέχει αποσπάσματα από τα "Τάδε λέγει Κύριος" και "Οι νομοθέται του Ισραήλ" και όχι από το "Τοις συλλαβούσι Σε". Δεν θυμόμουνα καλά.

Αυτό το βιβλίο δεν το συνάντησα πουθενά ολόκληρο. Είναι αυτή η γραμματοσειρά που χρησιμοποιεί σε όλα του σχεδόν τα βιβλία, πλην των εκδόσεων Δημητράκου.

Είναι κομμένο πιθανόν από τον Σπύρο Καψάσκη. Πιθανόν. Και αυτό το υπολογίζω εκ του γεγονότος ότι η κόρη του Καψάσκη (Κική), η οποία και μου τα έδωσε, μου είπε πως ο πατέρας της έκοβε από διάφορα βιβλία και έφτιαχνε άλλα...

Άλλη μια υπόθεσή μου είναι ότι πιθανόν να μην εκδόθηκε ποτέ τέτοιο βιβλίο και να ήταν κάτι δοκιμαστικό, που τελικά κατέληξε στο αρχείο του Καψάσκη που τον διαδέχτηκε...

 

[dimskrekas]

Ορίστε η (ας πούμε) σελίδα, μπρος και πίσω.

Μια διόρθωση: Περιέχει αποσπάσματα από τα "Τάδε λέγει Κύριος" και "Οι νομοθέται του Ισραήλ" και όχι από το "Τοις συλλαβούσι Σε". Δεν θυμόμουνα καλά.

Αυτό το βιβλίο δεν το συνάντησα πουθενά ολόκληρο. Είναι αυτή η γραμματοσειρά που χρησιμοποιεί σε όλα του σχεδόν τα βιβλία, πλην των εκδόσεων Δημητράκου.

Είναι κομμένο πιθανόν από τον Σπύρο Καψάσκη. Πιθανόν. Και αυτό το υπολογίζω εκ του γεγονότος ότι η κόρη του Καψάσκη (Κική), η οποία και μου τα έδωσε, μου είπε πως ο πατέρας της έκοβε από διάφορα βιβλία και έφτιαχνε άλλα...

Άλλη μια υπόθεσή μου είναι ότι πιθανόν να μην εκδόθηκε ποτέ τέτοιο βιβλίο και να ήταν κάτι δοκιμαστικό, που τελικά κατέληξε στο αρχείο του Καψάσκη που τον διαδέχτηκε...

Τύποις Κουσουλίνου, 1895, εδώ, διαφέρει;

 

[π. Μάξιμος]

Τύποις Κουσουλίνου, 1895, εδώ,

Ἀπό ἐδῶ.​

 

[Παντελίδης Ανδρέας]

Τύποις Κουσουλίνου, 1895, εδώ, διαφέρει;

Όχι. Πράγματι αυτή είναι. Όμως ποια η διαφορά της από αυτήν:

http://analogion.com/forum/showpost.php?p=118697&postcount=2

Δεν φαίνεται να παρουσιάζουν διαφορά ως προς τα μέλη. Γιατί όμως της μιας το κείμενο είναι τονισμένο ενώ της άλλης όχι; Πού οφείλεται η διαφορά; Μήπως σβήστηκαν οι τόνοι αργότερα;

Φαίνεται πάντως πως πρόκειται για τις ίδιες εκδόσεις (1894 -1895). Πάντως το τονισμένο κείμενο συνεχίζεται μέχρι το τέλος της Μ. Πέμπτης εσπέρας και σε κάποιες λέξεις των Ωρών της Μ. Παρασκευής, όπου παρεμπιπτόντως τα τροπάρια είναι σε στιχηραρικό μέλος, σε αντίθεση με αυτά του Δημητράκου.

Τελικά τι έγινε; Έβγαλε σε τονισμένο ποιητικό κείμενο μόνο το β' τεύχος (1895); Γιατί όμως δεν τηρείται μέχρι τέλους; Και γιατί στο συνημμένο του μηνύματος που παρέθεσα πιο πάνω δεν φαίνονται τόνοι πουθενά, αν είναι οι ίδιες;


Εγώ πάντως έχω αυτήν χωρίς τους τόνους και αυτήν έχω δει σε αναλόγια να κυκλοφορεί. Δεν είχα προσέξει ποτέ την άλλη.

 

[π. Μάξιμος]

Στό βιβλίο «Ὕμνοι καὶ ᾨδαί» 1909 τῶν ἐκδόσεων Κουσουλίνου ὑπάρχει στό τέλος κατάλογος τῶν ἐκδοθέντων ὑπ΄ αὐτοῦ τοῦ ἐκδοτικοῦ οἴκου, τόν ὁποῖον καί ἐπισυνάπτω. Προφανῶς ἐκδόθηκαν καί ἄλλα μετέπειτα καί ὑπό ἄλλων ἐκδοτῶν.

