Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

πτιστικόν, και πτισμός· (α) δημοτικό τραγούδι των γυναικών που ξεφλουδίζουν το κριθάρι. Φρύνιχος Κωμασταί: "εγώ δε νών δη τερετιώ τι πτιστικόν" (και εγώ θα σας τραγουδήσω [σιγοτραγουδήσω] ένα τραγούδι για το ξεφλούδισμα του κριθαριού)· πρβ. Πολυδ. IV, 55. Αριστοφ.: "και των πτισσουσών άλλη τις [ωδή]" (και ένα άλλο [τραγούδι] των γυναικών που ξεφλουδίζουν το κριθάρι· Αθήν. ΙΔ', 619Α, απόσπ. 14· Bothe PSGF II, 102, απόσπ. 28).

(β) πτισμός· μελωδία που παιζόταν στον αυλό συνοδεύοντας το πτιστικό τραγούδι.

Πρβ. Νικοφών Εγχειρογάστορες 17 (Πολυδ. IV, 56).

http://www.musipedia.gr/

Πτολεμαίος, Κλαύδιος· μεγάλος γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε το 108 μ.Χ. περίπου (κατ' άλλους το 85 μ.Χ.) στο Πηλούσιο της Αιγύπτου και πέθανε μεταξύ 163 και 168 μ.Χ. στην Κάνωβο, κοντά στην Αλεξάνδρεια. Η Σούδα αναφέρει πως έζησε στην εποχή του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου (161-180 μ.Χ.)· "γεγονώς επί των χρόνων Μάρκου του βασιλέως". Έζησε στην Κάνωβο και στην Αλεξάνδρεια, όπου είχε τα εργαστήριά του.
Εκτός από τα πολυάριθμα και σημαντικά βιβλία του για την αστρονομία, της οποίας υπήρξε ένας από τους κύριους θεμελιωτές, τη γεωγραφία και τα μαθηματικά, ο Πτολεμαίος έγραψε ένα σημαντικότατο επιστημονικό έργο για τη μουσική, τα Αρμονικά, σε τρία βιβλία (Αρμονικών βιβλία τρία). Το έργο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη εκτίμηση, ερμηνεία και ανάπτυξη των πυθαγόρειων δογμάτων και αρχών για τη μουσική. Ο Gevaert (Ι, 12) τοποθετεί τον Πτολεμαίο και το έργο του Αρμονικά στο ίδιο επίπεδο με τον Αριστόξενο και τα Αρμονικά Στοιχεία του. Ο Πτολεμαίος και ο Αριστόξενος αντιπροσωπεύουν, γι' αυτόν, τις δύο μεγάλες σχολές της μουσικής επιστήμης στους αρχαίους χρόνους: την Πυθαγόρεια και την Αριστοξένεια .
Τα Αρμονικά του Πτολεμαίου μεταφράστηκαν από τα ελληνικά πρώτα στα αραβικά, τον 9ο αι. μ.Χ. Μια λατινική μετάφραση δημοσιεύτηκε από τον Ant. Gogavinus, μαζί με τα Στοιχεία του Αριστόξενου (πρβ. Ptolemaei Harmonicorum, Βενετία 1562, 51-150).
Μια προσεκτική έκδοση με το ελληνικό και το λατινικό κείμενο περιλήφθηκε από τον Johannes Wallis στα Opera Mathematica (τόμ. 1-3, Οξφόρδη 1699). Ο τρίτος τόμος του έργου αυτού περιέχει: (α) Πτολεμαίου Αρμονικά, τρία βιβλία (σσ. 1-152)· (β) [URL="http://analogion.com/forum/showthread.php?p=92553&highlight=%D0%EF%F1%F6%FD%F1%E9%EF%F2#post92553"]Πορφυρίου[/URL] Εις τα Αρμονικά Πτολεμαίου Υπόμνημα, σσ. 189-355· (γ) Μανουήλ Βρυέννιου Αρμονικά (σσ. 359-508)· επίσης, και έργα του Αρχιμήδη και του Αρίσταρχου από τη Σάμο.
Η πιο επιμελημένη και προσεκτική ως τώρα έκδοση του ελληνικού κειμένου δημοσιεύτηκε από τον Ingemar During (Die Harmonielehre des Klaudios Ptolemaios, Goteborg 1930, σσ. CVI + 147· το κείμενο σσ. 1-121). Ακολουθεί μια γερμανική μετάφραση από τον I. During (Ptolemaios und Porphyrios uber die Musik, Goteborg 1934), με πολύτιμες σημειώσεις.
Ο Α. J. Η. Vincent στις Notices του περιλαμβάνει μερικά άλλα μουσικά αποσπάσματα (Πτολεμαίου Μουσικά, σσ. 252-255)· επίσης, ο C. v. Jan στο έργο του Mus. script. Gr. δημοσιεύει τα Πτολεμαίου Μουσικά (Excerpta Neapolitana 411-421).
Πρβ. R. P. Winnington-Ingram, Mode in Ancient Greek Music, Cambridge 1936 (ιδιαίτερα, το κεφ. "The Evidence of Ptolemy", σσ. 62-71)· και Μ. I. Henderson, στη New Oxford History of Music 1957, σσ. 355-358 κτλ.

