Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

PLUTARQUE
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Πλούτ. Περί μουσ. 1138Β, 21

(200) πάλιν δ΄ αὖ εἴ τις καὶ περὶ τῆς ποικιλίας ὀρθῶς τε καὶ ἐμπείρως ἐπισκοποίη, τὰ τότε καὶ τὰ νῦν συγκρίνων, εὕροι ἂν ἐν χρήσει οὖσαν καὶ τότε τὴν ποικιλίαν. (201) τῇ γὰρ περὶ τὰς ῥυθμοποιίας ποικιλίᾳ οὔσῃ ποικιλωτέρᾳ ἐχρήσαντο οἱ παλαιοί· ἐτίμων γοῦν τὴν ῥυθμικὴν ποικιλίαν - (202) καὶ τὰ περὶ τὰς κρουσματικὰς δὲ διαλέκτους τότε ποικιλώτερα ἦν· (203) οἱ μὲν γὰρ νῦν φιλομελεῖς, οἱ δὲ τότε φιλόρρυθμοι.

φιλότεχνος, συνώνυμο σχεδόν του φιλόμουσος . Εκείνος που αγαπά τις τέχνες. φιλοτεχνία· αγάπη για τις τέχνες· δεξιότητα στην τέχνη (LSJ).

http://www.musipedia.gr/

φιλωδός, εκείνος που αγαπά να τραγουδά, που αγαπά την εκτέλεση ωδών και, γενικά, το τραγούδι. Φρύνιχος
(Επιτομή 123): "ο φιλών άδειν".

http://www.musipedia.gr/

φλύαξ, (συχνά στον πληθυντικό φλύακες)· είδος τραγικής παρωδίας, που εισήγαγε ο ποιητής Ρίνθων. Ήταν έργο σύνθετο από στοιχεία λαϊκών κωμικών, σατυρικών και άσεμνων ακόμα τραγουδιών των Δωριέων της Σικελίας και της Νότιας Ιταλίας.

http://www.musipedia.gr/

φοίνιξ, και φοινίκιον (α) ο φοίνιξ ήταν έγχορδο όργανο παρόμοιο με τη μάγαδι
και την πήκτιν· ήταν όργανο πολύχορδο και οι χορδές του κουρδίζονταν κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της, όπως και στα άλλα δύο όργανα. Η προέλευσή του ήταν φοινικική, από όπου και το όνομά του· αλλά, κατά τον Δήλιο ποιητή Σήμο, ονομαζόταν έτσι, γιατί οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40).
(β) φοινίκιον, υποκ. του φοίνιξ. Μολονότι ο όρος θα μπορούσε να σημαίνει μικρό φοίνικα, η λέξη φοινίκιο απαντά πάντοτε ως άλλη ονομασία του ίδιου οργάνου. Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 14): "Γιατί η συμφωνία της ογδόης περνά απαρατήρητη και εμφανίζεται σαν ταυτοφωνία στο φοινίκιο, καθώς και στη φωνή;".

http://www.musipedia.gr/

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

[''Η προέλευσή του ήταν φοινικική, από όπου και το όνομά του· αλλά, κατά τον Δήλιο ποιητή Σήμο, ονομαζόταν έτσι, γιατί οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40).'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40

φοίνικα δὲ τὸ ὄργανον Ἔφορος καὶ Σκάμων ἐν τοῖς περὶ Εὑρημάτων ὑπὸ Φοινίκων εὑρεθὲν ταύτης τυχεῖν τῆς προσηγορίας· Σῆμος δὲ ὁ Δήλιος ἐν πρώτῳ Δηλιάδος διὰ τὸ ἐκ τοῦ ἐν Δήλῳ φοίνικος τοὺς ἀγκῶνας αὐτοῦ ἐξειργάσθαι

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

[''Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 14): "Γιατί η συμφωνία της ογδόης περνά απαρατήρητη και εμφανίζεται σαν ταυτοφωνία στο φοινίκιο, καθώς και στη φωνή;".'']

