[Ερώτηση] Ώρες Τεσσαρακοστής (δεύτερο τρισάγιον)

[Γεώργιος Καραγιαννάκης]

Πρόκειται για το τρισάγιο στο τέλος των ωρών με τα ιβ' Κύριε ελέησον, ανάμεσα στην ευχή του οσίου Εφραίμ και την ευχή της ώρας.

1. Στο ΣΤ σελ. 606 - §1700 σημείωση 1153, αναφέρει ότι «το δεύτερον τούτο τρισάγιον και το Κύριε ελέησον μόνον εις την Α' ώραν προβλέπονται, εις δε τας λοιπάς μόνον το Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου και ευθύς η ευχή τως (sic) Ωρών.

2. Στο Ωρολόγιον της Α.Δ. ΙΖ' 2007 σελ. 94 στη σημείωση αναφέρει ότι «αναγινωσκομένων των Ωρών συναπτώς (άνευ διακοπής τινός), ως τη αγία και μεγάλη Τεσσαρακοστή, παρέλκει το Τρισάγιον (μεταξύ Α' και Τριθέκτης, ή Τριθέκτης και Ενάτης Ώρας). Το τρισάγιον με τα Κύριε ελέησον, επαναλαμβάνονται και στην Γ' (σελ. 106) και στην ΣΤ' (σελ.116).

3. Το Ωρολόγιον έκδοση "Περιβόλι της Παναγίας" 2005, βλέπω την τήρηση των διατάξεων του ΣΤ (ο ίδιος επιμελητής).

4. Στο ΤΡ υπάρχουν στην Α' ώρα (σελ. 757) και στην ΣΤ' ώρα (σελ. 760).

5. Στα Ωρολόγια 1851, 1870, 1898, 1900, δε υπάρχουν εκτός της Α' ώρας (όπως το ΣΤ).

Γνωρίζουμε την σωστότερη διάταξη μέσα από άλλες πηγές;

 

[π. Μάξιμος]

Καλά πού ἔφερες τό θέμα στή Μ. Τεσσαρακοστή γιά νά παραπέμψουμε σ᾿ ἕνα θέμα πρό 6 ½ ἐτῶν πού βρίσκεται στίς Ὧρες ἐνῶ εἶναι τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Εἶναι θέμα μοναστικῆς ἀκολουθίας καί στίς ἐνορίες παραλείπεται.

http://analogion.com/forum/showthread.php?p=48784#post48784

Αὐτό εἶναι θέμα τοῦ τύπου τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί αὐτό τό τρισάγιον τίθεται μεταξύ τῶν τριῶν μεγάλων μετανοιῶν —(Κύριε καί δέσποτα...) τῶν ιβ΄ μικρῶν τῆς μιᾶς μεγάλης πάλιν— καί τῆς εὐχῆς, προκειμένου νά γίνει ὁ ἀσπασμός τῶν εἰκόνων στίς ἀπολύσεις τῶν ἀκολουθιῶν (*). Αὐτό τό τρισάγιον παραλείπεται στίς ἐνορίες οὕτως ἤ ἄλλως, ὅπως γράφουν τά βοηθητικά τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς.
Σωστά λοιπόν γράφει τό Ὡρολόγιον, ἀναφερόμενο στίς μοναχικές ἀκολουθίες, ἀφοῦ δέν θά «ἀπολύσει» ἡ ἀκολουθία, ἀλλά θά συνεχισθεῖ «παρέλκει», δηλ. δέν χρειάζεται. Ἄν ὅμως δέν ἐπισυναφθεῖ ἡ Τριθέκτη, τότε θά εἰπωθεῖ, ὅπως προβλέπεται ἀπό τό Βενετίας, τό ὁποῖον ἐννοεῖ σαφῶς ἀπόλυση μετά τήν Α΄ Ὥρα.
Στήν Γ΄ Ὥρα τό διατηρεῖ, μᾶλλον ἐκ λάθους ἀντιγραφῆς, ἐνῶ δέν προβλέπεται (ὅπως βλέπεις στό Βενετίας σελ. 86, πρβλ. καί ΤΓΡ 759) καί στήν ΣΤ΄ πάλι σέ ἀγκῦλες, ἐάν θά ἀκολουθήσει ἡ Θ΄ κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστή (**).
Πάντως ἀφορᾶ στήν Μ. Τεσσαρακοστή καί καλύπτει ἰδιαίτερο πρακτικό λόγο.