http://www.musipedia.gr/

πτώσις, η πτώση της φωνής πάνω σε μια βαθμίδα. Ο Αριστόξενος γράφει (Αρμον. Στοιχ. Ι, 15 Mb): "φωνής πτώσις επί μίαν τάσιν ο φθόγγος εστί" (ο φθόγγος είναι η πτώση [εκφορά ή προφορά] της φωνής πάνω σ' ένα ύψος). Βλ. λ. φθόγγος

Πυθαγόρας, (περ. 572-περ. 500 π.Χ.)· μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στη Σάμο. Ίδρυσε τη Σχολή του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Πέθανε στο Μεταπόντιο. Ο Πυθαγόρας υπήρξε ο πρώτος που πρόβαλε και υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικής· η φιλοσοφική του θεώρηση του κόσμου βασιζόταν πάνω στην πίστη ότι καθετί πρέπει να ερμηνευτεί με αριθμούς. Στη μουσική ανακάλυψε τους αριθμητικούς λόγους των ακόλουθων συμφωνιών: (α) της 8ης (2:1, δια πασών), (β) της 5ης (3:2, δια πέντε , που από τους Πυθαγορικούς ονομαζόταν διοξεία ή δι οξειών) καί (γ) της 4ης (4:3, δια τεσσάρων , που από τους Πυθαγορικούς ονομαζόταν συλλαβά ή συλλαβή)· επίσης, του μείζονος τόνου (9:8), ο οποίος είναι η διαφορά μεταξύ 4ης και 5ης. Ο Νικόμαχος στο Εγχειρίδιό του (κεφ. 6: "Πώς οι αριθμητικοί των φθόγγων λόγοι ηυρέθησαν") περιγράφει λεπτομερειακά πώς έφτασε ο Πυθαγόρας στην ανακάλυψη αυτών των λόγων. Ακόμα, στον Πυθαγόρα αποδιδόταν και η ταξινόμηση των επτά αρμονιών , και στη Σχολή του η θεωρία της αρμονίας των σφαιρών. Ο Νικόμαχος (ό.π. κεφ. 5) και άλλοι συγγραφείς αποδίδουν στον Πυθαγόρα την προσθήκη της 8ης χορδής και τη δημιουργία τόνου ανάμεσα στη μέση και την παραμέση (βλ. λ. λύρα ).
Πολλές από τις θεωρίες του Πυθαγόρα εξακολουθούν να ισχύουν ακόμα και σήμερα.

Εκλογή Βιβλιογραφίας :
Α. Ε. Chaignet, Pythagore et la philosophie pythagoricienne, τόμ. 1-2, Παρίσι 1873.
Armand Delatte, Etudes sur la litterature pythagoricienne, Παρίσι 1915 (σσ. 414, 8o).
W. Burkert, Weisheit und Wissenschaft Studien zu Pythagoras, Philolaos und Platon, Νυρεμβέργη 1962 (σσ. XVI+495, 8o).

http://www.musipedia.gr/

Πυθαγόρας ο Ζακύνθιος, (περ. μέσα 5ου αι. π.Χ.)· θεωρητικός και μουσικός, στον οποίο ο Aρτέμων (2ος προς 1ο αι. π.Χ.) απέδιδε την εφεύρεση του πολύπλοκου οργάνου τρίπους . Θεωρούνταν ένας από τους θεμελιωτές της ελληνικής αρμονικής, αλλά δεν έχει διασωθεί κανένα από τα έργα του. Οι θεωρητικές απόψεις της Σχολής του επικρίνονται από τον Αριστόξενο στα Αρμονικά Στοιχεία (II, 36, 35 Mb).

