Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

παριαμβίς, σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού. Τις παριαμβίδες αναφέρει ο κωμικός ποιητής Επίχαρμος στο έργο του Περίαλλος (Αθήν. Δ', 183G, 81) με τα λόγια: "Σεμέλα δε χορεύει· και υπάδει σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας· ά δε γεγάθει πυκινών κρεγμών ακροαζόμενα" (η Σεμέλη χορεύει και ένας επιδέξιος [δεξιοτέχνης] κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίδες με συνοδεία αυλού).
Σε μια πλατύτερη σημασία οι παριαμβίδες ήταν ένας κιθαριστήριος νόμος · Πολυδ. (IV, 83): "και παριαμβίδες νόμοι κιθαριστήριοι, οΐς και προσηύλουν" (και οι παριαμβίδες ήταν κιθαριστήριοι νόμοι με συνοδεία αυλού"). Βλ. επίσης τα λ. μηνίαμβος και έναυλος κιθάρισις.
Ένας άλλος όρος για την παριαμβίδα ήταν ιαμβίς (Ησύχ.).

http://www.musipedia.gr/

Πάριον, Χρονικόν ή Μάρμαρον· μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ελληνική επιγραφή, γραμμένη στην αττική διάλεκτο από άγνωστο συγγραφέα, κατά την εποχή του άρχοντα Διόδμητου στην Αθήνα, το 264 ή 263 π.Χ.
Είναι ένας χρονολογικός πίνακας των πιο σημαντικών ιστορικών γεγονότων από την εποχή του Κέκροπα, του μυθικού πρώτου βασιλιά των Αθηνών, μέχρι του Διόδμητου, καθώς αναφέρεται στην αρχή της επιγραφής ("Από Κέκροπος του πρώτου βασιλεύσαντος Αθηνών είως... Αθήνησιν δε Διόδμητου"). Περιέχει, ανάμεσα σε άλλα, σε χρονολογική σειρά, σημαντικά γεγονότα σχετικά με την ιστορία και εξέλιξη της λογοτεχνίας, της μουσικής και του δράματος, την καθιέρωση των εθνικών αγώνων, των ποιητικών και μουσικών διαγωνισμών με τα ονόματα των νικητών και των πιο αξιόλογων ανδρών των γραμμάτων και της μουσικής.

Το Πάριο Χρονικό βρέθηκε τον 16ο αι. μ.Χ. πάνω σε μια κολοβωμένη στήλη στη νήσο Πάρο (από όπου και το όνομά του)· μεταφέρθηκε στη Σμύρνη από τον κόμη του Arundel το 1627 και κατόπι στο Λονδίνο, όπου τοποθετήθηκε πρώτα στους κήπους του Henry Howard, συγγενή του Arundel. Η στήλη έγινε γνωστή ως το Μάρμαρο ’Αρουντελ· το 1667 προσφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου μεταφέρθηκε τελικά.
Δημοσιεύτηκε πρώτα στο Λονδίνο από τον John Selden το 1628 (Marmora Arundelliana· Johannes Seldenus, σχ. 4ο). Έκτοτε δημοσιεύτηκε αρκετές φορές: από τους Prideaux (Οξφόρδη 1676), Μ. Maittaire (Λονδίνο 1732), J. Baumgarten (με γερμανική μετάφραση, 1747), Christian Wagner (1790), Α. Boeckh (1843, στο Corpus Inscriptionum Graecarurn, τόμ. II, σ. 293 κε.), C. Muller (στα FHG, Παρίσι 1853, τόμ. Ι, σ. 535 κε.), Johannes Flach (Tubingen, 1884) και, ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και πιο πλήρης έκδοση, από τον Felix Jacoby (Βερολίνο 1904) με σχόλια και ένα χρονολογικό κανόνα· αυτή η τελευταία έκδοση περιλαμβάνει ως Μέρος Β' και τα τελευταία αποσπάσματα του Χρονικού, που βρέθηκαν από τον Α. Wilhelm το 1897.
Η Στήλη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης περιέχει 93 στίχους, που καλύπτουν την περίοδο από τον Κέκροπα ως τον Καλλίστρατο (355/4 π.Χ.)· τα επόμενα αποσπάσματα περιέχουν άλλους 34 στίχους, που καλύπτουν την περίοδο 336 π.Χ. (εποχή του Πυθόδηλου) ως το 299/8 (εποχή του Ευκτήμονα).
Πρβ. F. Jacoby, Das Marmor Parium, Βερολίνο 1904 (Α' μέρος, σσ. 3-20, Β' μέρος σσ. 20-24).
Οι στίχοι δεν έχουν πλήρως διατηρηθεί και στα δύο μέρη.

