ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ «ΑΛΙΚΗ», 29 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1950
Στις 29 Δεκεμβρίου 1950, στο θέατρο «Αλίκη» της Αθήνας, έλαβε χώρα διάλεξη του λογοτέχνη Χρήστου Ντάλια (Μαλάκη) με θέμα «Οι Υμνογράφοι του Δωδεκαημέρου». Τη διάλεξη πλαισίωσε η «Βυζαντινή Χορωδία Θεσσαλονίκης» διευθύνοντος του Αθανασίου Παναγιωτίδη, τότε πρωτοψάλτου του Ι. Μητρ. Ναού Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά.
Εμπρός, 29-12-1950 σελ. 2
Ελευθερία, 29-12-1950 σελ. 2
Εμπρός, 4-1-1951 σελ. 4
Στο παραπάνω κείμενο αναφέρονται τα ψαλθέντα μέλη:
α) Χριστός γεννάται
β) Εξεπλήττετο ο Ηρώδης
γ) Τι Σοι προσενέγκωμεν Χριστέ
δ) Συγκαταβαίνων ο Σωτήρ
ε) Το αληθινόν φως επεφάνη
Ενασχολούμενος με τον Παναγιωτίδη, είχα υπ' όψιν μου τα παραπάνω και θεωρούσα άπιαστο όνειρο να βρεθούν τα κείμενα αυτά. Και όμως, τίποτα δεν είναι αδύνατο αν θέλει ο Θεός!
Πρώτος μου δάσκαλος στην ψαλτική υπήρξε ο πρώην ψάλτης της ενορίας μου, ο κ. Παύλος Κανλής, μαθητής του Αθανασίου Σκυλίτση, μαθητή των Ψύχα και Κουτζουράδη. Πολλές φορές έβλεπα στο αναλόγιο παλαιά χειρόγραφα με ανέκδοτες μελοποιήσεις του Πρίγγου και άλλων παλαιών από τη γραφίδα του κ. Παύλου, του αειμνήστου αδελφού του, Δημητρίου, και του δασκάλου τους, Σκυλίτση, από τον οποίο και αντέγραφαν. Αυτά κάποια στιγμή σαρώθηκαν προς διάσωσιν και έτσι ήρθαν και στα χέρια μου. Ξαναξεφυλλίζοντάς τα πριν από κάποιους μήνες, πρόσεξα σε κάποια χειρόγραφα του Δημητρίου Κανλή, όπου δεν αναγραφόταν μελοποιός, ότι το μέλος παραπέμπει έντονα σε Παναγιωτίδη. Για το «Εξεπλήττετο ο Ηρώδης», αν και δεν το είχα βρει σε επίσημη μορφή, εντούτοις είχα μια αποτύπωσή του από το μακαριστό Θεόδωρο Γωγοβίτη και το μέλος ομοιάζει πολύ. Συνεχίζοντας το ξεφύλλισμα, πέτυχα «Το αληθινόν φως», πάλι σε γραμμές Παναγιωτίδη (η φράση «διά καταδύσεως» είναι χαρακτηριστική). Στη συνέχεια, πρόσεξα ότι στην επάνω αριστερή γωνία της πρώτης σελίδας κάθε μέλους υπήρχε αρίθμηση. Διατρέχοντας όλο το σαρωμένο αρχείο, βρήκα και άλλες σελίδες με αντίστοιχη μορφή αρίθμησης. Συγκλονισμένος διαπίστωσα πως η αρίθμηση ανταποκρίνεται στη σειρά των μελών της εν θέματι συναυλίας! Μάλιστα, στο «Εξεπλήττετο» αναγράφεται ημερομηνία 24/1/51, λίγες μέρες μετά την εκδήλωση. Η φωτογραφία του Σκυλίτση με το χορό του Παναγιωτίδη στο δημοσίευμα των «Μορφών», νομίζω πως λύνει κάθε ενδεχόμενη αμφιβολία για την ταυτότητα των κειμένων αυτών. Παρακάτω παραθέτω τα εν λόγω χειρόγραφα του αειμνήστου Δημητρίου Κανλή.
