Ο αείμνηστος Άγγ. Βουδούρης αποτελεί αναμφίβολα μια πολυτιμώτατη (καθότι μοναδική, τις περισσότερες φορές...) μαρτυρία για πάμπολλα θέματα, όχι όμως πάντα αντικειμενική ούτε ανταποκρινόμενη (επακριβώς) στην πραγματικότητα.
Πρέπει λοιπόν να εξετάζουμε με κριτικό πνεύμα (μερικά από) αυτά που περιγράφει με λόγια ή/και καταγράφει με μουσική.
Δύο γενικά παραδείγματα εν είδει ερώτησης :
α) σε ποιό βαθμό και με πόση ακρίβεια καταγράφει την προφορική παράδοση της ΜΧΕ (= Ιάκωβο Ναυπλιώτη) ; Μια απλή αντιπαραβολή των σωζομένων ηχογρ. Ναυπλιώτη με τις αντίστοιχες καταγραφές Βουδούρη, αρκεί να δείξει του λόγου το αληθές.
β) ο Ι. Ναυπλιώτης έψαλε κατά κανόνα (μόνο) τα Χερουβικά των Πέτρου Λαμπαδαρίου και Γρηγορίου Πρωτοψάλτου στο Πατριαρχείο, όπως ισχυρίζεται ο Α. Βουδούρης ;
Νομίζω πως η ορθή κατανόηση και η εκάστοτε χρήση (ως παραπομπή, πηγή, αναφορά κλπ) του τεράστιου έργου του προϋποθέτει sine qua non την απάντηση σε δύο θεμελιώδη ερωτήματα :
1) Ποιός ήταν ο σκοπός του έργου του Α. Βουδούρη ;
2) Με βάση ποιά (μουσικά/-ολογικά, ιδεολογικά κλπ) πιστεύω και κριτήρια εργάσθηκε ;
ΥΓ. Ας ανοίξει νέο θέμα στον οικείο τόπο, αν το θεωρείτε χρήσιμο ή απαραίτητο. Ευχαριστώ.
Αγαπητέ κύριε Δημήτρη σε ευχαριστώ για το θέμα που άνοιξες.
Θέλω να κάνω κάποιες παρατηρήσεις επί του θέματος, παρατηρήσεις που πηγάζουν από τα συμπεράσματα που έβγαλα διαβάζοντας τα βιβλία του Άγγελου Βουδούρη:
1)Όσον αφορά την αξιοπιστία των γραφομένων του, αυτή πρέπει να κρίνεται όπως και η αξιοπιστία ενός οποιουδήποτε ιστορικού (διότι πέραν των άλλων ο Βουδούρης υπήρξε και ιστορικός της εκκλησιαστικής μουσικής). Όπως γνωρίζουν οι ασχολούμενοι με την μελέτη της Ιστορίας δεν υπάρχει "ιστορική αλήθεια" και αυτή πάντοτε καθορίζεται από τον ιστορικό που την γράφει. Ο ιστορικός όμως είναι άνθρωπος ο οποίος έχει προσωπικές απόψεις, προτιμήσεις και ένα δικό του πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπει τα πράγματα. Αυτό το αναφέρει και ο ίδιος ο Βουδούρης στην αρχή ενός έργου του λέγοντας ότι προσπάθησε να είναι όσο πιο αντικειμενικός γίνεται ελέγχοντας την αξιοπιστία των πληροφοριών που κατέγραψε, πληροφορίες που σύμφωνα με τα λεγόμενά του, βασίστηκαν στις ήδη υπάρχουσες καταγεγραμένες, αλλά κυρίως στην προφορική παράδοση παλαιοτέρων διδασκάλων.
Πολλές φορές θα παρατηρήσουμε μέσα σε ένα έργο του να αναφέρει μία προσωπική γνώμη για ένα θέμα και σε άλλο έργο του για το ίδιο θέμα να αναφέρει τη γνώμη του διδασκάλου του Ιακώβου Ναυπλιώτη ή του συγχρόνου του και φίλου του Νικολάου Ραιδεστηνού.
