Το αθέατον της Αγίας Τράπεζας, στην Κων/πολη, στην Ελλάδα, και από Ανατολή σε Δύση, την ώρα της Αναφοράς — Τας θύρας, τας θύρας· Ποιες θύρες; .....

[Παναγιώτης]

Αγαπητοί φίλοι,

σας γνωρίζω την τελευταία μου εργασία με τίτλο:

Το αθέατον της Αγίας Τραπέζης, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ελλάδα, και από Ανατολή σε Δύση, την ώρα της Αναφοράς — Τας θύρας, τας θύρας· Ποιες θύρες; Τό Ιερόν Κιβώριον, τα Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βήλα, το Φράγμα του Ιερού Βήματος, το Φράγμα του Πρεσβυτερίου (Σολέα), το Σύνθρονον

Παν. Δ. Παπαδημητρίου, αʹ ἔκδοσις, 5/2/2024

Κεφάλαια

1 Τὸ κλείσιμο τῶν ἐξωτερικῶν θυρῶν τοῦ Ναοῦ 16
2 Ἡ Διάταξις τῶν Ναῶν (Δʹ - Εʹ αἰ.) 18
3 Ὁ χωρισμὸς τῶν Φύλων 22
4 Δὲν εἶναι Φράγμα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, ὅλα τά Φράγματα στά Παλαιοχριστιανικά Μνημεία τῆς Ἑλλάδος (Θυσιαστήριον-Βῆμα-Πρεσβυτέριον/Σολέας) 26
5 Ἡ ἐξέλιξη τοῦ Φράγματος τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καὶ τοῦ Φράγματος τοῦ Πρεσβυτερίου/Σολέα, καὶ περὶ τοῦ Συνθρόνου 30
5.1 Περίληψη ἰστορικῶν στοιχείων 30
5.2 Σύγχρονο παράδειγμα Ἱεροῦ Βήματος καὶ Σολέα 48
5.3 Τὸ γκρέμισμα τῶν Τέμπλων, καὶ τῶν Εἰκόνων του 52
6 Τὸ Τέμπλο μὲ τὸν Σταυρό (Rood Screen) - Δύση 55
6.1 Πότε μαρτυρεῖται τό πρῶτο ὑψηλὸ φράγμα (στὴν θέσιν τοῦ Rood Screen), πέραν τοῦ Καταπετάσματος; 63
7 Ὁ ἐπιβλητικὸς Ἄμβων, καὶ ὁ χῶρος τῶν Ψαλτῶν 64
8 Τὰ Ἀμφίθυρα – Καταπετάσματα – Παραπετάσματα – Βῆλα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος 70
8.1 Ὅτι τὸ κεκλεισμένον Καταπέτασμα ἐστὶ καὶ Ταμιεῖον Προσευχῆς 77
9 Τὸ Ἱερὸν Κιβώριον μὲ τὰ Παραπετάσματα (Τετράβηλα) 78
9.1 Ἄβηλον Τετράβηλον; (Κιβώριον ἄνευ παραπετασμάτων); 81
9.2 Ὅτι τὸ κεκλεισμένον Κιβώριον ἐστὶ καὶ Ταμιεῖον Προσευχῆς 84
10 «Τὰς θύρας» τῶν Διακονικῶν τῶν Κατηχουμένων 88
11 Ἡ θέσις τοῦ «Πιστεύω» 91
12 «Τάς θύρας, τάς θύρας» πρὸ τῆς Ἁγίας Ἀναφορᾶς 93
12.1 Πότε εἰσῆλθε στὴν Λειτουργία; 93
12.2 Ποίας θύρας; Ἀπόδειξις λογική 94
12.3 Ποίας θύρας; Ἀπόδειξις ἀπὸ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο (4ος αἰ.) 95
12.4 Ποίας θύρας; Ἀπόδειξις ἀπὸ τὴν Διάταξιν τοῦ Πυρομάλλη (10ος αἰ.) 95
12.5 Ποίας θύρας; Ἀπόδειξις ἀπὸ τὸν Βαρβερινὸ κώδικα (8ος αἰ.) 97
12.6 Ποίας θύρας; Ἄλλες ἀναφορὲς χειρογράφων 98
12.7 Πότε ἔκλειναν; Πότε ἄνοιγαν; 99
13 Ἀναίρεσις θέσεως ὅτι στὴν Ἁγία Σοφία ἐκ παραδόσεως τίποτε δὲν ἐμπόδιζε τὴν θέα πρὸς τὸ Ἱερό 102
14 Ἀναίρεσις θέσεως ὅτι τάχα ἔκλειναν μόνον οἱ ἐξωτερικὲς θύρες τοῦ Ναοῦ, καὶ μόλις μετὰ τὸν 11ον αἰ. ἔκλειναν τὰ ἅγια θύρια (τοῦ Ἱεροῦ μὲ τὸ καταπέτασμα), …στὴν Κων/πολη 107
15 Τὰ Βημόθυρα καὶ τὸ Καταπέτασμα στὸ Ἅγιον Ὄρος 108
15.1 Ἱερὰ Μονὴ Φιλοθέου 109
16 Τὰ Βημόθυρα καὶ τὸ Καταπέτασμα στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος 110
17 Τὸ κλείσιμο τοῦ Καταπετάσματος μὲ Ἀρχιερέα 121
18 Λογικὴ ἀπόδειξις τῆς ἀποκρύψεως τῆς θέας στὸ Ἱερόν 122
19 Διαταγαὶ Ἀποστόλων, Βιβλίον Βʹ, «Διατύπωσις Ἐκκλησίας καὶ κλήρου, καὶ τί ἕκαστος ἐπιτελεῖν ὀφείλει τῶν συναθροιζομένων κληρικῶν ἢ λαϊκῶν ἐν τῇ συνάξει», [PG 1, 737] 124
20 Διαταγαὶ Ἀποστόλων, Βιβλίον Ηʹ, «Ἐπίκλησις τῶν πιστῶν», [PG 1, 1089] 126
21 Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης (9-96), Μυστήριον συνάξεως, [PG 3, 425C-428A] 127
22 Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης (9-96), Ἐπιστολή Ηʹ. Δημοφίλῳ θεραπευτῇ, [PG 3, 1088D-1089B] 132
23 Εὐσέβιος Καισαρείας (265-340), [PG 20, 865C] 133
24 Ἅγιος Μακάριος Ἱεροσολύμων (+335) – Κανονικὴ Ἐπιστολὴ εἰς τοὺς Ἀρμενίους, γιὰ τὴν θέσπιση Κανονικῶν Διατάξεων τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας 134
25 Κωνστάντιος Βʹ Αὐτοκράτωρ (337-361), Ἀπλώματα καὶ Ἀμφίθυρα, Πασχάλιον [PG 92, 737A] 136
26 Ἁγίου Μεγάλου Ἀθανασίου (357) – Ἐπιστολὴ πρὸς μοναχοὺς τὰς δυσεβείας τῶν Ἀρειανῶν καθιστοροῦσα (Historia Arianorum) 56 [PG 25, 760] 137
27 Σύνοδος τῆς Λαοδικείας (364) – ΚΒʹ Κανών 138
28 Κανόνες τοῦ Ἁγίου Ἱππολύτου (The Canons of Hippolytus) , Δʹ αἰ. 139
29 Ἁγίου Μεγάλου Βασιλείου (330-379) – Θεοδωρήτου Κύρου (393-457) Περὶ τοῦ Ἁγίου Βασιλείου [...], [PG 82, 1161] 140
30 «Ἡ Διαθήκη τοῦ Κυρίου» (Testamentum Domini), Δʹ - Εʹ αἰ. 141
31 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), Ὁμιλία λστʹ πρὸς Κορινθίους Αʹ· «Ὅτι τὸ τύπους εἶναι μόνον σώζομεν [...], καὶ ὅτι μεθ’ ἡσυχίας, καὶ θορύβου παντὸς ἄνευ δεῖ ἡμᾶς συνέρχεσθαι ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ», [PG 61, 313] 142
32 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), Ὁμιλία γʹ πρὸς Ἐφεσίους· «Περὶ τῆς δωρεᾶς τοῦ Δεσποτικοῦ Σώματος, καὶ ὅτι τὸν [πιστὸν καὶ] μὴ μετέχοντα τούτου οὐ δεῖ οὐδὲ ἐπὶ τῶν Εὐχῶν τῶν ἐν τῇ Προσφορᾷ παρεῖναι», [PG 62, 29] 143
33 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), Ὁμιλία οαʹ Πρὸς Ματθαῖον· «Οἱ δε Φαρισαῖοι [...] Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ;», [PG 58, 666] 145
34 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), Ὁμιλία κγʹ Πρὸς Ματθαῖον «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε, [...]», [PG 57, 310-311] 147