Αριστοτ., Προβλ. XIX, 14

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore01jangoog#page/n188/mode/1up

φοιτητής, μαθητής, οπαδός, σπουδαστής. Κατά τον Φρύνιχο
(Επιτομή 124): "κυρίως δε λέγονται φοιτηταί οι γραμματικήν ή μουσικήν μανθάνοντες" (φοιτητές είναι κυρίως εκείνοι που μελετούν [παρακολουθούν μαθήματα] γραμματική ή μουσική).

http://www.musipedia.gr/

φορβειά, γενικά, περιστόμιο, καπίστρι. Στη μουσική, η δερμάτινη ταινία που οι αυλητές έβαζαν γύρω στο στόμα και τις παρειές· άφηνε ένα άνοιγμα μπροστά από το στόμα, για να επιτρέπει το φύσημα μέσα στον αυλό , και δενόταν πίσω από το κεφάλι. Ησύχ.: "φορβειά· η αυλητική στομίς· λέγεται δε και χιλωτήρ". Ο Ησύχιος δίνει και μιαν άλλη πιο ειδική ερμηνεία: "το περικείμενον τω στόματι του αυλητού δέρμα, ίνα μή σχισθή το χείλος αυτού" (η δερμάτινη ταινία που τοποθετείται γύρω στο στόμα του αυλητή για να προστατεύει το χείλος του, για να μη σκιστεί). Η φορβειά ονομαζόταν και περιστόμιον και επιστομίς· Ε.Μ. (σ. 798, 32): "περιστόμιον καπίστριον".
Για τη χρήση της φορβειάς διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις· η πιο αποδεκτή άποψη είναι ότι η φορβειά χρησίμευε για να ενισχύει το φύσημα, με συγκέντρωση της πίεσης του αέρα. Μια άλλη άποψη είναι ότι χρησίμευε στη ρύθμιση του παραγόμενου ήχου· Scholia Aristoph.: "για να κάνει τον ήχο γλυκύ [ευχάριστο], κανονίζοντας το φύσημα του αυλητή"· Σφήκες 581-582: "καν αυλητής γε δίκην νικά ταύτης ημίν επίχειρα εν φορβειά τοις δικασταίς έξοδον αυλησ' απιούσιν" (και αν ένας αυλητής κερδίσει μια δίκη, παίζει στον αυλό, με τη φορβειά επάνω, μια μελωδία για την έξοδο των δικαστών).

Βλ. λ. αυλός .

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~
Phorbeia
(Gk., also phorbea, phorbaia; Lat. capistrum).
A mouthband shown in many illustrations of auletes playing the double aulos. The term also refers to a horse's halter, which bears a remarkable resemblance to the device shown in a particularly detailed view of an aulos player on a red-figure amphora (c480 BCE) attributed to the Kleophrades Painter and preserved in the British Museum (E 270; see Aulos, [not available online]).
The phorbeia is mentioned by Plutarch (On the Control of Anger, 456b–c) and described by scholiasts and some of the lexicographers. The comments tend to be brief, and the function of the phorbeia remains unclear in the literary and iconographic sources. Plutarch observes that Marsyas employed special devices – a phorbeia and peristomios – when he played the aulos. He explains these terms by quoting two lines now commonly attributed to Simonides: ‘Marsyas, it seems, suppressed the violence of his breath with a phorbeia and peristomios, composed his countenance and concealed the distortion: “He fitted his forehead locks with gleaming gold and his blustering mouth with leather straps and bound behind”’. A peristomios is something that goes around a mouth. Plutarch is probably using the terms as synonyms, and the two of them together convey a reasonably clear sense of the appearance of the phorbeia. Moreover, the reference to Marsyas's ‘blustering mouth’ evokes the hissing and spitting sounds that emerge from a poorly sealed embouchure, especially as the pressure of the performer's breath increases.
Hesychius's Lexicon defines the phorbeia as a skin placed around the mouth of the aulete to prevent his lips from parting. Experiment with reconstructions demonstrates the aptness of this definition. With two mouthpieces, the difficulty of maintaining a tight seal is considerable, especially over a long period. The phorbeia allows the performer to maintain a relaxed embouchure: by sealing the mouth and holding the lips together against the pressure of the breath, it prevents the reed from being choked by a tight embouchure – or stopped from beating altogether – and allows the lips to exercise sensitive adjustments in pressure on the reed. In addition, with the phorbeia, the mouthpiece itself can easily be withdrawn by increments from the mouth in order to shorten the reed; without the phorbeia, it is difficult to maintain a tight seal around the mouthpieces while moving them in and out of the mouth to adjust pitch and timbre. Contrary to common conjecture, the phorbeia does not provide special support for cheeks, enabling them to act like a bellows, except in the sense that it allows the facial muscles to relax because they do not need to maintain a sealed embouchure. There is no easy explanation for the fact that aulos players are often shown without the phorbeia, but experiment does indicate that short and simple phrases can be played on the auloi without greatly taxing the embouchure. Thus, it may be conjectured that the phorbeia was introduced to allow auletes to play the longer, more difficult compositions characteristic of the innovatory style of the auletic competitions. Players of the salpinx, too, often wore the phorbeia, which must have served the same purpose as it did for the aulos. In the illustration of Epiktetos (c520–490) for an eye kylix, a satyr wears the phorbeia while sounding the salpinx over his shoulder (London, British Museum, E 3).
The phorbeia is rarely shown without the aulos – or some other instrument – in the aulete's mouth, but one kylix (New York, Metropolitan Museum of Art, kylix 96.9.18) does show an aulete adjusting the phorbeia while holding both auloi in his left hand at his waist; the illustration clearly indicates that the phorbeia has a slit or hole for each mouthpiece (confirmed by a volute krater in Tarento, Museo Nazionale, IG 8263). As the aulete prepares to play, the mouthpieces must then be inserted through the holes into the mouth.
Bibliography
A.A. Howard : ‘The Aulos or Tibia’, Harvard Studies in Classical Philology, iv (1893), 29–30
C. Sachs : The History of Musical Instruments (New York, 1940), 138–9
H. Becker : Zur Entwicklungsgeschichte der antiken und mittelalterlichen Rohrblattinstrumente (Hamburg, 1966), 120–29
D. Paquette : L'instrument de musique dans la céramique de la Grèce antique: études d'organologie (Paris, 1984)
A. Bélis : ‘La phorbéia’, Bulletin de correspondance hellénique, cx (1986), 205–18
T.J. Mathiesen : Apollo’s Lyre: Greek Music and Music Theory in Antiquity and the Middle Ages (Lincoln, NE, 1999), 218–22
Thomas J. Mathiesen
Grove