http://www.musipedia.gr/

πυθαύλης, ο αυλητής που έπαιζε τον πυθικό νόμο · επίσης, ο αυλητής που διαγωνιζόταν στα Πύθια. Ανάμεσα στους πιο φημισμένους πυθαύλες ήταν ο Σακάδας και ο Πυθόκριτος.

http://www.musipedia.gr/

Πύθερμος, (περ. 6ος αι. π.Χ.)· ποιητής και μουσικός. Γεννήθηκε στην Τέω, μια ιωνική πόλη στη χερσόνησο Ερυθραία της Μ. Ασίας (από όπου και η επωνυμία Τήιος). Σε αυτόν αποδιδόταν η επινόηση της ιωνικής ή ιαστί αρμονίας, που αποδιδόταν επίσης και στον Πολύμνηστο . Ο Πύθερμος συνέθεσε σκόλια (παροίνια τραγούδια). Ο Ηρακλείδης Ποντικός πιστεύει (Αθήν. ΙΔ', 625C-D, 20) ότι ο Πύθερμος προσάρμοζε το στιλ των τραγουδιών του στο χαρακτήρα των Ιώνων και υποθέτει πως συνέθετε στην ιαστί αρμονία, αλλά σε μια περίεργη αρμονική φόρμα.

http://www.musipedia.gr/

πυθικόν, έγχορδο όργανο, ονομαζόμενο και δακτυλικόν· πρβ. Πολυδ. (IV, 66), βλ. το κείμενο στο λ. δακτυλικόν. Η λέξη στον Πολυδεύκη μπορεί να θεωρηθεί ως επίθετο.

http://www.musipedia.gr/

πυθικός αυλός, ο αυλός , στον οποίο παιζόταν ο πυθικός νόμος . Παιζόταν, επίσης, κατά την εκτέλεση των παιάνων
Πολυδ. (IV, 81): "προς παιάνας δε (ήρμοττον) οι πυθικοί (αυλοί)· τελείους δ' αυτούς ωνόμαζον· ηύλουν δε το άχορον αύλημα το πυθικόν" ([οι πυθικοί αυλοί] ταίριαζαν στους παιάνες· ονομάζονταν και τέλειοι· και το άχορο [χωρίς τόνο] πυθικό αύλημα παιζόταν με αυτούς).
Ο τόνος του πυθικού αυλού θεωρούνταν αρρενωπός, χάρη στη χαμηλή του έκταση.

πυθικός αυλητής ή κιθαριστής· εκείνος που διαγωνιζόταν στα Πύθια (με τον πυθικό νόμο).

http://www.musipedia.gr/

πυθικός νόμος, ο πιο σημαντικός αυλητικός νόμος· επινοήθηκε από τον Σακάδα, που υπήρξε ο σπουδαιότερος αυλητής-συνθέτης της εποχής του. Όταν η αυλητική περιλήφθηκε για πρώτη φορά, το 586 π.Χ., στο πρόγραμμα των Πυθίων, ο Σακάδας διαγωνίστηκε και κέρδισε το πρώτο βραβείο με τον πυθικό του νόμο. Ο πυθικός νόμος υπήρξε το πρώτο γνωστό είδος προγραμματικής μουσικής και σκοπό είχε την περιγραφή του αγώνα του Απόλλωνα με το δράκοντα Πύθωνα. Αποτελούνταν από πέντε μέρη, τα οποία, κατά τον Πολυδεύκη (IV, 84), ήταν τα ακόλουθα:
(α) πείρα (εισαγωγή), κατά την οποία ο θεός εξετάζει αν το έδαφος είναι κατάλληλο για τον αγώνα ("διορά τον τόπον ει άξιός εστιν του αγώνος")·
(β) κατακελευσμός (πρόκληση)· ο θεός προκαλεί το δράκοντα ("προκαλείται τον δράκοντα")·
(γ) ιαμβικόν· στο οποίο "ο αγώνας συνεχίζεται και γίνεται απομίμηση των σαλπισμάτων και του τριξίματος των δοντιών του δράκοντα" (οδοντισμός )·
(δ) σπονδείον, στο οποίο ανακοινώνεται η νίκη του θεού ("δηλοΐ την νίκην του θεού")· και
(ε) καταχόρευσις (νικηφόρος χορός)· ο θεός γιορτάζει τη νίκη του με χορό ("ο θεός τα επινίκια χορεύει").