 

[Παντελίδης Ανδρέας]

Σκανάρω και ανεβάζω την τελευταία σελίδα από το τεύχος της Λειτουργίας του Σακελλαρίδη από την ΙΕΡΑ ΥΜΝΩΔΙΑ (Δημητράκος, 1923). Φαίνεται αναλυτικά η εργογραφία σε εκδόσεις Δημητράκου. Χωρισμένη σε τρεις τόμους και διάφορα τεύχη. Από όσα αναγράφονται εκεί, εκτός από Αναστασιματάριο, Ειρμολόγιο Καταβασιών, Λειτουργία και Μ. Βδομάδα δεν έχω δει ποτέ κάτι από τα υπόλοιπα (σε εκδόσεις Δημητράκου, διότι τα έχουμε από Κουσουλίνο).

 

[π. Μάξιμος]

Ἀπό αὐτά πού ἔδειξα ἐδῶ φαίνονται ἀκόμη δύο ἐκδότες:
— Ἀνέστης Κωνσταντινίδης
— Κ. Καμινάρης

Περισσότερα ἔχει καί θά ἔχει ὁ Ἄρχων Γεώργιος Χατζηθεοδώρου (καί μέλος τοῦ φόρουμ) στήν ἔκδοση «Βιβλιογραφία της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, Περίοδος Α΄(1820-1899), Θεσσαλονίκη 1998» καί στήν ἐπικείμενη «εντός του έτους θα κυκλοφορήσει ο Β΄τόμος της Βιβλιογραφίας της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής του Γεωργίου Χατζηθεοδώρου, (Περίοδος Β΄1900-1999) όπου και θα τα βρείτε όλα αυτά».

 

[Nikolas]

Γεια σας, πως είναι δυνατόν να τοποθετήσετε βιβλία και ότι άλλο έχει για το Σακελλαρίδη´ αυτός δεν έχει καμία σχέση με την βυζαντινή μουσική και την Ορθόδοξη Βυζαντινή ψαλμωδία, αυτά όλα είναι Πατίκα

 

[evangelos]

Γεια σας, πως είναι δυνατόν να τοποθετήσετε βιβλία και ότι άλλο έχει για το Σακελλαρίδη´ αυτός δεν έχει καμία σχέση με την βυζαντινή μουσική και την Ορθόδοξη Βυζαντινή ψαλμωδία, αυτά όλα είναι Πατίκα

Γκαντέμης ο Πατίκας

 

[neoklis]

... αυτός δεν έχει καμία σχέση με την βυζαντινή μουσική και την Ορθόδοξη Βυζαντινή ψαλμωδία ....

Έχεις ανοίξει και μελετήσει κανένα βιβλίο του Σακελλαρίδη;

 

[apostoloskalpakidis]

Γεια σας, πως είναι δυνατόν να τοποθετήσετε βιβλία και ότι άλλο έχει για το Σακελλαρίδη´ αυτός δεν έχει καμία σχέση με την βυζαντινή μουσική και την Ορθόδοξη Βυζαντινή ψαλμωδία, αυτά όλα είναι Πατίκα

Explain please

 

[Nikolas]

Έχεις ανοίξει και μελετήσει κανένα βιβλίο του Σακελλαρίδη;

Δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη απλώς αυτά που δίδαξε είναι αιρετικά συγνώμη αλλά αυτήν η αλήθεια

 

[vaiacum]

Δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη απλώς αυτά που δίδαξε είναι αιρετικά συγνώμη αλλά αυτήν η αλήθεια

Αιρετικά;;;;; Και ποια είναι τα ορθόδοξα δηλαδή;;;;;;

 

[neoklis]

... αυτά που δίδαξε είναι αιρετικά συγνώμη αλλά αυτήν η αλήθεια

Κι αυτά που γράφεις εσύ είναι επιεικώς απαράδεκτα, εκτός αν έχεις επιχειρήματα, οπότε κατάθεσέ τα. Συζήτηση κάνουμε εδώ όχι αφορισμούς.

 

[apostoloskalpakidis]

Η ερώτηση που εκανα ,ηταν σαφώς ρητορική .
Απο το ύφος και τον τροπο ,κατάλαβα ,το τρολάρισμα ,την άγνοια ή ακόμα χειρότερα την ημιμάθεια .
Η ημιμάθεια ,ειναι χειρότερη απο την αμάθεια .
Δεν δύναται κάποιος να κρίνει τον Σακελαρίδη (αλλα και τον οποιοδήποτε ) ,οταν αγνοεί το μεγαλυτερο μέρος του έργου του ,αλλα πρωτίστως αν δεν εχει το γνωστικό μουσικό υπόβαθρο .
Δεν αξίζει τον κόπο να δώσουμε συνέχεια ,ούτε για το «πασατέμπο»
Ας αφαιρεθεί ,μαζί με τα λοιπά σχόλια που ακολούθησαν .
Παράκληση και ευχη να διατηρήσουμε επίπεδο ,στο ανακαινισμένο περιβάλλον του ψαλτολογιου .