Ο Ησύχιος δίνει και μιαν άλλη πιο ειδική ερμηνεία: "το περικείμενον τω στόματι του αυλητού δέρμα, ίνα μή σχισθή το χείλος αυτού" (η δερμάτινη ταινία που τοποθετείται γύρω στο στόμα του αυλητή για να προστατεύει το χείλος του, για να μη σκιστεί).

Γλῶσσαι
Ελληνικό λεξικό
Ἡσύχιος Ἀλεξανδρεὺς

<φορβειά>· ἡ αὐλητικὴ στομίς. λέγεται δὲ καὶ ὁ χειλωτήρ

http://el.wikisource.org/wiki/Γλώσσαι/Φ

[''Μια άλλη άποψη είναι ότι χρησίμευε στη ρύθμιση του παραγόμενου ήχου· Scholia Aristoph.: "για να κάνει τον ήχο γλυκύ [ευχάριστο], κανονίζοντας το φύσημα του αυλητή"· Σφήκες 581-582: "καν αυλητής γε δίκην νικά ταύτης ημίν επίχειρα εν φορβειά τοις δικασταίς έξοδον αυλησ' απιούσιν" (και αν ένας αυλητής κερδίσει μια δίκη, παίζει στον αυλό, με τη φορβειά επάνω, μια μελωδία για την έξοδο των δικαστών).'']

Aristophanes, Wasps
Aristoph. Wasps 581

Aristoph.
Σφήκες 581-582

Φιλοκλέων
παίδων τοίνυν δοκιμαζομένων αἰδοῖα πάρεστι θεᾶσθαι.
κἂν Οἴαγρος εἰσέλθῃ φεύγων, οὐκ ἀποφεύγει πρὶν ἂν ἡμῖν
580ἐκ τῆς Νιόβης εἴπῃ ῥῆσιν τὴν καλλίστην ἀπολέξας.
κἂν αὐλητής γε δίκην νικᾷ, ταύτης ἡμῖν ἐπίχειρα
ἐν φορβειᾷ τοῖσι δικασταῖς ἔξοδον ηὔλησ᾽ ἀπιοῦσι.
κἂν ἀποθνῄσκων ὁ πατήρ τῳ δῷ καταλείπων παῖδ᾽ ἐπίκληρον,
κλάειν ἡμεῖς μακρὰ τὴν κεφαλὴν εἰπόντες τῇ διαθήκῃ
585καὶ τῇ κόγχῃ τῇ πάνυ σεμνῶς τοῖς σημείοισιν ἐπούσῃ,
ἔδομεν ταύτην ὅστις ἂν ἡμᾶς ἀντιβολήσας ἀναπείσῃ.
καὶ ταῦτ᾽ ἀνυπεύθυνοι δρῶμεν, τῶν δ᾽ ἄλλων οὐδεμἴ ἀρχή.

