Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

Ανώνυμος, αρχαίο σύγραμμα "περί Μουσικής" άγνωστου συγγραφέα. Εξεδόθη στο Βερολίνο το 1841 από τον F. Bellermann με τίτλο "De Anonymi scriptio de Musica", γι αυτό και λέγεται "Ανώνυμος του Μπέλερμαν". Σύγχρονη έκδοση: D.Najock, Goettingen 1972.

http://www.musipedia.gr/

αοιδή, ιωνικός τύπος της λ. ωδή, που συναντάται συχνά στον Όμηρο.
(α) Η πρώτη και κύρια σημασία της ήταν τραγούδι· αλλά σήμαινε επίσης
(β) την τέχνη του τραγουδιού· Όμ. Οδ. θ 498: "ως άρα τοι πρόφρων θεός ώπασε θέσπιν αοιδήν" ("θεός καλόγνωμος πώς σου 'δωκε του τραγουδιού τη χάρη"· μτφρ. Ν. Καζαντζάκη - Ι. Θ. Κακριδή).
(γ) Το τραγούδημα, η πράξη του τραγουδήματος· Όμ. Οδ. σ 304-305: "οι δ' εις ορχηστύν τε και ιμερόεσσαν αοιδήν τρεψάμενοι τέρποντο..." ("κι εκείνοι στο χορό το γύρισαν και στο γλυκό τραγούδι και περίμεναν ξεφαντώνοντας το βράδυ πότε θά'ρθει"· μτφρ. Ν. Καζαντζάκη - Ι. Θ. Κακριδή).
(δ) το θέμα του τραγουδιού, η ιστορία που τραγουδιέται. Πρβ. Δημ. και LSJ (λ. αοιδή).

http://www.musipedia.gr/

αοίδιμος, εκείνος που αποτελεί θέμα ενός τραγουδιού, εκείνος που τραγουδιέται, υμνείται. Ηρόδ. (Β', 79): "Λίνος, όσπερ εν τε Φοινίκη αοίδιμος εστι και εν Κύπρω και άλλη" (ο λίνος , ο οποίος τραγουδιέται στη Φοινίκη, στην Κύπρο και αλλού).
Γενικά, ο υμνημένος, ο φημισμένος.

http://www.musipedia.gr/

αοιδός, επίσης, αλλά σπανιότερα, ωδός · επικός τραγουδιστής, συχνά ποιητής - συνθέτης - τραγουδιστής. Οι αοιδοί ήταν επαγγελματίες ποιητές - συνθέτες - τραγουδιστές, που προσκαλούνταν ή προσλαμβάνονταν πολλές φορές σ' ένα παλάτι· εκεί τραγουδούσαν με συνοδεία φόρμιγγας επικά τραγούδια και τα κατορθώματα των ηρώων. Περίφημοι αοιδοί υπήρξαν ο Δημόδοκος , που ζούσε στο παλάτι του βασιλιά Αλκίνοου στο νησί των Φαιάκων, ο Φήμιος , που ζούσε στο παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη, και ο Θάμυρις από τη Θράκη.
Ο αοιδός ήταν πρόσωπο σεβαστό σε μεγάλο βαθμό απ' όλους και συχνά ονομαζόταν "θείος" Όμ.Οδ. δ 17: "μετά δε σφιν εμέλπετο θείος αοιδός φορμίζων" (και ανάμεσά τους ο θείος αοιδός τραγουδούσε με συνοδεία φόρμιγγας). Επίσης, Οδ. θ 479-480: "τιμής έμμοροί εισι και αιδούς" (μετέχουν τιμής και σεβασμού [από όλους τους θνητούς]).
Αοιδοί ήταν επίσης μοιρολογητές, θρηνωδοί· Ομ. Ιλ. Ω 720-722: "παρά δ' είσαν αοιδούς θρήνων εξάρχους, οι τε στονόεσσαν αοιδήν οι μεν άρ' εθρήνουν, επί δε στενάχοντο γυναίκες" (και πλάι [στον Έκτορα] οι μοιρολογητές πρώτοι άρχισαν το θρήνο, και στο μοιρολόι τους με κλάματα αποκρίνονταν οι γυναίκες). Αοιδός σήμαινε επίσης τον τραγουδιστή που με επωδές
θεράπευε, γοήτευε· μάγος, γόης, που χρησιμοποιούσε ως μέσο το τραγούδι.

