Από τη στιγμή που άρχισα να διαβάζω γενικά περί τυπικής (και ψαλτικής) τάξης (με σημαντική βοήθεια από το Ψαλτολόγιο), πάντοτε αναρωτιόμουν μέχρι ποιο σημείο μπορούν να φτάσουν οι διορθώσεις (ή αν θα πρέπει να γίνουν). Αν πρέπει να γίνει επιλογή και που θα μπει η "κόκκινη γραμμή" (αλλιώς ο δρόμος μέχρι την αποστολική περίοδο είναι μακρύς
). Γιαυτό στην εισήγησή μου αναφέρθηκα σε "διάκριση των πραγμάτων". Με αυτή θέλω να πιστεύω (και αισθάνομαι) ότι πορεύομαι και στην ψαλτική μου διακονία.
Στην εισήγησή μου, στο σημείο που αναφέρθηκε, μιλώ πρώτον για αποφάσεις "συνολικές" και όχι "συνοδικές" (μετά λόγου γνώσεως) και δεύτερον αυτό σχετίζεται με τα ακριβώς προηγουμένως λεχθέντα σχετικά με "προσθήκες και μεταβολές, ιδιαίτερα όσον αφορά στη δομή και τα στοιχεία των νυχθήμερων λατρευτικών πράξεων". Ως τέτοιες μεταβολές, από την εισαγωγή των οποίων θα πρέπει να προστατεύσουμε τις ακολουθίες, νοούνται, κατ' εμέ, οι άκριτες περικοπές τμημάτων ή ευχών, η προσθήκη την Κυριακή ακολουθιών κάθε πιθανού και απίθανου αγίου ή γεγονότος (βλ. πρόσφατο παράδειγμα στο Ψαλτολόγιο
http://analogion.com/forum/showthread.php?t=21308) ή η προσθήκη κάποιων στοιχείων από τέτοιες ακολουθίες (π.χ. απολυτίκια, κανόνες, προσόμοια) εις βάρος των αναστάσιμων, τα εγκώμια αγίων (ή και της Παναγίας) κ.α. παρόμοια.
Αντίθετα, δε νομίζω ότι η διόρθωση ορισμένων λαθών που (καλώς ή κακώς) έχουν επικρατήσει χρειάζεται απόφαση Συνόδου για να εφαρμοστεί. Δηλαδή, για να ψάλλω τυπικά, στίχους στα αντίφωνα (όταν τα ψάλλω), στιχολογίες στον εσπερινό και στους αίνους, οκτώ τροπάρια στους αίνους, διπλά κοντάκια (όπου απαιτείται) κλπ. θα πρέπει να αποφανθεί η Σύνοδος;
Και τι να πούμε για το "Υπεραγία Θεοτόκε" στο "Ταις πρεσβείαις" ή το "Αμήν" στο "Αντιλαβού"; Να διαιωνίζω ένα λάθος που έχει στην πράξη κυριαρχήσει περιμένοντας μια συνοδική απόφαση; Η ψαλμώδηση του μεγαλυναρίου έχει επιβληθεί κυρίως από την ψαλτική πράξη και όχι από κάποιο τυπικό. Είναι λάθος η παράλειψή του, επειδή το ψάλλουν οι υπόλοιποι; Το ίδιο συμβαίνει και με πολλά άλλα που ακούγαμε παλαιότερα ή ακούμε και σήμερα να παρεμβάλλονται μεταξύ του "κανονικού" διαλόγου ιερέως και ψάλτου. Τότε γιατί γίνονται λειτουργικά συνέδρια και σεμινάρια και γράφονται άρθρα και βιβλία από καθηγητές, τυπικολόγους και λειτουργιολόγους;
Ο Βουδούρης σε πολλές από τις περιπτώσεις που αναφέρει, γράφει στη συνέχεια ότι έτσι το εφάρμοσε ο Ναυπλιώτης τη χρονιά εκείνη. Άραγε πήρε απόφαση πρώτα η Σύνοδος για ένα κοντάκιο ή ένα κοινωνικό ή τις καταβασίες που θα ψάλλει ο πρωτοψάλτης; Πρέπει ή όχι να μιμηθούμε (στο μέτρο του δυνατού) αναστήματα όπως αυτό του Ναυπλιώτου, που επέμεναν στην τήρηση της τάξης που ήξεραν και υπηρετούσαν;
Η εφαρμογή της ορθής πράξης, αφού αυτή υποδειχθεί, απαιτεί απόφαση Συνόδου; Άσχετα αν σε πολλούς ναούς συνεχίζεται το λάθος.