35 Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου (+407), «Λόγος πρὸς τοὺς ἀπολιμπανομένους τῶν θείων συνάξεων, [...], καὶ ὅτι οἱ ἀτέλεστον καταλιμπάνοντες τὴν θείαν λειτουργίαν, καὶ πρὸ τῆς τελευταίας εὐχῆς ἐξερχόμενοι τὸν Ἰούδαν μιμοῦνται», [PG 49, 370-372] 149
36 Τὰ Καταπετάσματα τῆς Κωνσταντινουπόλεως (4ος-5ος αἰ.) καὶ τῆς Ῥώμης (7ος-9ος αἰ.) - T. F. Mathews 151
37 Ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας (370-444), «Περὶ τῆς ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ προσκυνήσεως καὶ λατρείας Λόγος τρισκαιδέκατος», [PG 68, 848] 153
38 Βίος Ἁγίου Εὐθυμίου τοῦ Μεγάλου (377-477) - Τερέβων ὁ Σαρακηνός 154
39 Θεοδωρήτου Κύρου (393-457) - Ἐκκλησιαστικὴ Ἰστορία [PG 82, 988] 157
40 Παύλος Σιλεντιάριος (563), Περιγραφὴ Τέμπλου καὶ Κιβωρίου Ἁγίας Σοφίας [PG 86, 2120: στίχοι 682 – 838], 158
43 Ἰωάννης Μόσχος (550-619), Λειμωνάριον, [PG 87C, 3016C] 164
44 Ἅγιος Σωφρόνιος Ἱεροσολύμων (560-638) [PG 87C, 3984D] 165
45 Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ (580-662), Μυσταγωγία, Κεφ. ΙΕʹ, [PG 91, 693B] 166
46 Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ (580-662), Σχόλια εἰς τὰς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου Ἐπιστολάς, [PG 4, 548D] 167
47 Ἰστορία Ἐκκλησιαστικὴ καὶ Μυστικὴ Θεωρία, ΙΕΜΘ (Ἰστορία Μυσταγωγική Ἐκκλησιαστική) (~ 6ου-7ου αἰ.) – I – [M. Zheltov, 2021], [PG 98, 389A-421B] 168
48 Ἰστορία Ἐκκλησιαστικὴ καὶ Μυστικὴ Θεωρία ΙΕΜΘ (Ἰστορία Μυσταγωγική Ἐκκλησιαστική) (~ 6ου-7ου αἰ.) – II – [M. Zheltov, 2021], [PG 98, 424B-429C] 170
49 Barb. Gr. 336, Ηʹ αἰ. (Εὐχολόγιον) – Τὰς θύρας, φ. 28β 176
50 Barb. Gr. 336, Ηʹ αἰ. (Εὐχολόγιον) – Ἐπὶ χειροτονίᾳ διακόνου, φ. 166 177
51 Barb. Gr. 336, Ηʹ αἰ. (Εὐχολόγιον) – Ἁγία Ἀναφορά, καὶ μετὰ Εὐχὴ ἥγουν ποίησις μύρου, φ. 124 178
52 Ἅγιος Θεόδωρος Στουδίτης (759-826), Κιβώριον [PG 99, 1793] 180
53 Ἐγκαίνια Βασιλικῆς (Ναοῦ) – Angoulême Sacramentary (800) 181
54 Ἀφιέρωσις Ναοῦ – Drogo Sacramentary (826-855) 182
55 ΕΒΕ 210, Χειρόγραφον μὲ ὁμιλίες τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου [φ. 93β] (τέλος Θʹ αἰ. - ἀρχάς Iʹ αἰ.) 183
56 Μηνολόγιον τοῦ Βασιλείου τοῦ Βʹ - Ἱερὸν Κιβώριον καὶ τὸ Καταπέτασμα, [Vat.gr.1613, φ. 324] (Iʹ αἰ.) 184
57 Ἕτερες Ἀπεικονίσεις Καταπετασμάτων 188
58 Ἅγιος Νικήτας Στηθᾶτος, Ἠγούμενος τῆς Μονῆς Στουδίου (990-1080) 189
59 [Νικόλαος καὶ] Θεόδωρος ἐπ. Ἀνδίδων (1055-1063), Προθεωρία Κεφαλαιώδης περὶ τῶν ἐν τῇ Θείᾳ Λειτουργίᾳ γινομένων συμβόλων καὶ μυστηρίων, [PG 140, 444-448]· 191
60 Ἰσιδώρου Πυρομάλλη – Διάταξις τῆς Θείας Λειτουργίας τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας (ΙΑ-ΙΒʹ αἰ.), Εὐχολόγιον Goar (1647), σσ. 180-183 201
61 Vat. gr. 1970 (Codex Rossanensis) - Ἄνοιγμα ἁγίων θυρίων, 12ος αἰ., φ. 27β 203
62 Leo Tuscus (12ος αἰ.) - Καταγραφὴ τῆς Θείας Λειτουργίας στὴν Κωνσταντινούπολη 204
63 Γεωργίου Παχυμέρη (1242-1310)· Παράφρασις εἰς τὰς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου Ἐπιστολάς, Εἰς τήν Ηʹ Ἐπιστολήν [PG 4, 468D-469Α] 205
66 Rationale Divinorum Officiorum (ΙΓʹ αἰ.) – Secreta («Τὰ Μυστικά», Ἁγία Ἀναφορά / Μυστικὲς Εὐχές) 208
67 Ἅγιος Φιλόθεος (Κόκκινος) Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1300-1379), Τάξις Ἱεροδιακονίας, [PG 154, 752] 209
68 Ἐπὶ χειροτονίᾳ διακόνου, Λειτουργικὰ Χφφ, [D II, σ. 345 (ΙΔʹ αἰ.), κ.ἀ.] 210
69 Ἅγιος Συμεὼν Ἀρχιεπ. Θεσ/νίκης (+1429), [PG 155, 732A] 211
70 Διακονικά Κατηχουμένων, [PG 1, 717D-718D] 216
76 Ἀνάλυσις τῶν Παλαιοχριστιανικῶν Βασιλικῶν (Ναῶν) τοῦ Δʹ αἰῶνος ἐν Ἑλλάδι 220
77 Ὁ Ἄμβων τῆς Ἁγίας Σοφίας Κων/πόλεως (Ἰουστινιανοῦ) (563-1204) 222
78 Ἕτεροι Ἄμβωνες 227
79 Τὸ ὑψηλὸ φράγμα στὸν Παλαιοχριστιανικὸ Ναὸ τοῦ Ἀπ. Πέτρου Ῥώμης μὲ Καταπετάσματα (Λειψανοθήκη τῆς Pola), 440 μ.Χ. 233
80 Τὸ ὑψηλὸ φράγμα τῆς Ἁγίας Σοφίας Κων/πόλεως (Ἰουστινιανοῦ) (563-1204) 234
85 Τὸ Ἱερὸν Κιβώριον τῆς Ἁγίας Σοφίας Κων/πόλεως (Ἰουστινιανοῦ) (563-1204) 245
88 Ἅγιος Γεώργιος Θεσ/νίκης Ῥοτόντα (4ος-5ος αἰ.) 249
89 Ἅγιος Ἀπολλινάριος Ῥαβέννας (6ος αἰ.) – Ἱερὰ Κιβώρια, καὶ Παραπετάσματα 254
90 Παναγία Ἑκατονταπυλιανή (Πάρος), Εὐφρασιανὴ Βασιλική (Κροατία) – Ἱερὰ Κιβώρια 256
91 Τὸ Καταπέτασμα στοὺς Δυτικούς 260
92 Τὸ Καταπέτασμα στοὺς Ἀρμένιους, Ἀσσύριους, Χαλδαίους, Αἰθίοπες, καὶ Κόπτες μέχρι τὴν σήμερον 262
93 Τὸ Καταπέτασμα στὸν Ἅγιο Συμεὼν Θεσ/νίκης (+1429) 269
94 Τὸ Καταπέτασμα στὴν Μεγάλη Ἐκκλησία (Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον) ἐν ἔτει 1655 270
95 Τὸ Καταπέτασμα στὸ Πατριαρχεῖον τῆς Ῥωσσίας 272
96 Τὸ Καταπέτασμα στοὺς Ῥώσσους τῆς Διασπορᾶς (ROCOR) 274
97 Τὸ Καταπέτασμα στοὺς Παλαιόπιστους Ῥώσσους 276
97.1 Μὲ Ἀρχιερέα (Ἀρχιερατικὴ Λειτουργία, Συλλείτουργον) 276
97.2 Ἄνευ Ἀρχιερέως (Συλλείτουργον) 278
98 Τὸ Καταπέτασμα στὴν «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Ἀμερική» (OCA) 280
99 Τὸ Καταπέτασμα στὸ Πατριαρχεῖον τῆς Ρουμανίας 283
100 Ἐπίλογος 284
101 Ἀναφορές 286
102 Σχετικά μας ἄρθρα 296

