Τολμώντας να σχολιάσω τα όσα λέει ο Άρχων, μια και έχω ασχοληθεί κι εγώ με το θέμα της κλίμακας τόσο του Χρυσάνθου όσο και του Πυθαγόρα, θα έλεγα καταρχήν ότι η άποψη για εισαγωγή στη μουσική μας ως βασικής κλίμακας αναφοράς της σκληρής πυθαγόρειας διατονικής, με τετράχορδο δηλ. 12-12-6 και όχι της μαλακής με 12-10-8, όπως ισχύει σήμερα, δεν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με a priori απόρριψη, καθώς έχει προταθεί κι από άλλους και μάλιστα
οι Τούρκοι στη δική τους λόγια και παραδοσιακή μουσική, που μοιάζει αρκετά με τη δική μας, έχουν υιοθετήσει την πρόταση του Καραμάνη ήδη από τις αρχές του 20ου αι. Έγραψα αναλυτικά κι
εδώ ότι στην ουσία "κατασκεύασαν" τον δικό τους Γ' ήχο (το μακάμ τζαργκιάχ στη σύγχρονη εκδοχή του) με διαστήματα τόνο-τόνο-λείμμα (ημιτόνιο δηλ. συγκερασμένο) προκειμένου να τον χρησιμοποιήσουν ως κλίμακα αναφοράς για τη θεμελίωση του όλου συστήματος της μουσικής τους και με βάση αυτό τοποθέτησαν τις αλλοιώσεις που χαρακτηρίζουν τις μελωδίες των διαφόρων μακαμιών τους, όπως προτείνει στην ουσία και ο Καραμάνης.
Το σύστημα αυτό έχει οπωσδήποτε αρκετά πλεονεκτήματα: οι Τούρκοι π.χ. με το σύστημά τους έχουν πάντα μια ύφεση στο ΒΟΥ, έστω και μικρή, η οποία τους το διαφοροποιεί από αυτό του πιάνου. Εμείς, επειδή δεν έχουμε, δεν είναι και σπάνιο το φαινόμενο να σου λέει ο άλλος
"πα-βου-γα-δι, όπως ρε-μι-φα-σολ". Ε, αυτό στο τουρκικό σύστημα είναι αδιανόητο, αφού η διαφορά του ΒΟΥ (ΜΙ) στο μαλακό διάτονο επισημαίνεται πάντα με ύφεση! Το σημειογραφικό αυτό σύστημα βέβαια, με το δυτικό πεντάγραμμο και τις πολλαπλές διεσοϋφέσεις, χρησιμοποιούν κι εδώ όσοι ασχολούνται με τη λόγια ανατολική μουσική στα παραδοσιακά όργανα. Ο Καραμάνης θεωρεί ότι θα πρέπει και στη φωνητική μουσική να εισαχθεί αυτό, γι' αυτό έφτασε να προτείνει μέχρι και νέα παρασημαντική "άμεσα φθογγόσιμη", όπως λέει (σαν τις ευρωπαϊκές νότες δηλαδή και όχι με ανεβοκατεβάσματα φωνών από κάποια σταθερή βάση, όπως ισχύει με την εν χρήση παρασημαντική), προκειμένου να διευκολυνθεί όποιος του αρέσει η βυζαντινή μουσική και να μαθαίνει ευκολότερα και γρηγορότερα, ώστε να πάνε ψάλτες και στην ύπαιθρο και όχι μόνο στις πόλεις, όπως λέει στο τέλος.
Αυτό μου θύμισε εκείνο το χαρακτηριστικό που είχε γράψει ένα μέλος του forum μας, με αφορμή τις θεωρητικές διαμάχες, που είχαμε κάποτε στο Ψαλτολόγιο, ότι
"των οικειών ημών εμπιπρωμένων ημείς άδετε"!! Εδώ δηλ. δεν έχουμε ψάλτες στις εκκλησίες, κι εσείς μας μιλάτε για διαστήματα, καράδες, πατριαρχεία και δε συμμαζεύεται... Σεβαστή απολύτως η αγωνία του, όπως και αυτή του Άρχοντα Καραμάνη. Μην ξεχνάμε όμως ότι οι Τούρκοι, που υιοθέτησαν το σύστημα αυτό, δεν είχαν το παρελθόν το δικό μας ούτε στις θεωρητικές πραγματεύσεις ούτε στην ιστορία της παρασημαντικής (για να μην πω ότι δεν είχαν σχεδόν κανένα παρελθόν στον τομέα αυτό, αφού οι μελωδίες απομνημονεύονταν με τους ρυθμούς, τα ουσούλια...) και η πρώτη προσπάθεια για θεωρητική θεμελίωση της μουσικής τους έγινε απευθείας τον 20ο αι.