(*) Πρβλ. ΤΓΡ 758, 760 μέ τήν προϋπόθεση ὅτι κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστή οἱ Ὧρες τελοῦνται στό Καθολικό, ἐν ἀντιθέσει μέ τήν ἄλλη περίοδο πού τελοῦνται στή Λιτή.
(**) Πρβλ. ΣΤ ὑπ. 1153 ὅπου τό προβλέπει μόνον γιά τήν Α΄ Ὥρα, μέ τό σκεπτικό (προφανῶς) ὅτι τότε μόνον θά ἔχει ἀπόλυση, ἐνῶ ὅλα τά ἄλλα (Γ΄, ΣΤ΄, Θ΄ καί Ἑσπερινός) θά ἐπισυναφθοῦν.

 

[MTheodorakis]

Συμφωνῶ μὲ τὸν π. Μάξιμο μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι τὸ θέμα ἀφορᾶ «ὅλον τὸν ἐνιαυτὸν...ὅτε ψάλλομεν Ἀλληλούια» (ΤΑΣ κεφ. ε').

 

[Γεώργιος Καραγιαννάκης]

Πάντως έχω μια υποψία ότι, εάν ο μακαριστός στο ΣΤ δεν εννοούσε απόλυτα να λέγεται μόνο στην Α΄ ώρα, χωρίς να εννοήσει τις συνάψεις (άλλωστε αυτό θα μπορούσε να γίνει και με την Α΄ ώρα) θα το είχε επισημάνει στο Ωρολόγιο από το "Περιβόλι της Παναγίας", έστω και σε υποσημείωση. Εκεί (στο Ωρολόγιο) δεν εννοείται απόλυτη σύναψη των Ωρών, ούτε και η σημείωση υπάρχει όπως της Α.Δ.

 

[π. Μάξιμος]

Πάντως έχω μια υποψία ότι, εάν ο μακαριστός στο ΣΤ δεν εννοούσε απόλυτα να λέγεται μόνο στην Α΄ ώρα, χωρίς να εννοήσει τις συνάψεις (άλλωστε αυτό θα μπορούσε να γίνει και με την Α΄ ώρα) θα το είχε επισημάνει στο Ωρολόγιο από το "Περιβόλι της Παναγίας", έστω και σε υποσημείωση. Εκεί (στο Ωρολόγιο) δεν εννοείται απόλυτη σύναψη των Ωρών, ούτε και η σημείωση υπάρχει όπως της Α.Δ.

Δέν καταλαβαίνω τί θέλεις νά πεῖς. Ἀναφορικά μέ ἐκδόσεις μή ταυτίζεις ἀπόλυτα τή βούληση τοῦ ἐπιμελητοῦ ἤ συγγραφέως μέ τό τελικό ἀποτέλεσμα. Ἀπό ὑποσημειώσεις τί νά ποῦμε; Τήν ὑποσημείωση πού ἔχει ἐκπέσει ἀπό τό Ὡρολόγιον τῆς Ἀ. Δ. γιά τό Μέγα Ἀπόδειπνον τήν Α΄ Ἑβδομάδα;

Σχετικά μέ τό θέμα, ἐξηγήσαμε γιά ποιό λόγο καί πότε προβλέπεται τό β΄ τρισάγιον, ὅπως διαβάζουμε καί στό ΤΑΣ καί στό Τριῴδιον (πού εἶναι ΤΑΣ).

Γιά τήν πρακτική ὅμως τῶν ἐνοριῶν (πού μᾶς ἐνδιαφέρει) διαβάζουμε ΤΜΕ & Δίπτυχα, πού γράφουν: ΑΙ ΩΡΑΙ, ἀρχόμεναι πᾶσαι μετὰ τοῦ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν» γ΄, κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Τριῳδίου καὶ τοῦ ῾Ωρολογίου (ἀλλ᾿ ἐν ταῖς ἐνορίαις μετὰ τὴν εὐχὴν «Κύριε καὶ Δέσποτα» παραλείπεται τὸ τρισάγιον καὶ λέγεται εὐθὺς ἡ εὐχὴ ἑκάστης ὥρας). Καί τό ΣΤ αὐτό γράφει βασικά στήν ὑποσημ. 1153.

Τρισάγιον προβλέπεται καί στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ ἄνευ Προηγιασμένης (μεταξύ τῶν 3 μεγάλων μετανοιῶν μετὰ τῆς οἰκείας εὐχῆς τοῦ Ἁγ. Ἐφραίμ καί τῆς εὐχῆς «Παναγία τριάς, τὸ ὁμοούσιον κράτος», γιά τόν ἴδιο παλαιό λόγο τοῦ ΤΑΣ & Τριῳδίου) στό ΤΜΕ καί στά Δίπτυχα, πού ὅμως συνήθως παραλείπεται κι αὐτό στίς ἐνορίες κατά τό ΣΤ (ὑποσημ. 1165).