κ.α..

 

[pransot]

Αγαπητέ, Παναγιώτη, χαίρε.
Διαβάζω χρόνια με πολλή προσοχή και σεβασμό τα γραφόμενα σου. Έτσι και τώρα μελέτησα το πόνημα σου. Πρωτίστως θέλω να σε ευχαριστήσω που μας παρέχεις τον κόπο της εργασίας σου σε εμάς που δεν είμαστε ερευνητές, αλλά καταναλωτές των ερευνών.
Θέλω καλοπιστα να ρωτήσω κάποια πράγματα:
1. Αν θέλουμε να βγάλουμε όσο πιο σύντομα γίνεται το ζουμί της εργασίας σου σε πρακτικό επίπεδο στα της ναοδομίας, η έρευνα σου λέει πως κακώς, άστοχα μάλλον, οι ασχολούμενοι αρχαιολόγοι και λοιποί επιστήμονες θεωρούν πως τους πρώτους αιώνες το χώρισμα του ιερού βήματος με τον κυρίως ναό είναι χαμηλό, λόγω σύγχυσης με το χώρισμα του σολεα από τον κυρίως ναό. Δεν έχω καμία προσωπική άποψη για το ποια είναι πιθανότατα πιο σωστή άποψη, τα επιχειρήματα όμως που παρέθεσε τα βρίσκω σοβαρά. Και ρωτώ: Τι σχέση και διάδραση έχεις με την επιστημονική κοινότητα; Εννοω σε επίπεδο δημοσιεύσεων των εργασιών σου σε επιστημονικό περιβάλλον, σε σχολιασμό τους από άλλους επιστήμονες του χώρου, σε προσωπική επικοινωνία με επιστήμονες κτλ. Όσο σωστά και αν μου φαίνονται αυτά που διάβασα, αναρωτιέμαι αν υπάρχει αντίκρουση των επιχειρημάτων αυτών ή έστω κριτική ανάγνωση και ίσως μια σύνθεση από ανθρώπους που ασχολούνται συστηματικά με τα ζητήματα αυτά.
2. Θεωρώ πως σε αρκετά ζητήματα είσαι μερικώς προκατειλημμένος υπέρ κάποιων θέσεων που πιστεύεις/προκρίσεις/παραλαβές και αυτό διακρίνω και στις εργασίες σου. Προκρινεις ερμηνείες ευρημάτων που ταιριάζουν στην άποψη σου ή αξιολογεί τα επιχειρήματα ανάλογα με το πόσο ταιριάζουν με την κατεύθυνση σου. Δεν εννοώ πως αυτό κυριαρχεί, αλλά εγώ το έχω παρατηρήσει ως υφερπουσα διάσταση. Συμβαίνει συχνότατα στους περισσότερους μας. Επειδή ασχολείσαι συστηματικά τις τελευταίες δεκαετίες με τα ζητήματα της τάξης της λατρείας, ήθελα να σε ρωτήσω αν μελετώντας και εξερευνώντας έχει συμβεί τα ευρήματα να σου αλλάξουν την οπτική. Το λέω, γιατί κι εγώ μελετώντας (όχι ως ερευνητής) πάνω από είκοσι χρόνια και παρακολουθώντας τα της λειτουργικής αναγέννησης (που εσύ αντιμάχεσαι) σε διάφορα θέματα έχω αλλάξει την αρχική μου οπτική, γι' αυτό και επιδιώκω να μελετώ νεότερα στοιχεία που έρχονται στην επιφάνεια. Θεωρώ πως απορρίπτεις συλλήβδην ο,τι έχει προταθεί τις τελευταίες δεκαετίες ως νεωτερικό και επιβλαβές, κάτι για το οποίο δεν έχω πειστεί θεωρητικά και εμπειρικά.

Και πάλι σε ευχαριστώ προσωπικά.

 

[Παναγιώτης]

Αγαπητέ, Παναγιώτη, χαίρε.
Διαβάζω χρόνια με πολλή προσοχή και σεβασμό τα γραφόμενα σου. Έτσι και τώρα μελέτησα το πόνημα σου. Πρωτίστως θέλω να σε ευχαριστήσω που μας παρέχεις τον κόπο της εργασίας σου σε εμάς που δεν είμαστε ερευνητές, αλλά καταναλωτές των ερευνών.
Θέλω καλοπιστα να ρωτήσω κάποια πράγματα:
1. Αν θέλουμε να βγάλουμε όσο πιο σύντομα γίνεται το ζουμί της εργασίας σου σε πρακτικό επίπεδο στα της ναοδομίας, η έρευνα σου λέει πως κακώς, άστοχα μάλλον, οι ασχολούμενοι αρχαιολόγοι και λοιποί επιστήμονες θεωρούν πως τους πρώτους αιώνες το χώρισμα του ιερού βήματος με τον κυρίως ναό είναι χαμηλό, λόγω σύγχυσης με το χώρισμα του σολεα από τον κυρίως ναό. Δεν έχω καμία προσωπική άποψη για το ποια είναι πιθανότατα πιο σωστή άποψη, τα επιχειρήματα όμως που παρέθεσε τα βρίσκω σοβαρά. Και ρωτώ: Τι σχέση και διάδραση έχεις με την επιστημονική κοινότητα; Εννοω σε επίπεδο δημοσιεύσεων των εργασιών σου σε επιστημονικό περιβάλλον, σε σχολιασμό τους από άλλους επιστήμονες του χώρου, σε προσωπική επικοινωνία με επιστήμονες κτλ. Όσο σωστά και αν μου φαίνονται αυτά που διάβασα, αναρωτιέμαι αν υπάρχει αντίκρουση των επιχειρημάτων αυτών ή έστω κριτική ανάγνωση και ίσως μια σύνθεση από ανθρώπους που ασχολούνται συστηματικά με τα ζητήματα αυτά.
2. Θεωρώ πως σε αρκετά ζητήματα είσαι μερικώς προκατειλημμένος υπέρ κάποιων θέσεων που πιστεύεις/προκρίσεις/παραλαβές και αυτό διακρίνω και στις εργασίες σου. Προκρινεις ερμηνείες ευρημάτων που ταιριάζουν στην άποψη σου ή αξιολογεί τα επιχειρήματα ανάλογα με το πόσο ταιριάζουν με την κατεύθυνση σου. Δεν εννοώ πως αυτό κυριαρχεί, αλλά εγώ το έχω παρατηρήσει ως υφερπουσα διάσταση. Συμβαίνει συχνότατα στους περισσότερους μας. Επειδή ασχολείσαι συστηματικά τις τελευταίες δεκαετίες με τα ζητήματα της τάξης της λατρείας, ήθελα να σε ρωτήσω αν μελετώντας και εξερευνώντας έχει συμβεί τα ευρήματα να σου αλλάξουν την οπτική. Το λέω, γιατί κι εγώ μελετώντας (όχι ως ερευνητής) πάνω από είκοσι χρόνια και παρακολουθώντας τα της λειτουργικής αναγέννησης (που εσύ αντιμάχεσαι) σε διάφορα θέματα έχω αλλάξει την αρχική μου οπτική, γι' αυτό και επιδιώκω να μελετώ νεότερα στοιχεία που έρχονται στην επιφάνεια. Θεωρώ πως απορρίπτεις συλλήβδην ο,τι έχει προταθεί τις τελευταίες δεκαετίες ως νεωτερικό και επιβλαβές, κάτι για το οποίο δεν έχω πειστεί θεωρητικά και εμπειρικά.