Τον αυλητικό πυθικό νόμο απομιμήθηκαν κιθαριστές, που εισήγαγαν έναν κιθαριστικό νόμο πάνω στις ίδιες γραμμές. Ο Στράβων (Θ', 10, 421-422) μιλεί για έναν τέτοιο κιθαριστήριο πυθικό νόμο, διαιρεμένο στα ακόλουθα πέντε μέρη:
(α) ανάκρουσις ή άγκρουσις· εισαγωγή, προοίμιο
(β) άμπειρα· έναρξη του αγώνα·
(γ) κατακελευσμός (βλ. επάνω, β')· περιγραφή του αγώνα·
(δ) ίαμβοι και δάκτυλοι· θριαμβευτικός ύμνος για τη νίκη του θεού· και
(ε) σύριγγες· περιγραφή των συριγμάτων του δράκοντα που ξεψυχάει.

http://www.musipedia.gr/

Πυθοκλείδης, (περ. 535-472 π.Χ.)· αυλητής και σοφιστής από την Κέω (από όπου και η επωνυμία Κείος). Υπήρξε δάσκαλος του Αγαθοκλή και του Περικλή και ιδρυτής μιας σημαντικής αθηναϊκής μουσικής σχολής. Ο Πυθοκλείδης αναφέρεται από τον Πλάτωνα στον Πρωταγόρα (VIII, 316Ε) ανάμεσα στους σοφιστές που, όπως ο Αγαθοκλής και πολλοί άλλοι, "από φόβο για το φθόνο των άλλων, χρησιμοποιούσαν τη μουσική σαν πρόσχημα και παραπέτασμα" (βλ. το αρχαίο κείμενο στο λ. Αγαθοκλής ).
Ο Πυθοκλείδης εισήγαγε τη μιξολυδική αρμονία στην τραγωδία, μετασχηματίζοντας τη σαπφική μιξολυδική αρμονία (sol - sol) στην τραγική μιξολυδική (si - si).

Βλ. μιξολύδιος αρμονία.

http://www.musipedia.gr/

Πυθόκριτος, περίφημος αυλητής του 6ου αι. π.Χ., από τη Σικυώνα. Ο Παυσανίας (ς', 14, 10) αναφέρει πως ο Πυθόκριτος, μετά τις νίκες του Σακάδα, διαγωνίστηκε στα Πύθια και κέρδισε έξι φορές συνέχεια το πρώτο βραβείο στην αυλητική . Επίσης, έπαιξε αυλό έξι φορές στους Ολυμπιακούς, κατά το αγώνισμα του πεντάθλου (βλ. λ. ενδρομή ).
Στη μνήμη του Πυθόκριτου στήθηκε στην Ολυμπία μια στήλη με την ακόλουθη επιγραφή: "Πυθοκρίτου του Καλλινίκου μναμα ταυλητά [όο]δε" (Αυτό είναι το μνημείο του αυλητή Πυθόκριτου, γιου του Καλλίνικου).

http://www.musipedia.gr/

πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο γένος (παράδειγμα α') και στο χρωματικό γένος .

[...]

Στο παράδειγμα α' το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων (mi - mi1/4 - fa) είναι ένα ημιτόνιο, ενώ το υπόλοιπο του τετραχόρδου (fa - la) είναι δύο τόνοι. Στο παράδειγμα β' το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων (mi - fa - fa δίεσ.) είναι ένας τόνος, ενώ το υπόλοιπο είναι ένας τόνος και μισός. Στο διατονικό γένος δεν υπάρχει πυκνόν, γιατί στο σύντονο διάτονο το σύνολο των δύο πρώτων διαστημάτων (mi - fa - sol, 1 1/2 τόνος) είναι μεγαλύτερο από το υπόλοιπο (sol - la, 1 τόνος), και στο μαλακό διάτονο το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων είναι ίσο σε μέγεθος με το υπόλοιπο (6/12 + 9/12 και 15/12· βλ. λ. διάτονον ).