Aristophanes. Aristophanes Comoediae, ed. F.W. Hall and W.M. Geldart, vol. 1. F.W. Hall and W.M. Geldart. Oxford. Clarendon Press, Oxford. 1907.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Aristoph.+Wasps+581&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0043

φόρμιγξ, μια παραλλαγή της αρχαϊκής λύρας . Ο Κ. Sachs (Hist. 130) υποστηρίζει ότι η φόρμιγγα ήταν "αλάνθαστα μια κιθάρα ". Ηταν, πιθανώς, το πιο αρχαίο έγχορδο όργανο στα χέρια των αοιδών. Εμφανίζεται σε παραστάσεις αγγείων, συνήθως, με τέσσερις χορδές (είχε τρεις έως πέντε), μολονότι αρχαίοι συγγραφείς μιλούν και για επτάχορδες φόρμιγγες· Πίνδαρος (2ος Πυθιόνικος 70-71), επτάκτυπος· Πίνδαρος (5ος Νεμεόνικος 24), επτάγλωσσος· Στράβων (ΙΓ', 2, 4, 618), επτάτονος. Αυτό είναι μια ένδειξη ότι ο όρος φόρμιγξ χρησιμοποιούνταν συχνά στη θέση του πιο γενικού όρου, της λύρας. Η φόρμιγγα ήταν μικρή, κοίλη και κρατιόταν σε πλαγιαστή θέση, όπως και η λύρα.
Η φόρμιγγα θεωρούνταν ιερό όργανο, όπως φανερώνουν πολλά επίθετα που της αποδόθηκαν από τον Όμηρο και άλλους συγγραφείς. Ονομαζόταν περικαλλής: Ομ. Ιλ. Α 603: φόρμιγγος περικαλλέος. Ακόμα, λίγεια (καθαρότονη, γλυκόφωνη), χρυσή, ελεφαντόδετος, γλαφυρά (κοίλη) κτλ. Ομ. Ιλ. Ι 186: "τον δ' εύρον φρένα τερπόμενον φόρμιγγι λιγείη" (και τον βρήκαν [τον Αχιλλέα] να τέρπει την ψυχή του με τη γλυκόφωνη φόρμιγγα).
Ησίοδος (Ι, 203): "...χρυσείη φόρμιγγι" (...με χρυσή φόρμιγγα)· Αριστοφ. (Όρνιθες 217-219): "ο χρυσοκόμας Φοίβος ακούων τοις σοις ελέγοις αντιψάλλων ελεφαντόδετον φόρμιγγα" (ο χρυσοκόμης Φοίβος παίζοντας σε συνοδεία προς τους θρήνους σου την ελεφαντοκόλλητη φόρμιγγα). Πρβ. αντίψαλμος .
Και τα δύο ρήματα, φορμίζω και κιθαρίζω, χρησιμοποιούνταν για το παίξιμο της φόρμιγγας ή της κίθαρης: φόρμιγγι κιθαρίζει (πρβ. Ομ. Ιλ. Σ 569-570)· επίσης, κίθαριν... φορμίζων (Ομ. Οδ. α 153-155).

φορμικτής και φορμικτήρ· εκτελεστής της φόρμιγγας.
φορμικτόν μέλος· τραγούδι με συνοδεία φόρμιγγας.


Βιβλιογραφία:

Ludwig Deubner, "Die viersaitige Leier", Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 54(1929), 194-200.
K. Sachs, Real-Lex. 1972, σ. 296b "Phorminx".

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Pindar
Pythian 2
ΙΕΡΩΝΙ ΣΨΡΑΚΟΣΙΩι ΑΡΜΑΤΙ

Πίνδαρος, 2ος Πυθιόνικος 70-71, επτάκτυπος·

τόδε μὲν κατὰ Φοίνισσαν ἐμπολὰν
μέλος ὑπὲρ πολιᾶς ἁλὸς πέμπεται:
τὸ Καστόρειον δ᾽ ἐν Αἰολίδεσσι χορδαῖς ἑκὼν
70ἄθρησον χάριν ἑπτακτύπου
[130] φόρμιγγος ἀντόμενος.

Pindar. The Odes of Pindar including the Principal Fragments with an Introduction and an English Translation by Sir John Sandys, Litt.D., FBA. Cambridge, MA., Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1937.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Pind.+P.+2&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0161

~~~~~~~~~~~

Pindar, Nemean 5
ΠΥΘΕΑι ΑΙΓΙΝΗΤΗι ΑΓΕΝΕΙΩι ΠΑΓΚΡΑΤΙΑΣΤΗι
Pind. N. 5. 24

Πίνδαρος 5ος Νεμεόνικος 24, επτάγλωσσος

[40] καὶ πέραν πόντοιο πάλλοντ᾽ αἰετοί.
πρόφρων δὲ καὶ κείνοις ἄειδ᾽ ἐν Παλίῳ
Μοισᾶν ὁ κάλλιστος χορός, ἐν δὲ μέσαις
φόρμιγγ᾽ Ἀπόλλων ἑπτάγλωσσον χρυσέῳ πλάκτρῳ διώκων
25ἁγεῖτο παντοίων νόμων: αἱ δὲ πρώτιστον μὲν ὕμνησαν Διὸς ἀρχόμεναι σεμνὰν Θέτιν
Πηλέα θ᾽, ὥς τέ νιν ἁβρὰ Κρηθεῒς Ἱππολύτα δόλῳ πεδᾶσαι
[50] ἤθελε ξυνᾶνα Μαγνήτων σκοπὸν
πείσαισ᾽ ἀκοίταν ποικίλοις βουλεύμασιν,
ψεύσταν δὲ ποιητὸν συνέπαξε λόγον,
30ὡς ἆρα νυμφείας ἐπείρα κεῖνος ἐν λέκτροις Ἀκάστου
εὐνᾶς.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper...ece (New Haven, CT, 1989) Martha Maas Grove

φρύγιος, αρμονία ή φρυγιστί· το ακόλουθο οκτάχορδο είναι η γενικά αποδεκτή ως φρυγική αρμονία: re - do - si - la - sol - fa - mi - re (διατονικό γένος ).

http://www.musipedia.gr/

Υ.Γ. Σχετικές συζητήσεις στο Ψαλτολόγιο για τον "φρύγιο" ήχο:
http://analogion.com/forum/showthread.php?t=2078
http://analogion.com/forum/showthread.php?t=311
Νίκος Θεοτοκάτος

Φρύνις, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη (από όπου και η επωνυμία Μυτιληναίος) το 475 π.Χ. περίπου. Κατά τη Σούδα , άρχισε τη σταδιοδρομία του ως αυλωδός , γρήγορα όμως στράφηκε προς την κιθάρα , με την καθοδήγηση του φημισμένου κιθαριστή ("ευδόκιμος κιθαριστής") Αριστοκλείδη: "παραλαβών δε [Αριστοκλείδης] Φρύνιν αυλωδούντα, κιθαρίζειν εδίδαξεν". Το 446 π.Χ. διαγωνίστηκε στα Παναθήναια στην κιθαρωδία και κέρδισε πρώτο βραβείο. Ο Φρύνις θεωρείται ο αρχηγός της σχολής των καινοτόμων του 5ου-4ου αι. π.Χ. στην Ελλάδα. Χρησιμοποίησε την εννεάχορδη κιθάρα και πολύ διακοσμητικό και μετατροπικό στιλ στη μελοποιία. Συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του κιθαρωδικού νόμου και τον μετέτρεψε σε κάτι παρόμοιο με "άρια κοντσέρτου".
Όταν κάποτε πήγε στη Σπάρτη, ένας έφορος έκοψε δύο χορδές από την εννεάχορδη κιθάρα του, γιατί ξεπερνούσαν τις παραδοσιακές επτά, λέγοντας ότι δε θα του επιτρεπόταν να διαφθείρει τη μουσική. Παρόμοιο επεισόδιο συνέβη αργότερα στον Τιμόθεο . Σε ώριμη ηλικία, το στιλ του έγινε πιο συντηρητικό· έτσι, η Μουσική, στην κωμωδία του Φερεκράτη Χείρων (βλ. τα λ. Κινησίας , Μελανιππίδης , Τιμόθεος ), τον συγχωρεί, "γιατί, παρόλο που έσφαλε, μετάνιωσε κατόπι".
Αν και είχε επικριθεί πολύ από τους κωμικούς ποιητές για τις καινοτομίες του, είχε μεγάλη εκτίμηση από άλλους. Ο Αριστοτέλης, στα Μεταφυσικά του (Α', 993Β), γράφει: "αν δεν υπήρχε ο Τιμόθεος δε θα είχαμε τόσες πολλές μελωδικές συνθέσεις, και αν δεν υπήρχε ο Φρύνις δε θα είχε υπάρξει και ο Τιμόθεος". Απο τα έργα του δεν έχει διασωθεί τίποτε.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


[''Ο Αριστοτέλης, στα Μεταφυσικά του (Α', 993Β), γράφει: "αν δεν υπήρχε ο Τιμόθεος δε θα είχαμε τόσες πολλές μελωδικές συνθέσεις, και αν δεν υπήρχε ο Φρύνις δε θα είχε υπάρξει και ο Τιμόθεος".'']

Aristotle, Metaphysics
Aristot. Met. 2.993b

Αριστοτέλης, Μεταφυσικά Α', {?} 993Β

εἰ μὲν γὰρ Τιμόθεος μὴ ἐγένετο, πολλὴν ἂν μελοποιίαν οὐκ εἴχομεν: εἰ δὲ μὴ Φρῦνις, Τιμόθεος οὐκ ἂν ἐγένετο. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν περὶ τῆς ἀληθείας ἀποφηναμένων: παρὰ μὲν γὰρ ἐνίων παρειλήφαμέν τινας δόξας, οἱ δὲ τοῦ γενέσθαι τούτους αἴτιοι γεγόνασιν.

Aristotle. Aristotle's Metaphysics, ed. W.D. Ross. Oxford: Clarendon Press. 1924.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0051:book=2:section=993b

φυσαλλίς, είδος αυλού . Αριστοφ. (Λυσιστράτη 1245-1246)· "λαβέ δήτα τας φυσαλλίδας προς των θεών, ως ήδομαί γ' υμάς ορών όρχουμένους" (πάρε, λοιπόν, τις φυσαλλίδες, για τους θεούς, γιατί χαίρομαι να σας βλέπω να χορεύετε). Schol. Aristoph. : "λαβε δήτα τάς φυσαλλίδας" "τους αυλούς, από του φυσάν".

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

[''Αριστοφ. (Λυσιστράτη 1245-1246)· "λαβέ δήτα τας φυσαλλίδας προς των θεών, ως ήδομαί γ' υμάς ορών όρχουμένους" (πάρε, λοιπόν, τις φυσαλλίδες, για τους θεούς, γιατί χαίρομαι να σας βλέπω να χορεύετε). Schol. Aristoph. : "λαβε δήτα τάς φυσαλλίδας" "τους αυλούς, από του φυσάν".'']

Aristophanes, Lysistrata
Aristoph. Lys. 1245

Αριστοφ., Λυσιστράτη 1245-1246

Λάκων
ὦ Πολυχαρείδα λαβὲ τὰ φυσατήρια,
ἵν᾽ ἐγὼ διποδιάξω τε κἀείσω καλὸν
ἐς τὼς Ἀσαναίως τε † καὶ ἐς ἡμᾶς ἅμα †.
Ἀθηναῖος
1245λαβὲ δῆτα τὰς φυσαλλίδας πρὸς τῶν θεῶν,
ὡς ἥδομαί γ᾽ ὑμᾶς ὁρῶν ὀρχουμένους.

Aristophanes. Aristophanes Comoediae, ed. F.W. Hall and W.M. Geldart, vol. 2. F.W. Hall and W.M. Geldart. Oxford. Clarendon Press, Oxford. 1907.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Aristoph.+Lys.+1245&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0035

φωνασκία, εξάσκηση της φωνής (από το ρήμα φωνασκώ, φωνή και ασκώ=ασκώ τη φωνή)· πρβ. Θεόφρ. Περί φυτών ιστορίας IX, 10- Δημοσθ. 319, 9: "επίδειξίν τινα φωνασκίας ποιήσασθαι".

φωνασκός· προπονητής της φωνής· δάσκαλος του τραγουδιού, της φωνητικής εξάσκησης. Πρβ. Θησ. Ελλ. Γλ. τ. Η', στήλ. 1188-1189.

Οι Έλληνες εισήγαγαν και ανέπτυξαν μια μέθοδο σολφέζ (μελωδικής ανάγνωσης). Ως βάση της μεθόδου αυτής είχαν το τετράχορδον · για "την εκτέλεση μέλους έχουμε διαλέξει, γράφει ο Αριστείδης , από τα γράμματα του αλφαβήτου εκείνα που είναι τα πιο κατάλληλα" (Περί μουσικής 91 Mb). Ως πιο κατάλληλα επέλεξαν τέσσερα φωνήεντα (α, η, ω, ε), μπροστά στα οποία έβαζαν "το καλύτερο από τα σύμφωνα" (το γράμμα τ), για να αποφεύγουν τη χασμωδία, που θα μπορούσε να προκληθεί με την αποκλειστική χρήση φωνηέντων. Η χαμηλότερη νότα του τετραχόρδου λεγόταν "τα", η δεύτερη "τη", η τρίτη "τω" και η τέταρτη "τε":



Αν η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου ήταν και η πρώτη (χαμηλότερη) του επόμενου, δηλ. αν υπήρχε σύζευξη, τότε η τέταρτη νότα έπαιρνε τη συλλαβή "τα", που δινόταν στην πρώτη νότα του τετραχόρδου. Έτσι, τα δύο συζευγμένα τετράχορδα θα είχαν τις ακόλουθες συλλαβές:



Ο Ανώνυμος (Bell. 80-81, 77) καθορίζει με τον ακόλουθο τρόπο τις συλλαβές για τις διάφορες βαθμίδες των 15 τόνων:

"Ο προσλαμβανόμενος των δεκαπέντε τρόπων [τόνων] λέγεται "τω" (είναι φανερό πως έπρεπε να είναι "τε", ως τελευταία νότα πριν από την πρώτη του επόμενου τετραχόρδου)· οι υπάτες "τα", οι παρυπάτες "τη", οι λιχανοί

"τω", οι μέσες "τε", οι παραμέσες "τα", οι τρίτες "τη", οι παρανήτες "τω" και οι νήτες "τε"":


[...]


Σημειώσεις: (α) Η μέση συνημμένων (la) είχε "τα", γιατί ήταν η πρώτη νότα του τετραχόρδου, ενώ η μέση διεζευγμένων (la), ως τελευταία νότα του τετραχόρδου μέσων, είχε "τε".

(β) Το ίδιο γίνεται με τη νήτη διεζευγμένων (mi), που είχε "τα" (ως πρώτη του τετραχόρδου υπερβολαίων), ενώ η νήτη συνημμένων (re) και η νήτη υπερβολαίων (la) είχαν "τε".
Στην περίπτωση των οργανικών σχημάτων πρόκρουσις, προκρουσμός κτλ. οι νότες διατηρούσαν τίς αντίστοιχες συλλαβές:

[...]

Στα φωνητικά σχήματα πρόληψις, προλημματισμός κτλ. και όταν υπήρχε υφέν, η συλλαβή χρησιμοποιούνταν χωρίς το σύμφωνο:

[...]

Στο μελισμό , τον κομπισμό και τον τερετισμό συνήθιζαν να παρεμβάλλουν ένα "ν" ή δύο "νν":

[...]

Βλ. Αριστείδης Κοϊντιλιανός (Περί μουσικής 91-94), Ανώνυμος (Bell. 80-81), 77· επίσης, Gevaert I, 418-423.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Θεόφραστος

Θεόφρ. Περί φυτών ιστορίας

Ὁ δὲ ἐλλέβορος ἐπὶ ταὐτὰ τῇ τε ῥίζῃ καὶ τῷ
καρπῷ χρήσιμος, εἴπερ οἱ ἐν Ἀντικύρᾳ, καθάπερ
φασί, τῷ καρπῷ καθαίρουσιν· ἔχει δὲ _τὸν_
σησαμώδη τοῦτον.
Πλείω δὲ καὶ τοῦ πανάκους τὰ χρήσιμα καὶ οὐ
πάντα πρὸς τὰ αὐτά· ἀλλ᾽ ὁ μὲν καρπὸς πρὸς τὰς
ἐξαμβλώσεις καὶ τὰς δυσουρίας, ὁ δὲ ὀπὸς ἡ
χαλβάνη καλουμένη πρός τε τὰς ἐξαμβλώσεις
καὶ πρὸς τὰ σπάσματα καὶ τοὺς τοιούτους
πόνους, ἔτι δὲ πρὸς τὰ ὦτα καὶ τὰς φωνασκίας·
ἡ δὲ ῥίζα πρός τε τοὺς τόκους καὶ τὰ γυναικεῖα
καὶ πρὸς ὑποζυγίων φύσας· χρησίμη δὲ καὶ πρὸς
τὸ ἴρινον μύρον διὰ τὴν εὐωδίαν· ἰσχυρότερον δὲ
τὸ σπέρμα τῆς ῥίζης. γίνεται δὲ περὶ Συρίαν
καὶ τέμνεται περὶ πυραμητόν.

~~~~~~

DÉMOSTHÈNE
Περὶ τοῦ Στεφάνου.

Δημοσθ. 319, 9: "επίδειξίν τινα φωνασκίας ποιήσασθαι".

[280] Καί μοι δοκεῖς ἐκ τούτων, Αἰσχίνη, λόγων ἐπίδειξίν τινα καὶ φωνασκίας βουλόμενος ποιήσασθαι τοῦτον προελέσθαι τὸν ἀγῶνα, οὐκ ἀδικήματος οὐδενὸς λαβεῖν τιμωρίαν. Ἔστι δ' οὐχ ὁ λόγος τοῦ ῥήτορος, Αἰσχίνη, τίμιον, οὐδ' ὁ τόνος τῆς φωνῆς, ἀλλὰ τὸ ταὐτὰ προαιρεῖσθαι τοῖς πολλοῖς καὶ τὸ τοὺς αὐτοὺς μισεῖν καὶ φιλεῖν οὕσπερ ἂν ἡ πατρίς. [281]

http://remacle.org/bloodwolf/orateurs/demosthene/couronnegr.htm.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Phōnaskia for singers and orators
by Andrew Barker
Philomusica on-line, 7 2008 – 9-18
http://riviste.paviauniversitypress.it/index.php/phi/article/view/07-02-Moisa-01/07-02-MOISA-01a

φωνή, κυρίως η ανθρώπινη φωνή ή ο ήχος της ανθρώπινης φωνής· επίσης και των ζώων. Κατ' επέκταση, ο ήχος οποιουδήποτε μουσικού οργάνου. Ο Αριστοτέλης (Περί ψυχής 420Β) λέει: "η δε φωνή ψόφος τις εστιν εμψύχων των γαρ αψύχων ουδέν φωνεί, αλλά καθ' ομοιότητα λέγεται φωνείν, οίον αυλός και λύρα και όσα άλλα των αψύχων απότασιν έχει και μέλος και διάλεκτον" (η φωνή είναι ένας ήχος των εμψύχων· γιατί κανένα από τα άψυχα δε μιλεί, αλλά κατ' αναλογία λέγεται μιλεί [ηχεί], όπως λ.χ. ο αυλός και η λύρα και όλα εκείνα που έχουν διάρκεια, μελωδία και έκφραση).
Πλάτων (Πολιτ. Γ', 397Α): "πάντων οργάνων φωνάς" (ήχους όλων των οργάνων). Ευριπίδης (Τρωάδες 127): "συριγγών φωναίς" (με τους ήχους των συριγγών ).
Και ο Αριστόξενος χρησιμοποιεί τον όρο φωνή με τη σημασία του φωνητικού και του οργανικού ήχου (βλ. Αρμον. Ι, 8, 16· 9, 10 κτλ.). Αλλά χρησιμοποιεί και τον όρο οργανική φωνή (ή φωνή οργανική), ειδικά για τον οργανικό ήχο (Ι, 14, 4-5· βλ. το κείμενο στο λ. όργανον ).
Η λέξη φωνή χρησιμοποιούνταν, κατ' επέκταση, και με τη σημασία της φράσης, του τραγουδιού, της μελωδίας· Πλούτ. (Περί μουσ. 1143Α, 33): "πολυηχής φωνή αηδόνος" (πολυποίκιλο τραγούδι του αηδονιού).
φωνάριον υποκορ. του φωνή· μικρή φωνή ή κραυγή.

http://www.musipedia.gr/

φώτιγξ, πλαγίαυλος, κατασκευασμένος από ξύλο λωτού, αιγυπτιακής προέλευσης.
Λέγεται από τον Ιόβα (Αθήν. Δ', 175Ε, 78) ότι ήταν εφεύρεση του Όσιρι: "τον μόναυλον Οσίριδος είναι εύρημα, καθάπερ και τον καλούμενον φώτιγγα πλαγίαυλον... επιχωριάζει γαρ και ο φώτιγξ αυλός παρ' ημίν" (ο μόναυλος
είναι εφεύρεση του Όσιρι, όπως και ο πλαγίαυλος ο λεγόμενος φώτιγξ... ο οποίος είναι συνηθισμένος σε μας [στην Αίγυπτο]). Στον Αθήναιο επίσης (Δ', 182D, 80) υπάρχει μια πιο σαφής παράγραφος για το φώτιγγα: "και οι καλούμενοι λώτινοι αυλοί ονομάζονται από τους Αλεξανδρινούς φώτιγγες. Κατασκευάζονται από ξύλο λωτού που φύεται στη Λιβύη". Ο Ησύχιος λέει μόνο πως ο φώτιγξ είναι πλαγίαυλος ("φώτιγξ... πλάγιος αυλός").

Βλ. λ. πλαγίαυλος .

http://www.musipedia.gr/

ΓΡΑΜΜΑ ΧΙ

χαλαρός, ένας όρος που απαντά ιδιαίτερα στον Πλάτωνα · αρμονία χαλαρά· όχι σύντονος· θηλυπρεπής ως προς το ήθος.
Ο όρος ανειμένος χρησιμοποιούνταν επίσης με την ίδια σημασία: Αριστοτ.
(Πολιτικά VI (IV), 3, 1290Α, 20): "τας δ' ανειμένας [αρμονίας] και μαλακάς δημοτικάς" (εκείνες [οι αρμονίες] που είναι χαμηλές στο ύψος και χαλαρές, που είναι από τη φύση τους της δημοκρατίας· κατά τη μετάφραση Η. S. Macran, Αριστόξ., σ. 72). Ο Η. Rackham, στην έκδοση των Πολιτικών (Loeb Classical Library, σ. 289), μεταφράζει: "οι χαλαρωμένες και μαλακές [αρμονίες] δημοκρατικές". Πλάτων (Πολιτ. Γ', 398Ε): "Ιαστί, ή δ' ος, και λυδιστί, αίτινες χαλαραί καλούνται" (Η ιωνική, είπε, και η λυδική [αρμονία], που ονομάζονται χαλαρές).

http://www.musipedia.gr/