Και πάλι σε ευχαριστώ προσωπικά.

Νὰ εἶστε καλά.

Νὰ ξεκινήσω μὲ τό

2.

Πῶς εἶναι καλόπιστη ἡ κατάκρισή μου περὶ προκαταλήψεως ἄνευ τινῶν στοιχείων; Δὲν κρύβομαι πίσω ἀπὸ τὸ κομπιούτερ. Ἐὰν σὲ μιὰ τοποθέτησή μου σὲ ἕνα π.χ. συγκεκριμένο θέμα, εἴτε ἐδὼ στὸ Ψ εἴτε στὶς ἐργασίες μου βλέπετε προκατάληψη νὰ μοῦ πεῖτε μὲ συγκεκριμένα στοιχεία. Ἡ ἄνευ κόπου καὶ στοιχείων ὁλιγόγραμμη κατάκριση εἶναι ἐποικοδομητική;

Ἡ ὁπτικὴ μου προσπαθῶ νὰ εἶναι ἡ ὁπτικὴ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ φυσικὰ πρὸ πάντων τὸ πῶς θὰ ἀγαπήσω καὶ θὰ ἀγαπήσουμε τὸν Θεόν. Τώρα ἂν σὲ διάφορα θέματα δὲν τὸ ἔχω καταφέρει, μὲ τὶς τεκμηριωμένες ὑποδείξεις καὶ τὰ τεκμηριωμένα σχόλια θὰ προσπαθήσω μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ γίνω καλύτερος.

> Θεωρώ πως απορρίπτεις συλλήβδην

Ἂν θέλετε, ἂς μιλήσουμε μὲ στοιχεῖα. Πιᾶστε ἕνα κεφάλαιο/θέμα τῆς ἐργασίας αὐτῆς ὅπου νομίζετε ὅτι αὐτὸ συμβαίνει (ἂν θέλετε γιὰ ἄλλα θέματα στό Ψ, καὶ συνεχίστε ἐκεῖ).


1.

Αὐτὴ ἡ ἐργασία (τοῦ παρόντος θέματος), αὐτὸ τὸ βιβλίο μᾶλλον τῶν 296 (+ 79) σελίδων, ὑπῆρξε πολὺ κοπιώδες, καὶ χρονοβόρο. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι κουράστηκα πολὺ (δόξα τῷ Θεῷ), καὶ λόγῳ τῆς κούρασης, τὴν δημοσίευσα ἐλάχιστα πρόωρα, ὁπότε ἔχει κάποιες ἴσως ἀσάφειες. Πολλὰ κεφάλαια τῆς ἐργασίας εἶναι αὐτοτελῆ ἄρθρα καὶ κάποια στιγμὴ ἂν βρῶ χρόνο θὰ βγάλω μερικὰ μόνα τους. Θὰ βγάλω πρώτα ο Θεός σύντομα μιὰ 2η ἔκδοση ποὺ ἐπεξηγῶ περαιτέρω κάποιες παραγράφους.

Ἀπὸ τὰ τόσα κεφάλαια, αὐτοτελῆ ἄρθρα/θέματα τῆς ἐργασίας, ἐσεῖς ἐστιάσατε μόνο στὰ τῆς ναοδομίας, τὸ ὁποῖον εἶναι ἂς ποῦμε τό 5% τῆς ἐργασίας αὐτῆς. Ἔτσι ἀδικεῖται ἡ ὅλη ἐργασία, ἀλλὰ καταλαβαίνω ὅτι κυρίως αὐτὸ σᾶς ἐνδιαφέρει ἀπὸ τὴν ὅλην ἐργασία καὶ γιὰ αὐτὸ ἐστιάσατε σὲ αὐτό. Ἡ ναοδομία ποὺ ἀναφέρεστε εἶναι κυρίως τὸ κεφάλαιον 76: Ανάλυσις των Παλαιοχριστιανικών Βασιλικών (Ναών) του Δʹ αιώνος εν Ελλάδι, τὸ ὁποῖον ἐπίτηδες ἔβαλα μόνο 2 σελίδες (τὰ συμπεράσματα) σὲ αὐτὸ τὸ βιβλίο. Τὴν ἀνάλυση τὴν ἔβαλα ξεχωριστά, σὲ ἄλλο ὁμώνυμο ἄρθρο. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι μετὰ συστολῆς ἔγραψα αὐτὸ τὸ κεφάλαιο. Καὶ εἰλικρινὰ πῆρα ῥίσκο νὰ ταπεινωθῶ. Δὲν μὲ πειράζει ὅμως ἂν συμβεῖ αὐτό, γιατὶ θὰ ἔχω βάλει ἕνα λιθαράκι στὴν καλύτερη ἐπεξήγηση αὐτοῦ τοῦ θέματος, τοῦ ὁποίου ἡ πρόσφατη ἀρθρογραφία / βιβλιογραφία δὲν μὲ ἄφησε ἰκανοποιημένο. Γιὰ αὐτὸ τὸ ἐξέθεσα ἐνώπιον ὅλων ὥστε νὰ μοῦ ὑποδειχθοῦν τυχὸν σφάλματα καὶ νὰ τὰ διορθώσω. Θὰ χαρῶ ἀκόμη καὶ νὰ μοῦ ἀποδείξει κάποιος ὅτι ἔχω ἄδικο, ἐδώ, ἐκεῖ, καὶ γιὰ αὐτὸν τὸν λόγον, ὥστε νὰ διορθωθῶ καὶ νὰ γίνω μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καλύτερος. Λέτε: "Όσο σωστά και αν μου φαίνονται αυτά που διάβασα, αναρωτιέμαι αν υπάρχει αντίκρουση των επιχειρημάτων αυτών ή έστω κριτική ανάγνωση και ίσως μια σύνθεση από ανθρώπους που ασχολούνται συστηματικά με τα ζητήματα αυτά." καί σᾶς εὐχαριστῶ. Καὶ ἐγὼ περιμένω τὴν ἀντίκρουση, ἢ ἔστω κριτικὴ ἀνάγνωση τοῦ θέματος αὐτοῦ. Τὸ βασικὸ πρόβλημα σὲ γενικὲς γραμμές εἶναι ὅτι τὸ προϋπάρχον τῶν φραγμάτων Καταπέτασμα/Παραπετάσματα παραθεωρεῖται ἐπιδεικτικά στὴν βιβλιογραφία ἢ καὶ ὁμιλοῦν περὶ ἀβήλου Τετραβήλου, κτλ.. Τὸ Καταπέτασμα προυπῆρχε, καὶ μετὰ ἔγινε σειρὰ παραλλήλων Καταπετασμάτων, ἐπειδὴ καὶ ὁ Ναὸς μεγάλωσε. Τὸ χαμηλὸ φράγμα ὑπῆρχε παράλληλα μὲ Καταπέτασμα, καὶ μὲ εὐρύχωρον Κιβώριον (καὶ ὄχι τὰ μοντέρνα Κιβώρια ποὺ εἶναι ἁπλὰ ...διακοσμητικὰ στοιχεῖα). Τὸ ὑψηλὸ φράγμα ὑπῆρχεν κι αὐτὸ τὴν ἴδια ἐποχὴ μὲ τὸ χαμηλὸ φράγμα, καὶ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ μονιμοποίησις / ἀσφάλισις τοῦ μεγάλου Καταπετάσματος, καὶ τὸ ὁποῖο μεγάλο Καταπέτασμα "μεταμορφώθηκε" σταδιακὰ σε Κίονες/Θωράκια μὲ μετακιόνια Παραπετάσματα μὲ κεντημένες ἁγιογραφίες ἢ Σταυρούς, καὶ ἀργότερα Εἰκόνες. Ἡ μονιμοποίησις τοῦ Καταπετάσματος ἔγινε διότι οἱ Αἱρετικοὶ ξεσποῦσαν μὲ μανία καὶ σὲ αὐτὸ (καὶ σὲ ὅλο τὸ Ἱερὸ Βῆμα) καὶ καίγανε τὰ Καταπετάσματα βῆλα μαζὶ μὲ ὅτι ἄλλο τοὺς πρότεινε ἡ μανία τους (Ἀρειανοί, Εἰκονοκλάστες, Ἀμβωνοκλάστες τῆς Δύσεως, κ.ἄ.), καὶ πρὸ πάντων ἔγινε γιὰ νὰ βοηθηθεῖ ὁ Λαὸς στὴν Προσευχήν του ἐν ταῖς Ἀκολουθίαις, ἀλλὰ καὶ γιὰ λόγους χρηστικούς.