Οι φθόγγοι που ήταν στο κατώτερο μέρος του πυκνού ονομάζονταν βαρύπυκνοι , στο μέσο, μεσόπυκνοι , και στο επάνω μέρος, οξύπυκνοι (βλ. τα λ.).
Οι φθόγγοι του τετραχόρδου που δεν έρχονταν σε καμιά σχέση με το πυκνό λέγονταν άπυκνοι, και ήταν οι τρεις ακόλουθοι: (α) ο προσλαμβανόμενος , (β) η νήτη
συνημμένων και (γ) η νήτη υπερβολαίων.
Πρβ. Αριστείδης Περί μουσ. 12 Mb· Κλεον. Εισαγ. 4· Βακχ. Εισαγ. 27, 32-34· Αλύπ. Εισαγ. 4· Ανών. (Bell. 62, 56)· Παχυμ. (Vincent Notices 391).
πυκνόν (επίθ.) διάστημα· ένα πολύ μικρό διάστημα. Ο Αριστείδης (ό.π. Mb 14, R.P.W.-I. 11) καθορίζει: "πυκνά [διαστήματα] μεν τα ελάχιστα, ως αι διέσεις, αραιά δε, τα μέγιστα, ως το δια τεσσάρων" (πυκνά [διαστήματα] είναι τα πιο μικρά, όπως οι διέσεις, και αραιά τα πιο μεγάλα, όπως η τετάρτη).

πυκνότης· η ιδιότητα του πυκνού· αντίθ. μανότης

http://www.musipedia.gr/

Πυλάδης, (1ος αι. π.Χ./1ος αι. μ.Χ.)· περίφημος μίμος από την Κιλικία. Εισήγαγε στη Ρώμη, την εποχή του αυτοκράτορα Αυγούστου, ένα είδος παντομιμικής τέχνης στο ρωμαϊκό θέατρο (βλ. λ. Βάθυλλος ). Υπάρχουν και άλλοι μίμοι με το ίδιο όνομα.