ΥΓ. Βλέπω τώρα καί τήν σημαντική ἐργασία σου, πού σαφῶς ἀφορᾶ στίς ἐνορίες. Μᾶλλον πρέπει νά ἀφαιρέσεις τό τρισάγιον ἀπό Α΄ & Θ΄ Ὧρες, στήν δέ Θ΄ νά προσθέσεις τήν εὐχή τοῦ Ἁγ. Ἐφραίμ. Ἴσως νά προσθέσεις καί τόν Ἑσπερινό ἄνευ Προηγιασμένης, μέ τήν διαφοροποίηση βέβαια τοῦ τέλους τῆς Θ΄ Ὥρας.

 

[Γεώργιος Καραγιαννάκης]

Δέν καταλαβαίνω τί θέλεις νά πεῖς.

Γιά τήν πρακτική ὅμως τῶν ἐνοριῶν (πού μᾶς ἐνδιαφέρει) διαβάζουμε ΤΜΕ & Δίπτυχα, πού γράφουν: ΑΙ ΩΡΑΙ, ἀρχόμεναι πᾶσαι μετὰ τοῦ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν» γ΄, κατὰ τὴν τάξιν τοῦ Τριῳδίου καὶ τοῦ ῾Ωρολογίου (ἀλλ᾿ ἐν ταῖς ἐνορίαις μετὰ τὴν εὐχὴν «Κύριε καὶ Δέσποτα» παραλείπεται τὸ τρισάγιον καὶ λέγεται εὐθὺς ἡ εὐχὴ ἑκάστης ὥρας). Καί τό ΣΤ αὐτό γράφει βασικά στήν ὑποσημ. 1153.

Εξηγούμαι: Εάν ο ναός ξεκινήσει από τον όρθρο μέχρι και την προηγιασμένη, θα έπρεπε να παραλείψουμε και το τρισάγιο της Α΄ ώρας, αφού θα συνάψουμε την Γ΄ κ.ο.κ. Όμως το ΣΤ μου δίνει την εντύπωση όπως το έχει διατυπωμένο την de facto ανάγνωση του τρισαγίου με τα ιβ΄ Κύριε ελέησον. Ειδάλλως θα μου έδινε σημείωση όπως το Ωρολόγιον της Α.Δ. ή θα το παρέλειπε όπως στην Ϛ΄ ώρα.

 

[π. Μάξιμος]

Όμως το ΣΤ μου δίνει την εντύπωση όπως το έχει διατυπωμένο την de facto ανάγνωση του τρισαγίου με τα ιβ΄ Κύριε ελέησον. Ειδάλλως θα μου έδινε σημείωση όπως το Ωρολόγιον της Α.Δ. ή θα το παρέλειπε όπως στην Ϛ΄ ώρα.

Μιά σημείωση (Σημειωτέον...) τῆς ὑποσημείωσης 1153 εἶναι, πού τήν διατυπώνει ἐπειδή βλέπει τό ΤΑΣ καί τό Τριῴδιον. Ἡ πρώτη πρόταση τῆς ὑποσημείωσης 1153 «μετράει» βασικά (ὅπως ἔγραψα), ἄν καί βλέπω τώρα ὅτι στίς ἀγκῦλες περιλαμβάνει καί τίς 3 μεγ. μετάνοιες μετὰ τῆς εὐχῆς τοῦ Ἁγ. Ἐφραίμ «Κύριε καὶ Δέσποτα». Κακῶς. Αὐτά πού δέν λέγονται καί δέν γίνονται στίς ἐνορίες εἶναι οἱ ιβ΄ μικρές καί ἡ ἐπανάληψη τοῦ τελευταίου στίχου τῆς εὐχῆς καί τό τρισάγιον φυσικά. Αὐτά θά ἔπρεπε στίς ἀγκῦλες. Ἀλλά αὐτό δέν μειώνει σέ τίποτε τό ἔργο, οὔτε στεκόμαστε σέ μικρολεπτομέρειες, πού πάντα ξεφεύγουν ἀπό μιά ἔκδοση.

Βλέπεις ὅτι ὑπάρχει πληθώρα ἐκδόσεων μέ διαφοροποιήσεις καί ἔνεκα διαφορᾶς χρονικῶν περιόδων καί ἔνεκα παρανοήσεων. Πιστεύω ὅτι ἐδῶ προσπαθοῦμε νά κατανοήσουμε τί κρύβεται πίσω ἀπό τίς (διαφορετικές ἤ μή) διατάξεις καί νά ἐξηγήσουμε τήν πρακτική τῶν ἐνοριῶν.