Ο π. Κων/νος Παπαγιάννης στο Σύστημα Τυπικού κάνει την πρότασή του όσον αφορά στην επαναφορά του Κοινωνικού στην αρχαία του μορφή με την σύντομη δηλαδή μελώδηση από σχετικό με την εορτή ψαλμό του Δαυίδ, πιθανότατα κι αυτός προβληματισμένος από την σημερινή κατάσταση.
Μιας και καταθέτονται εδώ μεταξύ άλλων και προσωπικές απόψεις επί της αισθητικής οπτικής του πράγματος, να αναφέρω και την δική μου. Η ώρα εκείνη της Ακολουθίας θεωρώ ότι δεν είναι πλέον ώρα κατανοήσεως των ψαλλομένων. Εάν αυτό συμβαίνει για κάποιο ποσοστό κατά την ψαλμώδηση του Χερουβικού ύμνου, για το Κοινωνικό είναι ακόμα πιο επιτακτική ανάγκη να ξεφύγουμε από την όποια νοητική αποκρυπτογράφηση. Ένα βήμα πριν την πλήρη, ουσιώδη κυριολεκτικά πλέον επαφή με τον Πλάστη και Αρχηγό της πίστεως, το μυαλό δεν θα έπρεπε να κατευθύνεται προς την επεξεργασία ενός ακούσματος, δηλαδή στο τί ψάλλεται και πως. Θα έπρεπε να βρίσκεται σε μία μορφή "ζάλης - καταστολής" ώστε πλέον χωρίς κανέναν περισπασμό να νιώσει αντί να σκέφτεται. Για μένα όπως εξελίχθηκε από το τυπικό η στιγμή αυτή της Θείας Λειτουργίας είναι εν ολίγοις ευτύχημα. Ανακύπτουν φυσικά κάποια άλλα θέματα, τα οποία μάλλον την μετατρέπουν σε ατύχημα στην πράξη.
Πρώτον, η μουσική σύνθεση. Οι προκλασικοί (όπως μου αρέσει να τους ονομάζω) όπως π.χ. ο Χρυσάφης ο νέος γράφουν αλλιώς τα Κοινωνικά τους, οι κλασικοί όπως ο Δανιήλ κάπως διαφορετικά και οι νεώτεροι ακόμη πιο διαφορετικά, όπου η διαφορετικότητα αυτή στο πέρασμα του χρόνου τείνει να δώσει μία μουσική δομή στη σύνθεση κατά την λογική του Χερουβικού (η λέξη "μυστικώς" χαμηλά, το "Τριάδι" ψηλά κ.λ.π.), σε διαφορετικά φυσικά σημεία από αυτό ("Αινείτε" στη μέση ή χαμηλά, "εκ των ουρανών" ψηλά κ.λ.π.), η οποία δεν υπήρχε. Βέβαια οι ως άνω τάσεις σύνθεσης ακολουθούνται εξ ολοκλήρου στο αργό παπαδικό μέλος και από τις 3 αυτές εποχές μέχρι το σήμερα και στο Χερουβικό και στο Κοινωνικό. Όμως κατά την άποψή μου ο ορθός τρόπος ψαλμώδησης του Κοινωνικού θα έπρεπε να έχει την λογική σύνθεσης των προκλασικών και μόνο. Όχι όπως είναι ο Δανιήλ ή ο Ιωάννης Πρωτοψάλτης π.χ. αλλά όπως γράφει ο Μπερεκέτης. Μονότονα και σταθερά, με λίγες μουσικές θέσεις που να μην τραβούν την προσοχή, αλλά παράλληλα να δημιουργούν την προαναφερθείσα γλυκιά ζάλη που αφήνει χώρο στην καρδιά να νιώσει απερίσπαστη από τους φωνητικούς ακροβατισμούς να τρυπούν το αυτί. Ο Πέτρος ο Λαμπαδάριος προσπαθεί στις συνθέσεις του να γεφυρώσει γενικώς (θα έλεγα σχεδόν "διπλωματικά") τις δύο τουλάχιστον εποχές και εν πολλοίς θα έλεγα ότι το καταφέρνει με κάποιες εξαιρέσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι δεν αναφερόμαστε ούτως ή άλλως σε αριστουργήματα είτε του μακρινού, είτε του πιο κοντινού παρελθόντος.