http://www.musipedia.gr/

πυρρίχη, το πιο σημαντικό είδος (ή τάξη) πολεμικού χορού. Η πυρρίχη ήταν ένας μεγαλοπρεπής, γρήγορος, λαμπρός και εντυπωσιακός χορός· χορευόταν είτε από ένα πρόσωπο είτε από ένα ή περισσότερα ζεύγη χορευτών, που έφεραν πανοπλία (ασπίδα και δόρυ ή σπαθί) και μιμούνταν τις κινήσεις των πολεμιστών, σε επίθεση και σε άμυνα. Χορευόταν συνήθως στις δωρικές πολιτείες, κυρίως στη Λακωνία. Στη Σπάρτη χορευόταν από νέους, κατά την τελετή των Διόσκουρων (Κάστορα και Πολυδεύκη). Τον 6ο αιώνα π.Χ. εισάγεται και στην Αθήνα, στον εορτασμό των Παναθηναίων· στο χορό συμμετείχαν παιδιά, νέοι και άνδρες.
Σε νεότερα χρόνια η πυρρίχη εκφυλίστηκε σε χορό των συμποσίων· ο Ξενοφών (Ανάβασις ς', 1 και 12) αναφέρει πως, κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, μια ορχηστρίδα με ελαφριά ασπίδα χόρευε την πυρρίχη με ανάλαφρο τρόπο. Στην εποχή του Αθήναιου (2ος-3ος αι. μ.Χ.), η πυρρίχη χορευόταν ακόμα στη Λακωνία, αλλά ως προγύμνασμα για τον πόλεμο· "Όλοι οι άρρενες στη Σπάρτη μαθαίνουν να χορεύουν την πυρρίχη από την ηλικία των πέντε ετών. Η πυρρίχη στην Αθήνα, επειδή έχει διονυσιακό χαρακτήρα, είναι πιο ήπια, γιατί οι χορευτές τώρα φέρουν θύρσους (ραβδιά καλαμιού με φύλλα κισσού και αμπέλου), αντί σπαθιά και λαμπάδες" (ΙΔ', 631Α, 29).
Η ετυμολογία της λέξης πυρρίχη δεν έχει διασαφηνιστεί. Κατά τον Αριστόξενο (Αθήν. 630D), ο χορός αυτός ονομάστηκε πυρρίχη από έναν Λάκωνα (ή Κρητικό, κατά τον Πολυδεύκη , IV, 99) ήρωα ή χορευτή, ονομαζόμενο Πύρριχο· ο Αθήναιος προσθέτει πως κατά την εποχή του το όνομα Πύρριχος συνηθιζόταν ακόμα στη Λακωνία. ’Αλλοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η λέξη παράγεται από τον Πύρρο, άλλο όνομα του Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα, ο οποίος, σύμφωνα με μια παράδοση, υπήρξε ο πρώτος που χόρεψε την πυρρίχη, μετά τη νίκη του στη σύγκρουση με τον Ευρύπυλο, σύμμαχο των Τρώων. Σύμφωνα με μια άλλη υπόθεση, το όνομα προήλθε από τη λέξη "πυρά" (νεκρική πυρά), γιατί ο Αχιλλέας χόρεψε πρώτα την πυρρίχη γύρω από την πυρά, πάνω στην οποία κάηκε η σορός του φίλου του Πάτροκλου (πρβ. Drachmann Schol. Pind. Carm. II, 52 (σημ.)· Αριστοτ. απόσπ. 519).
Ο Πρόκλος (Χρηστομ.) αναφέρει πως "μερικοί αποδίδουν την επινόηση της πυρρίχης στους Κουρήτες· άλλοι στον Πύρρο, γιο του Αχιλλέα".
Η πυρρίχη είχε σημαντικό παιδευτικό χαρακτήρα, και γι' αυτό δινόταν ιδιαίτερη προσοχή στα τραγούδια που συνόδευαν το χορό. Αθήν. (ό.π.): "τακτέον δ' επί της πυρρίχης τα κάλλιστα μέλη και τους όρθιους ρυθμούς " (στην πυρρίχη έπρεπε να γίνεται χρήση των πιο ωραίων μελωδιών και των εξυψωτικών ρυθμών).
Η πυρρίχη συνοδευόταν από τραγούδια που τραγουδούσαν είτε οι χορευτές οι ίδιοι ή, συνηθέστερα, άλλοι εκτελεστές. πυρριχίζω· χορεύω την πυρρίχη.

Βλ. τα λ. υπόρχημα , τελεσιάς , χειρονομία.

http://www.musipedia.gr/

ῥῶ
Early Greek alphabet on pottery in the National Archaeological Museum of Athens

ραπαύλης, και ραππαύλης· επίσης, ραπαταύλης· αυλητής που παίζει σε καλαμένιο αυλό . Η λέξη ράπα και ραπάτη σήμαινε το καλαμένιο στέλεχος των σιτηρών. Ο Αμερίας ο Μακεδόνας στο λεξικό του Γλώσσαι γράφει (πρβ. Αθήν. Δ', 176D-E, 78): "ώσπερ ούν τους τω καλάμω αυλούντας καλαμαύλας λέγουσι, νύν, ούτω και ραπαύλας, ως φησιν Αμερίας ο Μακεδών εν ταις Γλώσσαις, τους τη καλάμη αυλούντας" (όπως σήμερα λένε καλαμαΰλες εκείνους που παίζουν σε καλαμένιους αυλούς, έτσι και εκείνους που έπαιζαν σε αυλό από καλάμη (καλαμιά) τους έλεγαν ραπαύλες).
Στον Ευστάθιο (Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν 1157, 39) η λέξη ραπαύλης παρουσιάζεται ως ραπταύλης.

Βλ. τα λ. κάλαμος και καλαμαύλης.