Ὡς πρὸς τὴ διάδραση καὶ προσωπικὴ ἐπικοινωνία μὲ ἐπιστήμονες, ἔχω ἐλάχιστη. Καὶ θὰ ἔλεγα ὅτι εἶναι ἐν πολλοῖς μονόδρομη: ὅλες τὶς ἐργασίες μου τὶς ἀποστέλλω ἠλεκτρονικά (παλαιὰ καὶ μέσω ταχυδρομείου), σὲ ὅλους τοὺς Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῆς Κύπρου, στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, Ἀλεξανδρείας, κ.ἀ. Ἐπίσης τὶς ἀποστέλλω ἠλεκτρονικὰ καὶ στοὺς καθηγητὲς τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, καὶ ὅπου ἀλλοῦ βρῶ χρόνο. Καὶ φυσικὰ καὶ ἐδὼ στὸ Ψαλτολόγιον καὶ στὸ Ἀναλόγιον καὶ στὸ Academia. Εἶναι δύσκολο κάποιος Καθηγητής, Θεολόγος, Κληρικός, Ἐπίσκοπος, κτλ., νὰ ἐμπιστευθεῖ ἢ τοὐλάχιστον νὰ δώσει σημασία σὲ ἕναν ἄσημο ἰδιώτη, ὁ ὁποῖος στὶς ἐργασίες του ἔρχεται ἐνίοτε σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν κατεστημένη ἰδεολογία, καὶ μὲ μεγάλα ὀνόματα τῆς ἐπιστήμης. Θεωρῶ ὅτι αὐτὸ ποὺ συνήθως συμβαίνει εἶναι αὐτὸ ποὺ περιέγραψε ὁ Λεμεσοῦ κ. Ἀθανάσιος ὅταν πρωτοπῆρε τὸ γράμμα τοῦ θανατοποινίτη (π. Ἐφραῖμ) τῆς Ἀριζόνας (τὸ εἶπε στὸ σχετικὸ βίντεο): τὸ ψευτοδιάβασε, καὶ μὲ διάφορους λογισμοὺς τὸ πατσαβούριασε καὶ τὸ πέταξε στὸ καλάθι δὲν τοῦ ἔδωσε σημασία, τὸ ξανὰ πῆρε στὰ χέρια του, καὶ μὲ ἄλλους λογισμοὺς πάλι τὸ πατσαβούριασε καὶ τὸ ἔβαλε στὸ καλάθι. Αὐτὴ ἡ δουλειά συνεχίστηκε, ἀλλὰ ἀργότερα τοῦ ἦρθε ἄλλος λογισμός, καὶ τὸ ξανὰ ἔπιασε στὰ χέρια του, τὸ ξεδίπλωσε, καὶ τὸ διάβασε. Βλ. Ο Θανατοποινίτης της Αριζόνας | Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος - 08/06/2023, στό 16:30 κ.ἑ. (ἐλέγχθηκε σήμερα 12/2/2024). Τὰ δικά μου ἐν πολλοῖς μένουν στὸν κάλαθο.

 

[pransot]

Απάντησα πριν σε συνθήκες δύσκολες για γραφή. Άλλωστε πάντοτε ο γρπατός λόγος δεν έχει την αμεσότητα του προφορικού και μία μη καλοζυγισμένη φράση μπορεί να αλλάξει το ύφος του κειμένου.Ασφαλώς δεν ήθελα το σχόλιό μου να είναι κατακριτικό και αφοριστικό, ειλικρινά ρουφάω αυτά που γράφεις και οι "ενστάσεις" μου αφορούν λεπτομέρειες μικρού ποσοστού επί των γραφομένων σου.

Ως προς την "επιστημονικότητα" το πόνημά σου είναι πολύ εστιασμένο και ερευνά σε βάθος και θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι ένα διδακτορικό. Βλέπω (και εν πολλοίς χαίρομαι γι' αυτό) ότι δεν σε ενδιαφέρει προσωπικά η επιστημονική προβολή σου ούτε κάποια υλική ανταμοιβή, αλλά η προσφορά της εργασίας σου στην εκκλησία. Σε μνημονεύω καθημερινά π.χ. για την εξαιρετική εφαρμογή της Καινής Διαθήκης που χρησιμοποιώ στο κινητό μου και την έχω προτείνει σε πάρα πολλούς αδελφούς. Είναι εξαιρετική.
Αυτό όπως διαπίστωσες στερεί από την εργασία σου ουσιαστικό αντίλογο (δημιουργικό εννοώ, όχι κόντρα για την κόντρα). Θα μπορούσε ενδεχομένως να τα στείλεις σε κάποια συνέδριο ή περιοδικό ή ημερίδα ώστε να προκαλέσει μια ανάδραση από τους ασχολούμενους με αυτά επιστήμονες. Από τη στιγμή βέβαια που δεν έχεις επαγγελματικό ή οικονομικό κίνητρό αυτό απαιτεί επιπλέον χρόνο και κόπο. Από την άλλη υπάρχει ο κίνδυνος ο κόπος σου να μείνει αναξιοποίητος είτε επειδή δεν μπορεί να διαλεχθεί με άλλες απόψεις και να βελτιωθεί από άλλες σοβαρές οπτικές είτε γιατί θα παραμείνει άγνωστος. Ο κάθε επίσκοπος που θα λάβει το έργο σου, εκτός από την πιθανή αρχειοθέτηση στον κάδο, αν μελετήσει προσεχτικά, για να οδηγηθεί σε κάποια οποιαδήποτε ποιμαντική επιλογή που θα αλλάξει κάτι στη λατρεία, θα θέλει να διασταυρώσει-επιβεβαιώσει αυτά που λες. Δεν μπορεί να έχει ο ίδιος επί παντός θεολογικού επιστημονικού υποπεδίου πλήρη και διαυγή γνώση, οπότε και κρίση. Αν το έργο σου είναι απομονωμένο αυτό είναι δύσκολο να γίνει. Στο έργο σου σε κάποια σημεία αναφέρεις το έργο κάποιων επιστημόνων που έχουν αντίθετη άποψη, χωρίς να αναφέρεις τα δικά τους επιχειρήματα και να τα αντικρούς, οπότε εγώ ως αναγνώστης που παρακολουθώ έναν θεμελιωμένο μονόλογο, αναμένω και τον αντίλογο για να έχω πιο σφαιρική άποψη.