http://www.musipedia.gr/

πάροδος, (α) καθεμιά από τις δύο πλαϊνές εισόδους του αρχαίου θεάτρου, που οδηγούσαν στην ορχήστρα·
(β) η πρώτη είσοδος του χορού μέσα από τις παρόδους. Πολυδ. (IV, 108): "και η μεν είσοδος του χορού πάροδος καλείται".
(γ) συνεκδοχικά, το πρώτο χορικό που τραγουδούσε ο χορός κατά την είσοδό του από την πλαϊνή διάβαση· Αριστοτ. (Ποιητική 1452Β, 12): "χορικού δε πάροδος μεν η πρώτη λέξις όλη" (πάροδος είναι το όλο του πρώτου χορικού τραγουδιού).
Η δεύτερη είσοδος του χορού μετά την έξοδο (μετάσταση) ονομαζόταν επιπάροδος· έτσι ονομαζόταν και το χορικό που τραγουδούσε ο χορός κατά τη δεύτερη είσοδο.

Πρβ. Πολυδ. (IV, 108) και λ. εξόδιον.

http://www.musipedia.gr/

παρυπάτη, η νότα και η χορδή που βρίσκεται μία δευτέρα πιο πάνω από την υπάτη (παρά την υπάτη). Υπήρχαν δύο παρυπάτες: η παρυπάτη υπατών (do) και η παρυπάτη μέσων (fa). Πρβ. και λ. ονομασία . Η παρυπάτη διατηρεί το όνομά της σε όλα τα γένη.

http://www.musipedia.gr/

Παρυπατοειδής, φθόγγος· φθόγγος που ηχεί όπως η παρυπάτη, επίσης ο ήχος που παράγει η χορδή παρυπάτη. Ο Βακχείος (Εισ. 43) γράφει: "παρυπατοειδής είναι ο μεσαίος [φθόγγος] του πυκνού "· και ο Αριστείδης (Περί μουσ, 12 Mb): "των φερομένων οι μεν παρυπατοειδείς, οι δε λιχανοειδείς" (από τους κινητούς φθόγγους [δηλ. τους φθόγγους που άλλαζαν, τους εσωτερικούς των τετραχόρδων], άλλοι είναι παρυπατοειδείς [do, fa] και άλλοι λιχανοειδείς [re, sol]).

http://www.musipedia.gr/

Παχυμέρης, Γεώργιος (1242-1310 μ.Χ.)· Βυζαντινός συγγραφέας, ιστορικός και θεωρητικός, γεννημένος στη Νίκαια της Βιθυνίας (Μ. Ασία). Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και πήρε το ιερατικό σχήμα· έφτασε σε υψηλά αξιώματα, πολιτικά και εκκλησιαστικά. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε βιογράφος του Μιχαήλ Παλαιολόγου και ανάμεσα στα βιβλία του είναι και ένα Περί αρμονικής ήγουν περί μουσικής. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Α. J. Η. Vincent, (Notices 401-552). Σε αυτό το σημαντικό βιβλίο, διαιρεμένο σε 32 κεφάλαια, ο Παχυμέρης μιλεί λεπτομερειακά για την αρχαία ελληνική μουσική (αρμονική, συστήματα, γένη, χρόαι, ήθος κτλ.).
Ο Παχυμέρης θεωρείται από τον Vincent ο κρίκος που ενώνει την ελληνική αρχαιότητα με τους νεότερους χρόνους· αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο ο Σόλων Μιχαηλίδης έχει περιελάβει το όνομά του στην εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής.

