Η δική μου άποψη στα θέματα που έθεσε ο κ. Βαγγέλης:
A) ΜΙΣΘΟΣ
Σε ότι αφορά το μισθό των ψαλτών, εκτός του "μεγέθους" της εκκλησίας, όπως προείπα, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το "μέγεθος" του ψάλτη, οπότε τα 300 ή τα 600 ή περισσότερα ευρώ μπορεί να είναι λίγα εφόσον κάποιος έχει σπουδάσει, έχει φάει χρόνια στο αναλόγιο και αποδίδει ανάλογα, αλλά μπορεί να είναι και πολλά, εφόσον κάποιος δεν έχει κοπιάσει καθόλου και απλά αυτοσχεδιάζει και ταλαιπωρεί τον κόσμο.
Το θέμα όμως εδώ είναι το εξής: αν προσπεράσουμε τη δεύτερη περίπτωση, στην οποία όλοι συμφωνούν για το χαμηλό της αμοιβής, στην πρώτη περίπτωση η διαβάθμιση της ψαλτικής αξίας κρίνεται μεν εύκολα από εμάς τους ψάλτες, που ξέρουμε 5 πράγματα εν πάσει περιπτώσει, όμως δύσκολα από τους ιερείς και τα εκκλησιαστικά συμβούλια, που δεν γνωρίζουν απ' αυτά. Φυσικά και δεν απαιτώ από τον κάθε ιερέα και νεωκόρο να γνωρίζει καλά βυζαντινή μουσική. Το ζήτημα όμως είναι ότι, όπως έγραψα και σε άλλη συζήτηση, το μουσικό κριτήριο του κόσμου, και κατά συνέπεια των ιερέων και των συμβουλίων, για το ποιος είναι καλός ψάλτης ή όχι, έχει αλλοιωθεί στις μέρες μας λόγω της γενικής απαξίωσης της βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής στην καθημερινότητά μας.
Ένα παράδειγμα από την παραδοσιακή μουσική, για να γίνω πιο κατανοητός: ο γνωστός ουτιέρης, ο κυρ Νίκος ο Σαραγούδας (ψυχούλα!), από τον οποίο έμαθα πάρα πολλά πράγματα, μου διηγόταν ότι σε μια εκδρομή του στην Κωνσταντινούπολη άκουγαν ένα χότζα και έλεγαν με τη γυναίκα του "αμάν, ποτέ να μην τελειώσει!!!", ενώ κάποια άλλη από το γκρουπ έλεγε "αμάν, πότε θα σταματήσει αυτός ο γάιδαρος!!!" (έχω και σε mp3 τη συγκεκριμένη αφήγηση, για του λόγου το αληθές). Για να κάνει κάποιος το πρώτο σχόλιο, δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι μουσικός. Αν την παραδοσιακή μουσική την αντιμετωπίζει όχι ως μουσειακό είδος αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής του ζωής, με το που θ' ακούσει έναν οργανοπαίχτη, έναν τραγουδιστή, έναν ψάλτη, χωρίς να ξέρει από μουσική θα καταλάβει αν αυτό που ακούει μιλάει στη βιωμένη μέσα του παράδοση. Έτσι και ο κόσμος στην Πόλη την εποχή που έψελναν ο Πρίγγος και ο Στανίτσας. Στην Ελλάδα, με την βάναυση αλλοίωση του μουσικού αισθητηρίου που έχουμε υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρχε κόσμος που ακούει Στανίτσα, Ταλιαδώρο, Χρύσανθο και λέει "έλα μωρέ, τους έχουν για θεούς μερικοί, σιγά τον ψάλτη, ο τάδε καλλιτέχνης που τον βάζει το ραδιόφωνο τη μεγάλη εβδομάδα τα λέει καλύτερα!".
Το κλίμα αυτό έχει περάσει και μέσα στην εκκλησία. Σας ρωτώ: πόσες φορές σας έτυχε παπάς να πει: "Χτες έκανα λειτουργία με την κυρα-Ζαφείρω. Ήταν μια χαρά, τελειώσαμε και γρήγορα! Νομίζεις ότι ο ψάλτης που έχουμε τα λέει καλύτερα;" Αν λοιπόν ο ψάλτης αξιολογείται κατ' αυτό τον τρόπο, πώς περιμένουμε προκοπή; Μοιραία θα προκύψει και ο χαμηλός μισθός και τα όποια άλλα προβλήματα. Δεν ξέρω αν θα φέρει τόσο αποτέλεσμα μια ευκαιριακή αντιμετώπιση, όπως η απεργία ή η τροποποίηση (καλύτερα "εφαρμογή", γιατί ποτέ δεν εφαρμόζεται στην πράξη...) του ψαλτικού κανονισμού, όσο μια μακροπρόθεσμη προσέγγιση μέσα από την προσπάθεια αλλαγής της νοοτροπίας όλου του πληρώματος της ελλαδικής εκκλησίας (ιερέων, ψαλτών, πιστών) στο θέμα της εκκλησιαστικής και παραδοσιακής μουσικής με κατεύθυνση στον όχι μουσειακό και καταναγκαστικό, αλλά βιωματικό τρόπο αντιμετώπισης. Είναι πολύ απλό: αν κάποιος εκτιμήσει τον ψάλτη ως φορέα ακουσμάτων, που σημαίνουν κάτι βαθύτερο από το να βγει στα γρήγορα μια λειτουργία, τότε θα τον πληρώσει και καλά και θα τον έχει ψηλά στη συνείδησή του. Αν τον βλέπει ως "αναγκαίο κακό" για την τέλεση της θείας λατρείας, θα τον αντιμετωπίσει όπως αντιμετωπίζεται εν πολλοίς σήμερα.