Στο ζήτημα π.χ. της μυστικής ανάγνωσης των ευχών ή του γονατίσματος κατά τον καθαγιασμό τις Κυριακές, όποιος ασχολείται λίγο με τα ζητήματα αυτά μπορεί να βρει τα επιχειρήματα κάθε πλευράς και πώς η κάθε πλευρά αντικρούει τα της άλλης. Αυτό είναι όφελος, που όταν συνδυάζεται με τη ζώσα παράδοση και τη λειτουργική εμπειρία, μπορεί να καθιστά την πολύπλευρη γνώση του θέματος καλό θεμέλιο και για την όποια προτίμηση επί του θέματος.

Περιτρέχοντας ξανά το πόνημά σου, προσπαθώντας να βρω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, είδα τις εικόνες 5-3 και 5-5 όπου ο υπερυψωμένος χώρος μου φαίνεται α) πολύ μικρός για να χωρέσει την αγία τράπεζα και β) αν είναι έτσι, πολύ ξεχωριστός και υπερυψωμένος ώστε οι υπόλοιποι επιστήμονες να μην το έχουν διαπιστώσει.
Γενικά όταν κάποιος κομίζει μια νέα ερμηνευτική άποψη επί γνωστών ευρημάτων πρέπει εκ της θέσεώς του να ανατρέψει την επικρατήσηση ως τότε ερμηνεία. Αυτή είναι άλλωστε και μια βασική μας θέση - η ιστορική συνέχεια- κατά των νεοφανών προτεσταντικών παραφυάδων που επανερμηνεύουν αυτά που είναι γνωστά εδώ και αιώνες.
βεβαίως δε ζητώ επί του προκειμένου απάντηση καθώς μιλώ εκ φανερά μειονεκτικής θέσης ως πραγματικά μη γνώστης του ζητήματος. Το έλεγα γενικότερα. Αυτή τη μομφή εναντίον σου της έχω αντιληφθεί και άλλοτε από άλλα μέλη του φόρουμ. Εγώ δεν μπορώ να κρίνω σε λεπτομέρειες το έργο σου, ασφαλώς ούτε τα κίνητρά σου. Κοιτώντας απλά προς τη δικής μου ερευνητική στάση, αντιλαμβάνομαι ως κριτήριό της το πώς αντιδρώ όταν έρχομαι αντιμέτωπος με ισχυρά επιχειρήματα ενάντια στην ως τότε θέση μου, είτε εκ της ιστορικής έρευνας είτε εκ της ζώσης λειτουργικής πραγματικότητας.
π.χ. Κάτι το οποίο έχω παρατηρήσει εμπειρικά είναι ότι σε όσους ναούς τις τελευταίες δεκαετίες επικράτησε μετά από παραίνεση των ιερέων να μην γονατίζουν οι πιστοί στον καθαγιασμό τις Κυριακές, η συνήθεια αυτή επεκτάθηκε και στις καθημερινές. Καλώς; Κακώς; Πάντως είναι ένα στοιχείο που είδα εμπειρικά και δεν είχα διαβάσει πουθενά - και νομίζω πως στο θέμα αυτό έχω εξαντλήσει τη βιβλιογραφία.

Ένα ακόμη ζήτημα είναι η ερμηνεία της στάσης των αγίων, ιδίως αυτών που προλάβαμε και ζήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες. Τι από αυτά που υιοθέτησαν το έκαναν ως προτίμησή τους και τι απλά επειδή έτσι είχε επικρατήσει στην εποχή τους; Π.χ. Όλοι οι άγιο πριν κάποιες δεκαετίες προσεύχονταν σε αναγεννησιακές εικόνες και ασφαλώς η χάρη του Θεού δεν ερχόταν ούτε πλουσιότερη ούτε περιορισμένη. Σημαίνει αυτό ότι έπρεπε ή δεν έπρεπε να συντελεστεί η επιστροφή στα βυζαντινά πρότυπα; Άλλο παράδειγμα. Ο ευλαβέστερος ίσως ιερέας που έχω γνωρίσει και δει να λειτουργεί έλεγε πάντα μετά το ευαγγέλιο απευθείας το "Όπως υπό του κράτους σου...". Αυτό κάνει προτιμητέα αυτή τη λειτουργική συνήθεια;

Τα ζητήματα αυτά δεν τελειώνουν εύκολα. Απλά επειδή με ενδιαφέρουν και τα μελετώ με ενδιαφέρον και προσοχή έγραψα τις προηγούμενες σκέψεις, μάλιστα με τη σκέψη ότι ενδιαφέρουν και άλλους. Γι΄ αυτό και το σεντόνι ήταν υπέρδιπλο!!!

 

[Παναγιώτης]

Εὐχαριστῶ γιὰ τὴν ἀπάντηση. Συγχωρέστε με, ἀλλὰ θὰ μπορέσω νὰ ἀπαντήσω Δευτέρα πρώτα ὁ Θεός.

 

[giorgosgoudi]

Το ζήτημα της διάδρασης με άλλους επιστήμονες έχει να κάνει περισσότερο με τον τρόπο επικοινωνίας μαζί τους και λιγότερο με το περιεχόμενο ή την ταυτότητα του εκάστοτε συγγραφέα.

Δεν είναι θέμα διαφωνίας ή έλλειψης εμπιστοσύνης το ότι δεν απαντούν σε επιστολές, αλλά ότι δεν είναι αυτή η δουλειά τους. Και για εκείνους είναι μονόδρομη σχέση το να τους ζητά κάποιος τη γνώμη τους ενώ υπάρχουν συγκεκριμένες διαδικασίες για αυτό.

Βέβαια πριν φτάσει κανείς να προωθεί το δικό του έργο προηγούνται κάποια
βήματα

 

[Παναγιώτης]

Απάντησα πριν σε συνθήκες δύσκολες για γραφή. Άλλωστε πάντοτε ο γρπατός λόγος δεν έχει την αμεσότητα του προφορικού και μία μη καλοζυγισμένη φράση μπορεί να αλλάξει το ύφος του κειμένου.Ασφαλώς δεν ήθελα το σχόλιό μου να είναι κατακριτικό και αφοριστικό, ειλικρινά ρουφάω αυτά που γράφεις και οι "ενστάσεις" μου αφορούν λεπτομέρειες μικρού ποσοστού επί των γραφομένων σου.