αοιδός (η), τραγουδίστρια, ψάλτρια ("αοιδός Μούσα").

αοιδός ως επίθ. σήμαινε μελωδικός, ευφωνικός.

http://www.musipedia.gr/

απάδω, στη μουσική σήμαινε τραγουδώ έξω από τον τόνο, παραφωνώ. βλ. λ. απωδός .

http://www.musipedia.gr/

απήχημα, ηχώ, αντήχημα.
απήχησις· αντίλαλος, ήχώ. Από το ρ. απηχώ = ηχώ σε απάντηση, αντιλαλώ.
Πρβ. λ. αντήχημα· Αριστοτ. Προβλ. XI, 6 και XIX, 11.

http://www.musipedia.gr/

απλάστως, επίρρ.· φυσικά, με απλό, ανεπιτήδευτο τρόπο· λ.χ. "αυλώ απλάστως" (παίζω με απλό τρόπο, φυσικά, τον αυλό). Θεόφραστος Περί φυτών ιστορίας XI, 4: "ηύλουν απλάστως" (έπαιζαν τον αυλό σε απλό στιλ).

http://www.musipedia.gr/

απλατής, χωρίς πλάτος (ένας ήχος χωρίς πλάτος). Ο Αριστόξενος ήταν ο πρώτος που υποστήριζε ότι οι ήχοι δεν έχουν πλάτος · στα Αρμ. Στοιχ. (Ι, 3, 21-25 Mb) γράφει ότι πρέπει να αποφεύγουν το σφάλμα του Λάσου και μερικών της Σχολής του Επιγόνου , που πίστευαν πως ο ήχος έχει πλάτος ("αναγκαίον τον βουλόμενον μη πάσχειν όπερ Λάσος τε και των Επιγονείων τινές έπαθον, πλάτος αυτόν [τον φθόγγον] οιηθέντες έχειν").
Πολλοί ακολούθησαν την αποψή του. Ο Κλεονείδης (Εισ. Mb 2, C.v.J. 180, 1): "τόνος δε εστι τόπος τις της φωνής δεκτικός συστήματος, απλατής" (τόνος είναι ένας τόπος (θέση) της φωνής κατάλληλος να δεχτεί ένα σύστημα · [κι είναι] χωρίς πλάτος). την ίδια ακριβώς διατύπωση επαναλαμβάνει ο Βρυέννιος (Αρμ. ΙΙΙ, Wallis III, 389). Ο Νικόμαχος (Εγχ.4, Mb 7, C.v.J. 242-243) γράφει: "φθόγγον δε [είναι] φωνής εμμελούς απλατή τάσιν" (φθόγγος είναι μια τάση (ύψος), χωρίς πλάτος, μιας μελωδικής φωνής). Και ο Πορφύριος στα Σχόλιά του στα Αρμονικά του Πτολεμαίου (Wallis ΙΙΙ, 258· I. D. 82) λέει περίπου το ίδιο: "λέγεται δέ τόνος και ο κατά το σύστημα τόπος, κατά Αριστόξενον, δεκτικός ων τελείου συστήματος, απλατής".

http://www.musipedia.gr/

απλούν, απλό. "Απλούν σύστημα", απλό, μη μετατροπικό σύστημα . Ο Κλεονείδης (Εισ. 11, C.v.J. 201, Mb 18) καθορίζει τη διαφορά του απλού συστήματος με τα διπλά, τριπλά και πολλαπλά συστήματα.: "Η διαφορά ανάμεσα στα μετατροπικά και μη μετατροπικά συστήματα είναι η διαφορά ανάμεσα σε απλά και μη απλά συστήματα· απλά είναι εκείνα που είναι αρμοσμένα σε μια μέση , διπλά εκείνα που αρμόζονται σε δύο μέσες, τριπλά τα αρμοσμένα σε τρεις, πολλαπλά σε πολλές μέσες ("απλά μεν ουν εστι τα προς μίαν μέσην ήρμοσμένα..." κτλ.).
Ο Αριστείδης (I, Mb 16, R.P.W.- I. 13) λέει ότι απλά είναι εκείνα που είναι συνθεμένα σε έναν τρόπο ("καθ' ένα τρόπον έκκειται") και μη απλά τα συνθεμένα σε περισσότερους τρόπους ("τα δε ουχ απλά, ά κατά πλειόνων τρόπων την πλοκήν γίνεται").
Ο Αριστόξενος είχε πολύ πρωτύτερα κάνει τη διάκριση ανάμεσα στα απλά, τα διπλά και πολλαπλά συστήματα. Αρμ. I, Mb 17, 32: "την τ' εις απλούν και διπλούν και πολλαπλούν διαίρεσιν"· επίσης, II, 40, 20.
Το επίθ. "απλούς" χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή προς το "διπλούς" και "πολλαπλούς".