Άλλη βιβλιογραφία :
Paul Tannery, Quadrivium de Georges Pachymere ou Σύνταγμα των τεσσάρων μαθημάτων: αριθμητικής, μουσικής, γεωμετρίας και αστρονομίας. Texte revise et etabli par le Rev. P. E. Stephanou, σσ. CΙΙ, 456. Citta del Vaticano, 80. Studi e testi, τόμ. 94.
Ελπίδιος Στεφάνου· βλ. πιο πάνω P. Tannery.

http://www.musipedia.gr/

παχύς, στη μουσική, μεταφορικά, βαρύς, τραχύς, ογκώδης (ήχος)· αντίθετο, λεπτός. Πτολεμαίος (Αρμον. Ι, 3): "παχείς ψόφοι" (πυκνοί, ογκώδεις ήχοι)· παχύτης· πυκνότητα ήχου· Πτολεμαίος (ό.π.): "δια την της παχύτητος ή λεπτότητος ποιότητα".

http://www.musipedia.gr/

πείρα, έτσι λεγόταν το πρώτο μέρος του πυθικού νόμου , το εισαγωγικό μέρος, κατά το οποίο "ο θεός εξετάζει τον τόπο αν είναι κατάλληλος για τον αγώνα" με το δράκοντα.

http://www.musipedia.gr/

πεντάσημος, χρόνος αποτελούμενος από πέντε χρονικές μονάδες· βλ. λ. χρόνος.

http://www.musipedia.gr/

πεντάχορδον, ένα πεντάχορδο όργανο, μνημονευόμενο από τον Πολυδεύκη (IV, 60), ο οποίος λέει: "πεντάχορδον, Σκυθών μεν το εύρημα, καθήπτο δε ιμάσιν ωμοβοΐνοις· αιγών δε χηλαί τα πλήκτρα" (ήταν σκυθικής προέλευσης, κρεμόταν με βοδινά δερμάτινα λουριά και παιζόταν με πλήκτρα από χηλές αιγών).

http://www.musipedia.gr/

πεντεκαιδεκάχορδον, σύστημα· το σύστημα, που αποτελείται από δεκαπέντε νότες, αλλιώς δίς διαπασών ή Σύστημα Τέλειον Μείζον (βλ. λ. σύστημα ).
Εμφανίζεται μετά την εποχή του Αριστόξενου , τον 3ο αι. π.Χ., και αποτελείται από τέσσερα τετράχορδα , συζευγμένα ανά δύο με μια διάζευξη στο μέσο (ανάμεσα στη μέση και την παραμέση ) και με τον προσλαμβανόμενο φθόγγο στο τέλος:

[...]

http://www.musipedia.gr/

περιάδω, τραγουδώ περπατώντας (γυρνώντας εδώ κι εκεί).

http://www.musipedia.gr/

περίοδος, το σύνολο δύο ή περισσότερων μερών ή προτάσεων ("κώλων") μιας μελωδίας.

Βλ. λ. κώλον .

http://www.musipedia.gr/

περισπώμενος, συλλαβή ή λέξη προφερόμενη με περισπώμενο τόνο. Περισπώμενος φθόγγος στην προσωδία
[του λόγου].

Βλ. τα λ. βαρύς, οξύς και τόνος

http://www.musipedia.gr/

περιστόμιον, Η δερμάτινη ταινία που οι αυλητές έβαζαν γύρω από το στόμα και τις παρειές (βλ. λ. φορβειά ).

http://www.musipedia.gr/

περιφερής, περιστρεφόμενος, κυκλικός, στρογγυλός. Στην περίπτωση της αγωγήπεριφερής, περιστρεφόμενος, κυκλικός, στρογγυλός. Στην περίπτωση της αγωγής (αγωγή περιφερής) η ανιούσα και κατιούσα μελωδική πορεία με συνεχή διαστήματα (δευτέρας).

Βλ. λ. αγωγή, 1γ.