Ως προς την "επιστημονικότητα" το πόνημά σου είναι πολύ εστιασμένο και ερευνά σε βάθος και θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι ένα διδακτορικό. Βλέπω (και εν πολλοίς χαίρομαι γι' αυτό) ότι δεν σε ενδιαφέρει προσωπικά η επιστημονική προβολή σου ούτε κάποια υλική ανταμοιβή, αλλά η προσφορά της εργασίας σου στην εκκλησία. Σε μνημονεύω καθημερινά π.χ. για την εξαιρετική εφαρμογή της Καινής Διαθήκης που χρησιμοποιώ στο κινητό μου και την έχω προτείνει σε πάρα πολλούς αδελφούς. Είναι εξαιρετική.
Αυτό όπως διαπίστωσες στερεί από την εργασία σου ουσιαστικό αντίλογο (δημιουργικό εννοώ, όχι κόντρα για την κόντρα). Θα μπορούσε ενδεχομένως να τα στείλεις σε κάποια συνέδριο ή περιοδικό ή ημερίδα ώστε να προκαλέσει μια ανάδραση από τους ασχολούμενους με αυτά επιστήμονες. Από τη στιγμή βέβαια που δεν έχεις επαγγελματικό ή οικονομικό κίνητρό αυτό απαιτεί επιπλέον χρόνο και κόπο. Από την άλλη υπάρχει ο κίνδυνος ο κόπος σου να μείνει αναξιοποίητος είτε επειδή δεν μπορεί να διαλεχθεί με άλλες απόψεις και να βελτιωθεί από άλλες σοβαρές οπτικές είτε γιατί θα παραμείνει άγνωστος. Ο κάθε επίσκοπος που θα λάβει το έργο σου, εκτός από την πιθανή αρχειοθέτηση στον κάδο, αν μελετήσει προσεχτικά, για να οδηγηθεί σε κάποια οποιαδήποτε ποιμαντική επιλογή που θα αλλάξει κάτι στη λατρεία, θα θέλει να διασταυρώσει-επιβεβαιώσει αυτά που λες. Δεν μπορεί να έχει ο ίδιος επί παντός θεολογικού επιστημονικού υποπεδίου πλήρη και διαυγή γνώση, οπότε και κρίση. Αν το έργο σου είναι απομονωμένο αυτό είναι δύσκολο να γίνει. Στο έργο σου σε κάποια σημεία αναφέρεις το έργο κάποιων επιστημόνων που έχουν αντίθετη άποψη, χωρίς να αναφέρεις τα δικά τους επιχειρήματα και να τα αντικρούς, οπότε εγώ ως αναγνώστης που παρακολουθώ έναν θεμελιωμένο μονόλογο, αναμένω και τον αντίλογο για να έχω πιο σφαιρική άποψη.

Στο ζήτημα π.χ. της μυστικής ανάγνωσης των ευχών ή του γονατίσματος κατά τον καθαγιασμό τις Κυριακές, όποιος ασχολείται λίγο με τα ζητήματα αυτά μπορεί να βρει τα επιχειρήματα κάθε πλευράς και πώς η κάθε πλευρά αντικρούει τα της άλλης. Αυτό είναι όφελος, που όταν συνδυάζεται με τη ζώσα παράδοση και τη λειτουργική εμπειρία, μπορεί να καθιστά την πολύπλευρη γνώση του θέματος καλό θεμέλιο και για την όποια προτίμηση επί του θέματος.

Περιτρέχοντας ξανά το πόνημά σου, προσπαθώντας να βρω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, είδα τις εικόνες 5-3 και 5-5 όπου ο υπερυψωμένος χώρος μου φαίνεται α) πολύ μικρός για να χωρέσει την αγία τράπεζα και β) αν είναι έτσι, πολύ ξεχωριστός και υπερυψωμένος ώστε οι υπόλοιποι επιστήμονες να μην το έχουν διαπιστώσει.
Γενικά όταν κάποιος κομίζει μια νέα ερμηνευτική άποψη επί γνωστών ευρημάτων πρέπει εκ της θέσεώς του να ανατρέψει την επικρατήσηση ως τότε ερμηνεία. Αυτή είναι άλλωστε και μια βασική μας θέση - η ιστορική συνέχεια- κατά των νεοφανών προτεσταντικών παραφυάδων που επανερμηνεύουν αυτά που είναι γνωστά εδώ και αιώνες.
βεβαίως δε ζητώ επί του προκειμένου απάντηση καθώς μιλώ εκ φανερά μειονεκτικής θέσης ως πραγματικά μη γνώστης του ζητήματος. Το έλεγα γενικότερα. Αυτή τη μομφή εναντίον σου της έχω αντιληφθεί και άλλοτε από άλλα μέλη του φόρουμ. Εγώ δεν μπορώ να κρίνω σε λεπτομέρειες το έργο σου, ασφαλώς ούτε τα κίνητρά σου. Κοιτώντας απλά προς τη δικής μου ερευνητική στάση, αντιλαμβάνομαι ως κριτήριό της το πώς αντιδρώ όταν έρχομαι αντιμέτωπος με ισχυρά επιχειρήματα ενάντια στην ως τότε θέση μου, είτε εκ της ιστορικής έρευνας είτε εκ της ζώσης λειτουργικής πραγματικότητας.
π.χ. Κάτι το οποίο έχω παρατηρήσει εμπειρικά είναι ότι σε όσους ναούς τις τελευταίες δεκαετίες επικράτησε μετά από παραίνεση των ιερέων να μην γονατίζουν οι πιστοί στον καθαγιασμό τις Κυριακές, η συνήθεια αυτή επεκτάθηκε και στις καθημερινές. Καλώς; Κακώς; Πάντως είναι ένα στοιχείο που είδα εμπειρικά και δεν είχα διαβάσει πουθενά - και νομίζω πως στο θέμα αυτό έχω εξαντλήσει τη βιβλιογραφία.

Ένα ακόμη ζήτημα είναι η ερμηνεία της στάσης των αγίων, ιδίως αυτών που προλάβαμε και ζήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες. Τι από αυτά που υιοθέτησαν το έκαναν ως προτίμησή τους και τι απλά επειδή έτσι είχε επικρατήσει στην εποχή τους; Π.χ. Όλοι οι άγιο πριν κάποιες δεκαετίες προσεύχονταν σε αναγεννησιακές εικόνες και ασφαλώς η χάρη του Θεού δεν ερχόταν ούτε πλουσιότερη ούτε περιορισμένη. Σημαίνει αυτό ότι έπρεπε ή δεν έπρεπε να συντελεστεί η επιστροφή στα βυζαντινά πρότυπα; Άλλο παράδειγμα. Ο ευλαβέστερος ίσως ιερέας που έχω γνωρίσει και δει να λειτουργεί έλεγε πάντα μετά το ευαγγέλιο απευθείας το "Όπως υπό του κράτους σου...". Αυτό κάνει προτιμητέα αυτή τη λειτουργική συνήθεια;

Τα ζητήματα αυτά δεν τελειώνουν εύκολα. Απλά επειδή με ενδιαφέρουν και τα μελετώ με ενδιαφέρον και προσοχή έγραψα τις προηγούμενες σκέψεις, μάλιστα με τη σκέψη ότι ενδιαφέρουν και άλλους. Γι΄ αυτό και το σεντόνι ήταν υπέρδιπλο!!!

Δόξα τω Θεώ, ευχαριστώ.

Για τις θρησκευτικές εφαρμογές (και όχι μόνο), καλό είναι να χρησιμοποιούνται μόνο με το κινητό σε πτήση (και κυριολεκτικά ακόμη καλύτερα), για λόγους υγείας, και καλύτερα να γυρίσουμε στα βιβλιαράκια όσοι δεν το έχουμε κάνει. Βλ. την σημείωση εδώ. Και το κεφάλι, και ο υπερευαίσθητος θυρεοειδής μια σπιθαμή είναι από το περιεργαζόμενο για ώρες ενεργό Η/Μ ακτινοβολών κινητό.

Να είσαι σίγουρος, ότι ορισμένοι ενδιαφερόμενοι, το πήραν και το διαβάσανε, και μπορεί να δεις και μερικά στοιχεία της εργασίας σε μελλοντικές δημοσιεύσεις άλλων.

Περί συνεδρίου, περιοδικού κτλ. σε Εκκλησιαστικές εκδόσεις, όταν είδα στον Εφημέριο πριν χρόνια να μη βάζουν απάντηση-άρθρο του π. Νικοδήμου Μπαρούση σε άρθρο του κ. Σκαλτσή, κατάλαβα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν επιθυμώ την κρίση του άρθρου, απεναντίας μάλιστα, είμαι υπέρ του υγειούς επιστημονικού διαλόγου-αντιλόγου.