Βλ. τα λ. διπλούν και μεταβολή .

http://www.musipedia.gr/

απόθετος, νόμος· ένας αυλωδικός νόμος , που η εφεύρεσή του αποδιδόταν στον Κλονά . Τίποτε δεν είναι γνωστό για το χαρακτήρα του.

Βλ. Πλούτ. Περί μουσ. 1132 D, 4 και 1133Α, 5 και Πολυδ. IV, 79.

http://www.musipedia.gr/

απόκινος, είδος ερωτικού χορού που χορευόταν από γυναίκες που κουνούσαν τη μέση τους. Πολυδ. (IV, 101): "Βακτριασμός δε και απόκινος και απόσεισις ασελγή είδη αρχήσεων εν τη οσφύος περιφορά" (ο βακτριασμός και ο απόκινος και η απόσεισις ήταν άσεμνα [αισχρά] είδη χορών, επειδή κουνούσαν γύρω [στριφογύριζαν] τη μέση). Τον απόκινο αναφέρει κι ο Αθήναιος (ΙΔ', 629C, 26): "την δ' απόκινον καλουμένην όρχησιν... ην και πολλαί γυναίκες ωρχούντο, ας και μακτροκτυπίας (ή μακτριστρίας) ονομαζομένας οίδα" (και [υπήρχε] ο χορός που ονομαζόταν απόκινος... τον οποίο χόρευαν πολλές γυναίκες που λέγονταν "μακτροκτυπίαι" [ή "μακτροκτυπίαι"], καθώς ξέρω). Πιο κάτω ο Αθήναιος (629F) συμπεριλαμβάνει τον απόκινο στους ασελγείς χορούς.

http://www.musipedia.gr/

απολελυμένα, άσματα· (απολελυμένος, μετοχή παρακ. του απολύομαι, ελευθερώνομαι)· ελεύθερα (στη φόρμα) τραγούδια. Αυτά τα τραγούδια αποτελούνταν από διάφορα τμήματα διαφορετικά το ένα από το άλλο στο χαρακτήρα και χωρίς στροφική ανταπόκριση.

http://www.musipedia.gr/

απόμουσος, ακαλλιέργητος, αμόρφωτος, ακαλαίσθητος, χωρίς καλλιέργεια στις μούσες. Επίσης, ιδιαίτερα στη μουσική, εκείνος που δεν ξέρει ή δεν έχει κάποιο αίσθημα ή κλίση για τη μουσική. βλ. λ. άμουσος .

http://www.musipedia.gr/

απόσεισις, ασελγής, ακόλαστος χορός. Ο Πολυδεύκης την περιλαμβάνει, μαζί με τον απόκινο , στους ασελγείς και ακόλαστους χορούς (IV, 101)

http://www.musipedia.gr/

αποστολικά, μέλη · τραγούδια των αγγελιαφόρων· τραγούδια συνθεμένα για μια ειδική αποστολή, που εκτελούνταν κατά την αναχώρηση. Πρόκλ. Χρηστ.: "αποστολικά δε, όσα διαπεμπόμενοι προς τινας εποίουν".

Αποστολικοί τρόποι · είδη ποίησης που χορεύονταν. Αθήν. (ΙΔ', 631D, 30): "βέλτιστοι δε εισι των τρόπων οίτινες και ορχούνται. Εισί δε οίδε· προσοδιακοί, αποστολικοί (ούτοι δε και παρθένιοι καλούνται) και οι τούτοις όμοιοι" (οι καλύτερες παραλλαγές [λυρικής ποίησης] είναι εκείνες που χορεύονταν μαζί. Τέτοιοι τρόποι είναι οι προσοδιακοί τρόποι [ύμνοι που συνόδευαν μια πομπή], οι αποστολικοί (που ονομάζονται και παρθένιοι) και οι ομοιοί τους).