http://www.musipedia.gr/

ραψωδός, (από το ράπτω [συρράπτω, συλλέγω, συνενώνω] και ωδή)· εκείνος που απάγγελλε επικά ποιήματα, ιδιαίτερα ομηρικά. Οι ραψωδοί περιφέρονταν από πόλη σε πόλη κρατώντας ένα ραβδί δάφνης και απάγγελλαν σε λαϊκές συγκεντρώσεις. Ονομάζονταν και Ομηριστές (Αθήν. ΙΔ', 620Β, 12).
Ο ραψωδός δεν πρέπει να συγχέεται με τον αρχαίο αοιδό. Ο αοιδός ήταν συχνά ο ίδιος ποιητής, συνθέτης και τραγουδιστής, ενώ ο ραψωδός ήταν ένας συλλογέας επικών ποιημάτων άλλων ποιητών, ένας αφηγητής, όχι τραγουδιστής· και ενώ ο αοιδός συνοδευόταν ο ίδιος στη φόρμιγγα , ο ραψωδός δε χρησιμοποιούσε ποτέ μουσικό όργανο. Ο αοιδός ήταν ποιητής-μουσικός της πιο μακρινής αρχαιότητας· ο ραψωδός εμφανίστηκε σε νεότερα χρόνια, τον 7ο αι. π.Χ.

http://www.musipedia.gr/

ρητόν-άλογον, (α) ρητόν διάστημα· σύμμετρο διάστημα. Κατά τον Αριστόξενο, διάστημα σύμμετρο, από άποψη μελωδική, είναι εκείνο που μπορεί να τραγουδηθεί ή εκείνο που μπορεί να υπολογιστεί (ή να αναγνωριστεί) με το αυτί: "γνώριμον κατά μέγεθος, ήτοι ως τα τε σύμφωνα και ο τόνος ή ως τα τούτοις σύμμετρα" (εκείνο [το διάστημα] του οποίου το μέγεθος μπορεί να αναγνωριστεί, όπως είναι οι συμφωνίες και ο τόνος ή όπως είναι τα διαστήματα που είναι σύμμετρα με αυτά).
Η άποψη αυτή είναι βασικά διαφορετική από την άποψη των Πυθαγορείων , κατά τους οποίους τα διαστήματα μετριούνται με αριθμητικούς λόγους.

(β) άλογον (ασύμμετρο)· κατά τον Αριστόξενο, είναι εκείνο το διάστημα που δεν μπορεί να τραγουδηθεί ή δεν μπορεί να αναγνωριστεί από το αυτί αμέσως.

(γ) Οι όροι ρητός-άλογος χρησιμοποιούνταν κατ' αναλογία και στο ρυθμό· πους ρητός, πους άλογος· σύμμετρος πους, ασύμμετρος πους. Η ασυμμετρία λεγόταν αλογία.

Βλ. λ. χρόνος.

http://www.musipedia.gr/

ρόμβος, ή ρύμβος· (α) ο ήχος που παράγεται από το χτύπημα των κροτάλων ή του τύμπανου . Πίνδ. (Διθύραμβοι ΙΙ, 9): "ρόμβοι τυπάνων" (βροντεροί ήχοι ταμπούρλων).

(β) μικρό ξύλινο ραβδί δεμένο σ' ένα κορδόνι· όταν το κορδόνι στριφογυριζόταν αργά, παρήγε έναν χαμηλό ήχο· όταν στριφογυριζόταν πολύ γρήγορα παρήγε οξύ και διαπεραστικό ήχο. Ο ρόμβος χρησιμοποιούνταν από τους Κορύβαντες στις τελετές τους. Ησύχ. : "ρόμβος· ψόφος, στροφός, ήχος, δίνος, κώνος, ξυλήριον ού εξήπτον σχοινίον και εν ταις τελεταίς δονείται" (ρόμβος [είναι] ένας κρότος, σχοινί, ήχος, στριφογύρισμα, ένα ξυλαράκι μ' ένα σχοινί, το οποίο στριφογυρίζεται στις τελετές). Αρχύτας (Ι): "και τοις ρύμβοις τοις εν ταις τελεταίς κινουμένοις, το αυτό συμβαίνει· ήσυχα μέν κινούμενοι βαρύν αφίενται ήχον, ισχυρώς δε οξύν" (και το ίδιο γίνεται με τους ρόμβους, που κινούνται [στριφογυρίζουν] στις τελετές· όταν κινούνται ήσυχα, παράγουν χαμηλό ήχο και, όταν κινούνται δυνατά [γρήγορα], ψηλό ήχο).

(γ) το ίδιο όπως το ρόπτρον (βλ. πιο κάτω)· Ε.Μ.: "ρόμβος· ρόπτρον, τύμπανον" (ρόμβος· ταμπουρίνο, ταμπούρλο).

http://www.musipedia.gr/