Και τελικά ποιο είναι το σωστό, κάτι που ορίζει το Τυπικό ή κάτι που έχει γίνει πλέον συνήθεια; (παράδειγμα τα "τυπικά" που δεν ψάλλονται). Ποιό συμβάλλει στην "ομοιομορφία" των ακολουθιών; Η τήρησις του τυπικού ή η διατήρησις ενός λάθους;
Μια λανθασμένη συνήθεια / πρακτική, όταν επαναλαμβάνεται για πολλά χρόνια, δεν είναι παλαιά παράδοση, είναι παλαιό λάθος. (Εννοείται ότι σε αυτή την κατηγορία δεν υπάγονται διάφορες τοπικές ενοριακές ή μοναστικές παραδόσεις, την κατάργηση των οποίων δεν πρεσβεύω επ' ουδενί).
Αυτές οι σκέψεις και άλλες παρόμοιες με οδηγούν στο φαινομενικά οξύμωρο συμπέρασμα που ανέφερα και στο τέλος της εισήγησης: "η καλή γνώση του Τυπικού (μέσα από τη μελέτη) συνοδευόμενη από σύνεση και (ψαλτική) αξιοπρέπεια προσφέρουν απέραντη ελευθερία". Ελευθερία να ψάλλεις αργά ή σύντομα ευλογητάρια, καταβασίες ή δοξολογία, να ψάλλεις τυπικά ή αντίφωνα, λειτουργικά σε κλιτό ή στον ήχο, να ψάλλεις ή όχι μεγαλυνάριο, να ψάλλεις "εν νόμου" ή εν νόμω σκιά", δύο ή έξι ωδές, υπακοή, πέντε απολυτίκια ή τρία μετά την είσοδο κλπ.
χωρίς να διασαλευτεί η γενική τάξις της ακολουθίας. Για όλα αυτά δε νομίζω πως χρειάζεται συνοδική απόφαση. Ακριβώς δε η επισήμανση με αγκύλες κάποιων περιπτώσεων στα σύγχρονα "Δίπτυχα" (τα οποία αποτελούν εξαιρετική "σπουδή" στη μελέτη του τυπικού) καταδεικνύουν, πιστεύω, την ορθότητα της σκέψης μου.
Επιπλέον, λάθη (ή αλλαγές, αν θέλετε) που προέκυψαν "συν τω χρόνω" στην ψαλτική πράξη θα ήταν καλό να διορθωθούν μέσω της διδασκαλίας και εφαρμογής του ορθού και πάλι από την ίδια την ψαλτική πράξη. Χωρίς να απαιτείται "συνοδική" απόφαση για το παραμικρό. Χρειάζεται (επι)μόρφωση των ψαλτών. Ακόμη και αν γραφεί ένα καινούριο τυπικό με διορθώσεις, πιστεύετε ότι θα το εφαρμόζουν όλοι απαρέγκλιτα; Πόσοι εμπιστεύονται και συμβουλεύονται το εξαιρετικό νέο "Εγκόλπιο Αναγνώστου και ψάλτου" (του αείμνηστου π. Κων-νου Παπαγιάννη), αντί να επιμένουν σε "παλαιά λάθη";
Σύγχωρήσατε το μέγεθος του μηνύματός μου (πρέπει να έκανα ατομικό ρεκόρ
). Δεν ήθελα να κάνω γραπτή διάλεξη
, απλά να διευκρινίσω κάποιες από τις απόψεις (και επιλογές) μου, χωρίς να τολμώ να τις επιβάλλω σε κανέναν ως αυθεντία (άπαγε). Ελπίζω να έχω την ευκαιρία να συμμετέχω ξανά σε παρόμοιες συζητήσεις, τόσο στην Κύπρο όσο και στη Θεσσαλονίκη!
Υ.Γ. Αγαπητέ κ. Τσερκέζη, ούτως ή άλλως μόνο μέσα στα πλαίσια της αγάπης θα εννοούσα το μήνυμά σας, αφού δε νομίζω πως κάνω λάθος για "το ήθος του ανδρός". Με την ευκαιρία (αφού δεν το έκανα αλλού) θα ήθελα να σας συγχαρώ για την εξαιρετικά χρήσιμη δουλειά σας που κοινοποιείτε στο Ψαλτολόγιο, από την οποία πολύ έχω ωφεληθεί.