Δεν ξέρω λοιπόν αν η σύγκριση με την περίπτωση των Τούρκων και η υιοθέτηση ενός παρεμφερούς συστήματος είναι τόσο εύκολη υπόθεση, τη στιγμή που εμείς έχουμε πίσω μας παλαιές γραφές, μελωδικές θέσεις, μουσική ορθογραφία και σημεία ποιότητος που έχουν άμεση σχέση με τα ψαλλόμενα (άλλο αν δεν κατανοούνται). Ακόμα και η νέα γραφή ήταν μια θυσία της περιπλοκότητας της μουσικής με σκοπό την ταχύτερη εκμάθησή της και αυτό είχε όντως επιτυχία, όπως είναι γνωστό (χαρακτηριστικό το περιστατικό με τους ψάλτες στην οικοδομή, που μόλις τους άκουσε ο Πατριάρχης και του είπαν ότι είχαν μάθει να ψέλνουν σε ελάχιστο χρόνο με το νέο σύστημα γραφής των τριών διδασκάλων, κάλεσε ξανά πίσω το Χρύσανθο στην Κωνσταντινούπολη!). Όμως όσο απλοποιείται η μουσική, τόσο αποκόβεται από το παρελθόν της και όποιος το μελετάει αυτό και βλέπει τη συνέχεια είναι πολύ επιφυλακτικός και προσεκτικός σε τέτοιες κινήσεις.
Δεν είμαι επομένως κατά της απλοποίησης της μουσικής γενικώς ως ιδέα για οποιαδήποτε μουσική.
Απλοποίηση έκαναν και οι τρεις διδάσκαλοι άλλωστε. Όμως αυτοί γνώριζαν την παλαιά γραφή, γνώριζαν τη συνέχεια της μουσικής και τα όσα πρότειναν έχουν έναν κρίκο με το παρελθόν και την ουσία της μουσικής μας: ψάλλεις μεν φθόγγους, αλλά βλέπεις και τα σημεία ποιότητος και λες
"γιατί το έχει εδώ αυτό το ματζαφλάρι, αφού δεν είναι φθόγγος;" ή βλέπεις π.χ. ότι άλλο σημείο το ολίγον, άλλο τα κεντήματα, άλλο η πεταστή (παρά το ότι ανεβαίνουν όλα μία φωνή) και προβληματίζεσαι. Μετά ακούς και παραδοσιακές ηχογραφήσεις (μεγάλο όπλο πράγματι!) και καταλαβαίνεις τις διαφορές και το γιατί η γραφή είναι έτσι όπως είναι και πλέον δεν ψέλνεις "επειδή είναι γραμμένο έτσι", όπως λένε πολλοί, αλλά, αντίθετα, το κείμενο είναι γραμμένο με τον τρόπο αυτό ΕΠΕΙΔΗ ΨΕΛΝΕΤΑΙ ΕΤΣΙ! Η αντικατάσταση όμως των σημείων με αριθμούς ή ο,τιδήποτε άλλο "άμεσα φθογγόσιμο" μήπως θα μας αποκόψει από το παρελθόν σημειογραφικά και σιγά-σιγά και ακουστικά (αφού δεν θα υπάρχουν τα σημεία που δίνουν την ΠΟΙΟΤΗΤΑ στο μέλος) και
ο καθένας πλέον θα ψάλει όπως του κατέβει, λέγοντας "ορίστε, λέω ότι γράφει μέσα";; (που ήδη, εδώ που τα λέμε, γίνεται αυτό, φανταστείτε να εκλείψει και η γραφή...) Κι άντε μετά να του μιλήσεις για παράδοση, που υπηρέτησε άλλωστε και ο ίδιος ο Καραμάνης και δε νομίζω να ένοιωθε ωραία αν αυτό που τόσα χρόνια υπηρέτησε χανόταν σιγά-σιγά από μια νέα δικής τους έμπνευσης γραφή!
Μήπως αυτά είναι πολύτιμη παρακαταθήκη, που δεν πρέπει να πάει περίπατο;; Μήπως δηλαδή η γραφή αυτή είναι το τελευταίο που μας συνδέει με τη σωστή αντίληψη για τη μουσική μας (και άρα δεν είναι καθόλου μουσειακό!) δηλ. με τα γυρίσματα στη φωνή, τις μελωδικές θέσεις, το διαστηματικό πλούτο και πολλά άλλα, που, ακόμα κι αν δεν είναι απαραίτητο να μαθαίνονται όλα στα ωδεία, αποτελούν ωστόσο αυτό που δίνει πνοή, την πεμπτουσία της μουσικής μας;; Λέω μήπως...