Δεύτερον, το πως και αν ξέρουμε να ψάλλουμε το Κοινωνικό. Ιδιαιτέρως οι κλασικές συνθέσεις όπως του Θ. Φωκαέως είναι αρκετά περίτεχνες και δύσκολες, με συχνές αναφορές σε χρόες, με παραχορδές και χρήση της μέσης, της νήτης και της υπάτης περιοχής. Αφενός λοιπόν απαιτούν καλή μουσική κατάρτιση από τον ψάλλοντα, αφετέρου δεν είναι και πολυδιαφημισμένες ακουστικά από τους μεγάλους πρωτοψάλτες της εποχής μας και του "σύγχρονου" παρελθόντος, ώστε να έχουμε στο μυαλό μας το ύφος, πιθανότατα λόγω του ότι το Κοινωνικό είναι μέσα στο διακόνημα του Λαμπαδάριου και όχι του Πρωτοψάλτη. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να μην μπορεί μεγάλο μέρος των ψαλτών να ερμηνεύσει τα μαθήματα αυτά και επειδή ως γνωστόν είμαστε και λίγο άνθρωποι του βολέματος, επιλέγουμε άλλες οδούς και μάλιστα παράτυπες. Για μένα μία λύση είναι και πάλι τα προκλασικά μαθήματα, πολλά εκ των οποίων είναι και σύντομα όπως τα του Κουκουζέλη και αρκετά πιο απλά σε σχέση με τα αντίστοιχα του Δανιήλ π.χ. όπου μετά από μία σχετικά σύντομη επέκταση του μέλους, αρχίζει η επανάληψη του Αλληλούϊα με την εισαγωγή και κάποιου κρατήματος ενίοτε, γνωρίσματα που δείχνουν την πρακτική χρήση των συνθέσεων αυτών, εφόσον μετά από ένα μικρό και εύλογο διάστημα είναι έτσι φτιαγμένες ώστε να διακόπτονται άνετα για το "Μετά φόβου...".
Για μένα η σύντομη ερμηνεία στίχων από το ψαλτήριο, αν και σίγουρα πιο αρχαιοπρεπείς (δεν έχω λόγο να διαφωνήσω επ' αυτού), αισθητικά δεν με βρίσκει σύμφωνο για τους λόγους που προανέφερα στην δεύτερη παράγραφο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εφόσον η Εκκλησία αποφασίσει την επίσημη επιστροφή σε αυτή την λογική δεν θα ακολουθήσω μετά χαράς.
Αν και πρέπει να έχω ξαναναφέρει το περιστατικό δεν θα το ξεχάσω, όπου μία Κυριακή της περιόδου του Πεντηκοσταρίου είδα στην τηλεόραση τη Θεία Λειτουργία με τον Οικουμενικό Πατριάρχη όπου έψαλλε ο χορός της Ορμήλειας. Το κοινωνικό ήταν "Σώμα Χριστού" και οι μοναχές ξεκίνησαν να ψάλλουν την Σύνθεση του Πέτρου σε Α΄ ήχο, με το γνωστό ύφος και τον παλμό που τις διακρίνει. Μόλις ολοκληρώθηκε και εφόσον οι εντός του Ιερού ιεροπραξίες δεν είχαν ολοκληρωθεί, συνέχισαν με νέο απήχημα νομίζω το Άγια του Γρηγορίου (χωρίς να είμαι σίγουρος για το δεύτερο). Το μέλος προκαλούσε έστω και μέσω της τηλεόρασης αυτά που έπρεπε, αλλά και οι μοναχές ήξεραν το μάθημά τους και φαινόταν ότι δεν κυνηγούσαν τις νότες μία μία, όπως (καλό είναι να το παραδεχτούμε) κάνουμε οι περισσότεροι στα αναλόγιά μας. Τέτοια απαιτητικά μαθήματα θέλουν μελέτη για να μην καταντούν ενοχλητικά και καλό θα ήταν να παραμένει μέσα μας η βεβαιότητα ότι αυτοί που τα συνέθεσαν δεν το έκαναν για να σπάσουν τα νεύρα στο εκκλησίασμα...