Επίσης έχω παρατηρήσει ότι για ένα θέμα μπορεί να εκφράσει μία άποψη και σε άλλο γραπτό του μεταγενέστερης ημερομηνίας για το ίδιο θέμα να διαφοροποιήσει την άποψή του.(Ένα παράδειγμα για αυτό είναι η περίπτωση εκδόσεων μουσικών βιβλίων από τον Πρωτοψάλτη Ιωάννη, όπως το γνωστό σε όλους Αναστασιματάριον, το Ειρμολόγιον κλπ. Ο Βουδούρης αναφέρει ότι αυτά δεν ψάλλονται στον πατριαρχικό ναό οι μουσικές γραμμές τους γιατί δεν ταιριάζουν με το ύφος της Μεγάλης Εκκλησίας και σε ένα γραπτό του θεωρεί ως υπεύθυνο τον ίδιο τον Ιωάννη ότι παραποίησε δηλαδή το μέλος, ενώ σε άλλο γραπτό του ρίχνει την ευθύνη στον υιό του Δημήτριο εκδότη των έργων του πατρός του Ιωάννου ότι με τις εκδόσεις του αλλοίωσε τα εκδοθέντα).
Δεν νομίζω πάντως ότι υπάρχει θέμα έλλειψης αξιοπιστίας, αντιθέτως θα έλεγα ότι πολλές φορές λάμβανε περισσότερες λεπτομέρειες για ένα θέμα ή έλεγχε την αξιοπιστία των πληροφοριών του. Παίζει μεγάλο ρόλο και μας βοηθάει αρκετά η οργάνωση των παραγράφων του ημερομηνιακά για αυτό το θέμα. Απλά θεωρώ ότι πρέπει να κρίνουμε το έργο του Βουδούρη στο όλον του και όχι στα σημεία του.
2)Για το θέμα της προφορικής παράδοσης μέσα στη Μεγάλη Εκκλησία επανηλλειμένα ο Βουδούρης αναφέρει ότι σε πολλές περιπτώσεις Πρωτοψάλτες της Μεγάλης Εκκλησίας έψελναν διαφορετικά έξω από τον πατριαρχικό ναό, αλλά ποτέ δεν άλλαξαν την παράδοση των ψαλλομένων μέσα σε αυτόν καθότι αυτοί ήταν η ζώσα παράδοση και το τυπικό της Εκκλησίας. Οπότε δεν νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε αντιπαράθεση των ηχογραφήσεων του Ναυπλιώτη,οι οποίες ως γνωστόν δεν έγιναν εν ώρα λειτουργίας στον Πατριαρχικό ναό, με τα γραφόμενα περί του θέματος από τον Βουδούρη.(Χαρακτηριστικό παράδειγμα η "Μεγάλη Εβδομάς" και το "Πεντηκοστάριον" του Γεωργίου Ραιδεστηνού, τα οποία σύμφωνα με τον ίδιο τον Πρωτοψάλτη που τα συνέγραψε γράφτηκαν για να ψέλνονται εκτός του πατριαρχικού ναού).
3)Ο σκοπός τώρα του έργου του φαίνεται καθαρά και πάλι από την ανάγνωση των γραφομένων του. Ο Βουδούρης θεωρεί ότι οι τρεις εξηγητές με τη νέα γραφή κατόρθωσαν να δεσμεύσουν το αρχαίο μέλος μέσω της καταγραφής όλων των παλαιοτέρων μουσικών κειμένων, αλλά απέτυχαν στο να δεσμεύσουν την
απαγγελία του μέλους, γνωστή ως ύφος. Το έργο του Βουδούρη ευελπιστούσε να αποτελέσει βάση για την συνέχιση του έργου των τριών δασκάλων τόσο σε εξηγητικό επίπεδο, όσο και σε θεωρητικό, πάντα με κριτήριο την παράδοση της βυζαντινής μουσικής όπως αυτή ψάλλεται μέσα στον πατριαρχικό ναό.
Επιμένω στο ότι πρέπει να μελετηθεί το έργο του Βουδούρη στο σύνολό του για να κατανοήσουμε πλήρως τόσο την αξιοπιστία, τους σκοπούς και τα κριτήριά του.
Αυτές είναι οι γενικές προσωπικές μου απόψεις περί του θέματος.
Νικόλαος Μάννης
, έχει αναφερθεί και στο Ψαλτολόγιον παλαιότερα αν θυμάμαι καλά.