http://www.musipedia.gr/

απόστροφος, η στροφή του χορού από τη σκηνή προς το δήμο κατά την κωμική παράβαση · κατά την απόστροφο, η οποία ακολουθούσε την έξοδο των ηθοποιών στο τέλος του πρώτου μέρους, ο χορός (όπως λέει ο Πλατώνιος), "για να μη μένει αργό το θέατρο κι ο δήμος να κάθεται αργός", στρεφόταν προς το δήμο και μιλούσε εκφράζοντας τις απόψεις των ποιητών πάνω σε δημόσια πράγματα ή έκανε κάποια απολογία από μέρους των ποιητών· "η δε παράβασις επληρούτο δια μελυδρίου και κομματιού και στροφής και αντιστρόφου και επιρρήματος και αντεπιρρήματος και αναπαίστων". Πρβ. Comicorum Graecorum Fragmenta, έκδοση G. Kaibel· εκ των του Πλατωνίου Περί διαφοράς κωμωδιών 4, 8.
Για το κομμάτιον , τη στροφή κτλ. βλ. λ. παράβασις .

αποτομή, (από το ρ. αποτέμνω = αποκόπτω)· με τον όρο αυτό οι Πυθαγόρειοι ονόμαζαν το "μείζον" ημιτόνιον . Γαυδ. (Αρμ. Εισ. 14, C.v.J. 343, Mb 16): "του δε λείμματος το λείπον εις συμπλήρωσιν τόνου καλείται αποτομή· κοινώς δε και αυτό ημιτόνιον, ώστε έσται των ημιτονίων το μεν μείζον, το δε έλαττον" (εκείνο που λείπει από το λείμμα για να συμπληρωθεί ο τόνος ονομάζεται αποτομή· κοινά, και αυτό είναι ημιτόνιο, επομένως το ένα από τα ημιτόνια θα είναι το μεγαλύτερο [δηλ. η αποτομή] και το άλλο το μικρότερο [το λείμμα]). Ο Φιλόλαος διαιρούσε τον τόνο σε δύο άνισα μέρη, τη δίεση (13/27) και την αποτομή (14/27). Έπαιρνε το 3 στην τρίτη δύναμη, δηλ. 27, διαιρούσε κατόπι το 27 σε δύο, αναγκαστικά ανόμοια, μέρη και ονόμαζε το μικρότερο (13) δίεση και το μεγαλύτερο (14) αποτομή.

Βλ. Α. Ε. Chaignet, Pythagore et la philosophie pythagoricienne, Παρίσι 1873, Ι, σ. 231· βλ. επίσης λ. Φιλόλαος .

http://www.musipedia.gr/

απόχορδος, έξω από τον τόνο, παράφωνος (πρβ. Κλήμ. Αλεξ. Στρωμ. II, 123· βλ. το κείμενο στο λ. έκτονος ).

Βλ. επίσης τα λ. απωδός και παράχορδος .

http://www.musipedia.gr/

απόψαλμα, (από το αποψάλλω, τραβώ [τις χορδές, τις τρίχες])· το μέρος της χορδής που τραβιέται ή αγγίζεται από τον εκτελεστή. Πορφ. (Comment. στα Αρμ. Πτολ. Wallis III, 295): "καθ' ό τους ήχους αi χορδαί αποδίδουσι, όπου εισί δηλονότι δεδεμέναι" (το μέρος όπου οι χορδές παράγουν τον ήχο, όπου δηλ. είναι δεμένες [στερεωμένες]). Βλ. επίσης Πτολ. Αρμ. Ι, 8. βλ. λ. ψάλλω , ψιλός

http://www.musipedia.gr/

άπυκνον, σύστημα· το σύστημα που δεν είναι πυκνό· το αντίθετο του "πυκνόν ".
άπυκνος επίσης ήταν ένας όρος για οποιαδήποτε νότα που δεν ανήκε ή δεν είχε καμιά σχέση με το πυκνό. Έτσι, μόνο τρεις νότες ήταν άπυκνες, ο προσλαμβανόμενος και οι δύο νήτες
(νήτη συνημμένων και νήτη υπερβολαίων).
Βλ. γι' αυτά στο λ. πυκνόν . Επίσης, Κλεον. Εισ. 4, C.v.J. 186, Mb 7· Βακχ. Eισ. C.v.J. 300, Mb 9· Αλύπ. Eισ. C.v.J. 368, Mb 2· Αριστ. Κοϊντ. Mb ΙΙ, 12, R.P.W.-I. 9.

http://www.musipedia.gr/