Ακολούθως, αναρτώ τα ίδια κείμενα δακτυλογραφημένα και ορθογραφικώς απεκατεστημένα στο μέτρο του δυνατού καθώς, όπως φαίνεται, ο άγνωστος καταγραφέας (ο Παναγιωτίδης δεν έγραφε ποτέ) δε γνώριζε καλή μουσική ορθογραφία και έχουν υπεισέλθει πολλά λαθάκια.
Σχόλια επί των μελών:
- Το «Χριστός γεννάται» ομοιάζει περισσότερο με της έντυπης παρτιτούρας αυτής παρά με της ηχογραφήσεως του 1963. Επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά αυτό που με πληροφόρησε ο κ. Δεβρελής ότι, όπως το είπε ο Παναγιωτίδης με το χορό του στην Αθήνα, δηλαδή χωρίς τις υψηλές θέσεις στα «γεννάται» και «εξ ουρανών», δεν το είχε πει ποτέ στη Θεσσαλονίκη.
- Το «Εξεπλήττετο ο Ηρώδης» καταγράφεται με παρόμοιες θέσεις («μέγα ην το δεινόν») από όλους τους Θεσσαλονικείς: Καραμάνη, Χρύσανθο και Ταλιαδώρο. Το παρόν κείμενο για το χορό του Παναγιωτίδη είναι η αρχαιότερη καταγραφή που βρήκα. Άλλωστε, νομίζω πως η σύλληψη της φράσης αυτής φωτογραφίζει τον Παναγιωτίδη. Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά η σημαντικότητα της συμβολής του στη διαμόρφωση της παράδοσης της Θεσσαλονίκης.
- Στο μέλος «Το αληθινόν φως» και στη φράση «και υπέρ τους ουρανούς το νοούμενον», υπάρχει ένα σοβαρό λάθος παραλλαγής. Ενώ η λέξη «ουρανούς» αρχίζει όπως στη Βυζαντινή Συμφωνία και στην άλλη έντυπη πάρτα, εντούτοις καταλήγει στον Κε αντί για τον Δι. Η επόμενη λέξη, «το νοούμενον», αρχίζει με Πα-Βου αντί για Νη-Πα που έχουν τα άλλα έντυπα, αλλά το μέλος συνεχίζει την ίδια πορεία καταλήγοντας στον Βου αντί για τον Πα που αναγράφει. Αυτό που έγραψα στο κυρίως σώμα της δακτυλογράφησης είναι αυτό που έχουν και οι έντυπες πάρτες, δηλαδή άλλαξα την τρίφωνη ανάβαση σε δίφωνη. Όμως, βρήκα σε χειρόγραφα του Αντωνίου Ψύχα το ίδιο μέλος με άλλη διόρθωση: Το «ουρανούς» να καταλήγει στον Κε και «το νοούμενον» να αρχίζει με «Πα-Πα», δηλαδή να αλλάζει ο δεύτερος χαρακτήρας της φράσης «το νοούμενον» από ολίγον σε ίσον. Η εκδοχή αυτή συγκλίνει σ' αυτό μου είπε σχετικά ο κ. Δεβρελής, ότι η αρχική μορφή της κατάληξης ήταν στον Κε (δεν την πρόλαβε ο ίδιος) και ότι είχε γίνει ολόκληρη συζήτηση γι' αυτό, με τον Παναγιωτίδη να ισχυρίζεται πως ο Κε ήταν του Πρίγγου και ότι κάποια στιγμή το διόρθωσε, κάνοντας παρατήρηση στον Πρίγγο πως ο α' ήχος δεν έχει τέτοια κατάληξη. Προσωπικά πιστεύω πως, στη συγκεκριμένη πάρτα, το μέλος που υποννοείται είναι αυτό που ξέρουμε και από τα έντυπα, καθώς ευκολότερα κάνει κανείς λάθος στον προσδιορισμό μιας ανάβασης παρά γράφοντας ανάβαση αντί ταυτοφωνίας.
Σε κάθε περίπτωση, το κείμενο αποδεικνύεται αρχαιότερο της πάρτας αυτής, που έχει διορθωμένη (είτε λόγω λάθους παραλλαγής, είτε λόγω αλλαγής της μελοποίησης) την κατάληξη στον Δι. Αν συνυπολογίσουμε πως προηγήθηκε της γνωριμίας του Δεβρελή με τον Παναγιωτίδη (1954), μπορούμε πλέον να τη χρονολογήσουμε μεταξύ των ετών 1951-1953.
Last edited: