Καταβασία Θ΄ Ωδής και μεγαλυνάριον

D

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Αν και το θέμα έχει να κάνει και με τους κανόνες το ανοίγω εδώ και οι διαχειριστές ας πράξουν αναλόγως.

Μερικές από τις θ' ωδές - καταβασίες έχουν ένα πρόψαλμα το οποίο ονομάζεται μεγαλυνάριο.
Αυτό μάλλον αντικαθιστά την Τιμιωτέρα κατά κάποιο τρόπο.
(αφού ο πρώτος στίχος της Τιμιωτέρας εμπνέει το μεγαλυνάριο)
Ψάλλεται στις υπόλοιπες περιπτώσεις; (δηλ όταν προψάλλεται η Τιμιωτέρα)
ή πρέπει να λέγεται η καταβασία άνευ του μεγαλυναρίου;
Το θέμα θέλει και μια σχετική έρευνα...

Φιλικά
Δημήτριος Καλπακίδης
 
dkalpakidis said:
Μερικές από τις θ' ωδές - καταβασίες έχουν ένα πρόψαλμα το οποίο ονομάζεται μεγαλυνάριο.
Click to expand...

Αν και δεν είμαι ειδικός, νομίζω ότι έγκειται η απάντηση στο παράθεμα.

Όταν στιχολογείται η Τιμιωτέρα, σημαίνει ότι το τυπικό προβλέπει την στιχολόγηση της θ΄ ωδής από τους ψαλμικούς στίχους της Στιχολογίας των Ωδών. Άρα όχι "στιχολογία" με τους στίχους τους επίκαιρους. Δεν μπορείς π.χ. την περίοδο προ των Χριστουγέννων να λες την καταβασία "Μυστήριον ξένον", με το προύμνιο των Χριστουγέννων "Μεγάλυνων ψυχή μου..." (Την παρατήρηση μού την υπέδειξε κάποτε ένας Κπολίτης, και μετά ήθελα να σκίσω τα πτυχία μου)

Η δική μου ερώτηση που είναι επέκταση της ερώτηση του κ. Καλπακίδη είναι αν σε ημέρες που δεν προβλέπεται η Τιμιωτέρα, μπορείς να πείς τον Ειρμό της Ωδής με κάποιο από αυτά τα μεγαλυνάρια;
 
Ἄν καί τό θέμα χρήζει ἐρεύνης, νομίζω, ὅτι αὕτη θά καταδείξη ὅτι ἡ Καταβασία ἤ αἱ Καταβασίαι τῆς θ΄ ᾠδῆς λέγονται ἄνευ μεγαλυναρίων.
Καί τά μεγαλυνάρια, ὅπως ἔχουμε γράψει κι ἀλλοῦ, εἶναι μεταγενέστερα, ἀλλ᾿ ἀφοροῦν μόνον στά τροπάρια τοῦ ἤ τῶν κανόνων.
Μεγαλυναρία πρό τῶν Καταβασιῶν ἀρχίζουν νά μπαίνουν σταδιακά ἀπό τό Τυπικό τοῦ Βιολάκη. Ἔτσι βλέπουμε στίς 21 Νοεμβρίου νά προτάσσεται τῆς Καταβασίας τό «Μεγάλυνον ψυχή μου, τὴν τιμιωτέραν, καὶ ἐνδοξοτέραν τῶν ἄνω στρατευμάτων» (πού δέν εἶναι ἀκριβῶς Χριστουγεννιάτικο βέβαια).
Γιά τά Χριστούγεννα γράφει ἁπλῶς «Αἱ δύο Καταβασίαι». Τήν 26ην ἔχει τό «Στέργειν μὲν ἡμᾶς...» σκέτο. Τήν 1ην Ἰανουαρίου πάλιν «Αἱ δύο Καταβασίαι» ἁπλῶς. Στίς 15 Αὐγούστου προβλέπει τό «Αἱ γενεαί...» καί τό Πάσχα τό «Ὁ Ἄγγελος ἐβόα...».
Τό προηγούμενο Τυπικό τοῦ Κωνσταντίνου φαίνεται νά εἶναι συγκρατημένο ἀκόμη. Στέκομαι στήν Ὑπαπαντή, ὅπου μᾶλλον δέν τό ξεκαθαρίζει ὁ Κωνσταντῖνος. Ἐμένα πάντα δέν μοῦ ἄρεσε στήν Ὑπαπαντή, πού ὁ ἀριστερός λέει «Καὶ νῦν. Θεοτόκε ἡ ἐλπίς...» καί πάλι ὁ δεξιός «Θεοτόκε ἡ ἐλπίς...». Εἶδα ὅμως στό Τυπικό τοῦ Κωνσταντίνου, κάτι πού ἐπαναλαμβάνει καί ὁ π. Ῥήγας, ὅτι στό «Καὶ νῦν.» τῆς Ὑπαπαντῆς λέμε «Ἡ λαβίς ἡ μυστική...» ἀντί τοῦ «Θεοτόκε ἡ ἐλπίς...». Ἀλλά γιά τήν Ὑπαπαντή εἶναι ἄλλο θέμα, πού θά ἔχουμε ὑλικό νά γράψουμε, ὅταν πλησιάζει.

 


Τὰ μεγαλυνάρια εἰσήχθησαν μεταγενεστέρως (σταδιακὰ ἀπὸ τὸν ιβ' -ιγ' αἰ.) γιὰ νὰ «συμβιβάσουν» τοὺς στίχους τῆς ᾠδῆς τοῦ Ζαχαρίου μὲ τὰ τροπάρια τῆς ἑορτῆς ἤ νὰ τοὺς ἀντικαταστήσουν, ὄχι ὅμως καὶ νὰ τοὺς ἐπεκτείνουν στὴν καταβασία-περισσή. Αὐτὸ δὲν ὑπάρχει στὰ παλαιὰ τυπικά.
 
Christos Kazilas said:
Δηλαδή αν κατάλαβα σωστά, δεν λέμε τα Μεγαλυνάρια στην Καταβασία, αλλά τα λέμε στον Ειρμό;
Click to expand...
Αὐτό ἀκριβῶς σκεπτόμουν χθές βράδυ.
Ξέρουμε ὅτι οἱ εἱρμοί δέν λέγονται μέ στίχους.
Στίς προκείμενες περιπτώσεις ὅμως, ἐπειδή, ὅπως ὀρθῶς ἔχει εἰπωθεῖ, τό μεγαλυνάριο ἀντικαθιστᾶ τό «Μεγαλύνει...», λέγεται καί στούς εἱρμούς.
Τώρα ἄν εἶναι Κυριακή μετά τήν ἑορτήν, πού ψάλλεται ἡ Τιμιωτέρα καί ψαλλοῦν κατά τήν τάξιν καί οἱ κανόνες, ὅ τε ἀναστάσιμος καί τῆς ἑορτῆς, τότε ὁ τῆς ἑορτῆς ψάλλεται ἄνευ εἱρμῶν καί ἄνευ μεγαλυναρίων, ὁπότε δέν τίθεται θέμα.

Υ.Γ. Τώρα, ἄν ἐδῶ ἐρευνοῦμε καί συζητᾶμε, δέν σημαίνει ὅτι θά καταλύσουμε καί αὐτά πού ἔχουν ἐπικρατήσει μεταγενεστέρως, τά ὁποῖα διαλαμβάνονται στό ἐν χρήσει Τυπικό.

 
Last edited:


Οἱ εἱρμοὶ ἦταν τὰ πρώτα ἐφύμνια τῶν ᾠδῶν. Ἡ μεταγενέστερη ἀντίληψη νὰ λέγονται χωρὶς στίχο εἶναι συνέπεια τῆς ἀπαράδεκτης συντετμημένης δωδεκάστιχης στιχολογίας.
 
Last edited:
Όντας μέσα στην Κλινική αυτές τις μέρες, άκουσα από ένα ραδιάκι αναμεταδόσεις Θ. Λειτουργίας, από 3 διαφορετικές περιοχές.
Σε όλες διαπίστωσα ένα μεγάλο και σοβαρό λάθος, που δυστυχώς έχει επικρατήσει και επαναλαμβάνεται συνεχώς.
Ο Ειρμός της Θ΄. Ωδής, εάν ΔΕΝ ψαλλεί την ημέρα της Εορτής ή στην Απόδοση, ΔΕΝ έχει Μεγαλυνάριο.
Δηλαδή οι Καταβασίες Χριστουγέννων, Υπαπαντής, Πάσχα, Κοιμήσεως κ.λ.π. ΟΣΕΣ άλλες φορές επιβάλλει το Τυπικό να ψαλλούν ( Προεόρτια ή Μεθέορτα ), ΔΕΝ ψάλλονται με προτασσόμενο το Μεγαλυνάριο της Εορτής. Αυτό, επαναλαμβάνεται ΜΟΝΟ κατα την Απόδοση.
Την Κυριακή των Μυροφόρων του 1975, όταν είχα την τιμή να αναλάβω σαν Δομέστικος του Μεγάλου Στανίτσα, αφού ψάλλαμε την Θ΄., του το έθεσα σαν θέμα. Είναι αλήθεια ότι μπλοκάρησε ακούγοντας την άποψή μου. Μετά μου είπε το γνωστό τροπάριο, ότι έτσι ορίζει το Τυπικό. Του ανταπάντησα, ότι το Τυπικό ορίζει την Καταβασία την Θ΄. και ότι δεν θα έπρεπε να αναφέρεται ΚΑΙ στο Μεγαλυνάριο, το οποίον είναι ίδιον γνώρισμα της Εορτής. Στη συνέχεια και κατά την διάρκεια των Αίνων, ο Μακαριστός Νίκος Απτόσογλου, γύρισε και είπε στον Δάσκαλο : Θρασύβουλε, ο Δημήτρης έχει δίκιο και κακώς ψάλλεται αλλά και αναφέρεται από το Τυπικό. Και ο Στανίτσας : Νομίζω ότι έχεις δίκιο και είναι ένα από τα κατορθώματα, αυτών που γράφουν τα Τυπικά. Κι εγώ συμπλήρωσα : Μαζί και αυτών που τα εφαρμόζουν.
Συμπέρασμα : Ο Ειρμός της Θ΄. Ωδής των Καταβασιών στις Εορτές που προσθέτουν Μεγαλυνάρια, ψάλλεται ΑΝΕΥ αυτών σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, εκτός από την ίδια ημέρα της Εορτής και της Απόδοσής της.
 
Το ότι στα "Δίπτυχα" το μεγαλυνάριο αναγράφεται εντός αγκυλών ....
ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ οἱ εἱρμοὶ «Χριστὸς γεννᾶται»· «Τὴν τιμιωτέραν», «[Μεγάλυνον, ψυχή μου...] Μυστήριον ξένον».
Click to expand...
..... οφείλεται στην μη πρόβλεψή του από το ΤΜΧΕ και την δυνατότητα να παραλειφθεί, ή υπάρχει και άλλη πηγή που το προβλέπει;
 

Συγχώνευσα τό θέμα πού ἄνοιξε ὁ Ἄρχων Ἰωαννίδης μέ παλαιότερο ὅμοιον ὑπάρχον, ὅπου εἶχε ἐξετασθεῖ ἐπισταμένως καί εἴχαμε γράψει τί προβλέπει ὁ Βιολάκης καί τί ὁ Κωνσταντῖνος:

π. Μάξιμος said:

Μεγαλυναρία πρό τῶν Καταβασιῶν ἀρχίζουν νά μπαίνουν σταδιακά ἀπό τό Τυπικό τοῦ Βιολάκη. Ἔτσι βλέπουμε στίς 21 Νοεμβρίου νά προτάσσεται τῆς Καταβασίας τό «Μεγάλυνον ψυχή μου, τὴν τιμιωτέραν, καὶ ἐνδοξοτέραν τῶν ἄνω στρατευμάτων» (πού δέν εἶναι ἀκριβῶς Χριστουγεννιάτικο βέβαια).
Γιά τά Χριστούγεννα γράφει ἁπλῶς «Αἱ δύο Καταβασίαι». Τήν 26ην ἔχει τό «Στέργειν μὲν ἡμᾶς...» σκέτο. Τήν 1ην Ἰανουαρίου πάλιν «Αἱ δύο Καταβασίαι» ἁπλῶς. Στίς 15 Αὐγούστου προβλέπει τό «Αἱ γενεαί...» καί τό Πάσχα τό «Ὁ Ἄγγελος ἐβόα...».
Τό προηγούμενο Τυπικό τοῦ Κωνσταντίνου φαίνεται νά εἶναι συγκρατημένο ἀκόμη.
Click to expand...

Τά Δίπτυχα τό θέτουν ἐντός ἀγκυλῶν, πού σημαίνει ὅτι ἡ ὀρθή τάξη εἶναι ἄνευ μεγαλυναρίου.


 
You must log in or register to reply here.
Back
Top