περιφορά, κυκλική κίνηση. Περιφορά διαστημάτων· περιοδική επανάληψη διαστημάτων. Κατά τον Αριστόξενο (Αρμ. Ι, 6, 21-24), ο Ερατοκλής "προσπάθησε, στην περίπτωση ενός συστήματος, σ' ένα γένος, να αριθμήσει τα σχήματα ή είδη της ογδόης και να τα καθορίσει μαθηματικά με την περιοδική επανάληψη των διαστημάτων" (τη περιφορά των διαστημάτων). Έτσι, ο Ερατοκλής, προχωρώντας με τις διάφορες διευθετήσεις που γίνονται αν αρχίσει κανείς κάθε οκτάχορδη αρμονία διαδοχικά από το mi, το fa, το sol κτλ., έφθασε εμπειρικά στην αρίθμηση των επτά διαφορετικών μορφών. Η μέθοδος αυτή επικρίνεται από τον Αριστόξενο (Ι, ό.π. 6, 25 κε.).

http://www.musipedia.gr/

περσικόν, είδος χορού περσικής προέλευσης. Στον Ξενοφώντα (Ανάβασις VI, 1, 10) διαβάζουμε: "τελικά [ο Μυσός] χόρεψε τον περσικό χορό χτυπώντας τις ελαφρές ασπίδες, και έκαμπτε τα γόνατα και ξανασηκωνόταν· και τα έκανε όλα αυτά με ρυθμό, με συνοδεία αυλού". Αριστοφ. (Θεσμοφοριάζουσαι 1175): "επαναφύσα περσικόν" (παίξε πάλι στον αυλό την περσική [χορευτική μελωδία]).

http://www.musipedia.gr/

πεττεία, επανάληψη της ίδιας νότας. Κλεον. (Εισαγ. 14): "πεττεία δε η εφ' ενός τόνου πολλάκις γιγνομένη πλήξις" (πεττεία είναι η κρούση [εκτέλεση, χτύπημα] μιας νότας επανειλημμένα):

[...]

Ο Αριστείδης (Περί μουσ. Mb 29, R.P.W.-I. 29) ονομάζει πεττεία μια μέθοδο της μελωδικής σύνθεσης (ένα από τα τρία είδη της χρήσης· βλ. λ. χρήσις ), με την οποία "μαθαίνουμε ποιες νότες να παραλείψουμε και ποιες να χρησιμοποιήσουμε. Και από ποια ν' αρχίσουμε και σε ποια να τελειώσουμε. Αυτό, επίσης, δημιουργεί ήθος".

http://www.musipedia.gr/

πήκτις, και πηκτίς· 1. πολύ γνωστό έγχορδο όργανο. Ήταν στενά συνδεδεμένο με τη μάγαδι· όπως και η μάγαδις, ήταν ένα μεγάλο όργανο με 20 χορδές κουρδισμένες κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της. Ανήκε στα ψαλτικά όργανα [βλ. λ. ψαλτήριον ], που παίζονταν με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο. Κατά τον Αριστόξενο και τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 535E, 37), "η πήκτις και η μάγαδις ήταν ένα και το αυτό όργανο".
H πήκτις είχε λυδική προέλευση, και η Σαπφώ θεωρούνταν η πρώτη που τη χρησιμοποίησε.
Ο παρωδός Σώπατρος αναφέρει στο έργο του Μυστάκου θητείον (κατ' άλλη έκδοση Μύσται) (G. Kaibel Com. Gr. Fr. 194, απόσπ. 11 και Αθήν. Δ', 183Β, 81): "πηκτίς δε Μούση γαυριώσα βαρβάρω δίχορδος εις την χείρα πως κατεστάθη;" (η δίχορδη πηκτίς, που καυχάται για τη βαρβαρική της μούσα, πώς βρέθηκε στα χέρια σου. Η πληροφορία αυτή από το απόσπασμα του Σώπατρου, ότι η πηκτίς ήταν δίχορδη, δεν επιβεβαιώνεται από άλλες πηγές· ίσως το νόημα να ήταν "διπλόχορδη" (με διπλές χορδές). Η πήκτις, ωστόσο, ανήκε μαζί με τη μάγαδι και τη σαμβύκη στα λεγόμενα πολύχορδα όργανα, που καταδίκαζε ο Πλάτων (Πολιτ. Γ', 399D) και ο Αριστόξενος (Αθήν. Δ', 182F, 80) αποκαλούσε έκφυλα, δηλ. ξένα.

2. ένα είδος ποιμενικής σύριγγας · Ησ.: "πηκτίδες και σύριγγες όργανα μουσικά".

http://www.musipedia.gr/