Το αν αξιοποιηθεί ή όχι το άρθρο, αν γίνει αποδεκτό ή μείνει εσαεί στον κάδο, όπως και όλα είναι στα χέρια του Θεού.

Τελικά το θέμα είναι πόσο ρόλο παίζει η Παράδοση, η αυθεντικότητα της Παραδόσεως στους σύγχρονους κληρικούς; Τι είναι αυτό που κάνει τους περισσότερους κληρικούς να εγκολπώνονται ανενδοιάστως ότι πιο νεωτεριστικό κυκλοφορεί, και να μην κρατάνε τις Παραδόσεις, ούτε την Παρακαταθήκη που έλαβον ακέραια; Μήπως πρέπει να αναζητηθούν ευθύνες και στις Εκκλησιαστικές Σχολές; Αλλά βλέπουμε και νεωτερισμούς σε πολιούς Κληρικούς.

Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι τα 3 Αμήν δεν είναι των λαϊκών, και είναι αποδεδειγμένο. Πως σαν γάγγραινα λοιπόν αυτή η πρακτική έχει εξαπλωθεί και συνεχίζει να εξαπλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της εκκλησίας; (Και οι ψάλτες, και οι λαϊκοί ευθύνονται για αυτό).

Άρα ο νεωτερισμός εγκολπώνεται μάλλον με το μάτι, βλέποντας άλλον να κάνει κάτι νεωτεριστικό, χωρίς καν έρευνα παραδοσιακότητος ή όχι.

Με ποια "διασταύρωση-επιβεβαίωση" εγκολπώνονται όλοι οι νεωτερισμοί; Με καμία. Απλά με την οπτική επαφή.

Ενώ για την Παράδοση απαιτείται "διασταύρωση-επιβεβαίωση", και έχει χίλιους δυό κόπους για να αποδείξει κανείς ότι ο γάϊδαρος δεν πετάει.

Και για την Γονυκλισία, και για τις Μυστικές Ευχές τα πράγματα είναι ξεκάθαρα.

Η Αγία Τράπεζα παλαιά, ήταν μικρή (εκτός φυσικά από μεγάλους Ναούς), δεν ήταν όπως είναι σήμερα τεράστια.

"Εγώ δεν μπορώ να κρίνω σε λεπτομέρειες το έργο σου, ασφαλώς ούτε τα κίνητρά σου."

Τι να πω, χωρίς να πέσω σε αυτοπροβολή; Τίποτα. Να είστε καλά.

 

[π. Μάξιμος]

Οὐδέν τῶν Ἱερατικῶν, ἀπό τοῦ 1895 τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου μέχρι σήμερον, δίδει ὁδηγίας περί "βημοθύρων" καί "καταπετάσματος" !
Ὁπότε, νά μήν ἐνοχοποιοῦνται οἱ ἱερεῖς, διότι αὐτό συνιστᾶ κατάκρισιν καί μεγάλην ἁμαρτίαν !
Στῶμεν καλῶς !

 

[Grafida]

....σε δουλειά να βρισκόμαστε και να προβληθουμε

 

[Παναγιώτης]

Οὐδέν τῶν Ἱερατικῶν, ἀπό τοῦ 1895 τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου μέχρι σήμερον, δίδει ὁδηγίας περί "βημοθύρων" καί "καταπετάσματος" !
Ὁπότε, νά μήν ἐνοχοποιοῦνται οἱ ἱερεῖς, διότι αὐτό συνιστᾶ κατάκρισιν καί μεγάλην ἁμαρτίαν !
Στῶμεν καλῶς !

πάτερ,

ποὺ ἀναφέρεστε; στην ἐργασία μου (μνμ #1), καὶ σὲ ποιά σελίδα, στό μνμ #7, ἤ ποὺ ἀκριβῶς; ποὺ ἀκριβῶς ἀναφέρεστε ὅτι ἐνοχοποίησα ἱερεῖς γιὰ τὰ βημόθυρα καὶ τὸ καταπέτασμα;

 

[π. Μάξιμος]

πάτερ,

...ποὺ ἀκριβῶς ἀναφέρεστε ὅτι ἐνοχοποίησα ἱερεῖς γιὰ τὰ βημόθυρα καὶ τὸ καταπέτασμα;

Μά στό προηγούμενο μήνυμα #7.

 

[Παναγιώτης]

Μά στό προηγούμενο μήνυμα #7.

Προφανῶς δὲν διαβάσατε καλὰ τὸ μήνυμα #7:

Ἐκεῖ δὲν ἀναφέρομαι στὰ βημόθυρα καὶ τὸ καταπέτασμα, ἀλλὰ ἀναφέρομαι στὸ παράδειγμα τῶν 3 τριῶν Ἀμήν, τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι τῶν Λαϊκῶν καὶ εἶναι ἀποδεδειγμένο. Πέραν τούτου ὄχι οὐδέν, ἀλλὰ ὅλα τὰ Ἱερατικὰ ἀπό τοῦ 1895 τοῦ Οἰκ. Πατριαρχείου μέχρι σήμερον, λέγουν ὅτι τὰ 3 αὐτὰ Ἀμήν εἶναι τοῦ Διακόνου. Πῶς λοιπὸν δίνονται στοὺς Ψάλτες, καὶ στοὺς Λαϊκούς; (Καὶ γιατὶ οἱ Ψάλτες, καὶ οἱ Λαϊκοὶ δέχονται νὰ τὰ ποῦν; ) Παλαιότερον ἦταν αὐστηρῶς τοῦ Ἱερέως, καὶ ἀκόμη ἐνωρίτερον δὲν ὑπῆρχον καθόλου Ἀμήν, βλ. τὸ ἄρθρο: Τα τρία Αμήν (Αμήν, αμήν, αμήν) εις την μυστικήν στιγμήν της ευλογήσεως του Αγίου Άρτου και του Αγίου Ποτηρίου. Πέραν τούτων, ὁ Μητροπολίτης Ἰὼβ τῆς Πισιδίας (Job Getcha) λέγει ὅτι εἶναι λανθασμένη αὐτὴ ἡ πρακτικὴ νὰ λένε οἱ Λαϊκοὶ [καὶ οἱ Ψάλτες] τὰ Ἀμήν τοῦ Διακόνου, διότι τὰ Ἀμήν τοῦ Διακόνου δὲν εἶναι ἀπάντηση στὴν Εὐχή, ἡ ὁποῖα ἀκόμη δὲν ἔχει συμπληρωθεῖ, ἀλλὰ εἶναι τοῦ διαλόγου μεταξὺ Ἱερέως καὶ Διακόνου, The Euchologion Unveiled, p. 70.


ΥΓ. Γιὰ τὰ βημόθυρα καὶ τὸ καταπέτασμα, ἀναλύονται πλήρως στὴν ἐργασία γιὰ τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας. Καὶ ἐδώ.

 

[Παναγιώτης]

Ἀγαπητοί φίλοι,

σᾶς γνωρίζω τὴν δεύτερη ἔκδοση τῆς εργασίας, μὲ ἀρκετὰ νέα στοιχεία, κεφάλαια, ἀποσαφηνίσεις, μικρο-διορθώσεις, κ.λπ.

Το αθέατον της Αγίας Τραπέζης, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ελλάδα, και από Ανατολή σε Δύση, την ώρα της Αναφοράς — Τας θύρας, τας θύρας· Ποιες θύρες; Τό Ιερόν Κιβώριον, τα Καταπετάσματα-Παραπετάσματα-Βήλα, το Φράγμα του Ιερού Βήματος, το Φράγμα του Πρεσβυτερίου (Σολέα), το Σύνθρονον (β' ἔκδοση)

Παν. Δ. Παπαδημητρίου, βʹ ἔκδοσις, 23/4/2024

Καλὴ Ἀνάσταση!

Υ.Γ. Τὸ βιβλίο εἶναι διαθέσιμο καὶ ἐδῶ: analogion.gr/katapetasma