Β) ΑΠΕΡΓΙΑ
Για το θέμα της απεργίας συνάδελφοι, δεν ξέρω αν θα με χαρακτηρίσετε ευσεβιστή μόνο και μόνο από το γεγονός ότι θα διαφωνήσω. Εδώ ακόμα και στους επαγγελματικούς κλάδους συζητούνται τρόποι διαφορετικών πιέσεων από την απεργία, που έχει πλέον συνδεθεί με εργατοπατέρες και επαγγελματίες συνδικαλιστές και έχει απαξιωθεί και στη συνείδηση του κόσμου. Κι εμένα δεν μου πάει ν' αφήσω Μεγάλη Βδομάδα χωρίς λειτουργία το ναό μου για να διεκδικήσω αύξηση στο μισθό. Ψέλνουμε από μεράκι, επειδή η ψαλτική είναι κομμάτι της ζωής μας (όπως και κάθε λαϊκή τέχνη για το φορέα της) και αμοιβόμαστε περισσότερο όχι επειδή ξέρουμε να ψέλνουμε, αλλά για τη δέσμευση με το ναό και την υποχρέωση να είμαστε παρόντες από το πρωί κάθε Κυριακή, γιορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, χωρίς να μπορούμε να πάμε τις διακοπές μας, όπως όλοι οι άλλοι. Πολλοί παλιοί τραγουδιστές και ηθοποιοί ήταν κορυφαίοι και πέθαναν χωρίς να έχουν δεκάρα τσακιστή. Κακώς, δε λέω, γι' αυτό και ξεσηκώθηκαν. Σήμερα πληρώνονται με το παραπάνω, διεκδικούν μάλιστα και "δικαιώματα" από τις ταινίες και τη μουσική που κατεβάζουμε από το διαδίκτυο, όμως σε σχέση με τους απένταρους παλιούς είναι όλοι τους κάτω του μετρίου (για να μην πω μηδενικά...). Το ότι υπάρχουν επαγγελματίες σε όλες τις τάξεις, ακόμα και στους ιερείς, όπως αναφέρθηκε, δεν σημαίνει ότι πρέπει γίνουμε κι εμείς (αν και στις τάξεις μας υπάρχουν νομίζω ήδη πολλοί). Ας αφήσουμε την τέχνη μας να έχει λίγο από το άρωμα της εποχής που ο καλλιτέχνης ένοιωθε αυτό που έκανε και γι' αυτό ήταν στην ψυχή του λαού. Σίγουρα θα πρέπει να πιέσουμε για την επίλυση των προβλημάτων μας, αλλά όχι και να αφήσουμε την εκκλησία χωρίς ψάλτη. Το γεγονός ότι θα βγάλει τη λειτουργία κάποιος ερασιτέχνης, αυτό είναι και εις βάρος μας, γιατί ο παπάς θα πει "μωρέ καλός είναι κι αυτός, τι τον θέλω τον ψάλτη;" και θα χρειαστεί να τ' ακούσει από τον κόσμο (αν τα ακούσει) για να κάνει κάτι. Αφήστε που πολλοί ερασιτέχνες θα επωφεληθούν και θα πουν στον παπά "Ορίστε, πάρε εμένα με τα μισά χρήματα". Στην απεργία των άλλων εργασιακών κλάδων (δημοσίων υπαλλήλων, καθηγητών, εργατών κλπ.) δεν γίνεται αυτό, γιατί δεν υπάρχει κάποιος να σε αντικαταστήσει, έστω και κουτσά-στραβά, όπως στην ψαλτική.
Μακρυγόρησα συνάδελφοι, μη έχοντας μάλιστα γνώσεις και πείρα στα συνδικαλιστικά, απλά είπα κι εγώ να καταθέσω τις απόψεις μου. Συμφωνώ δε στο ότι οι τελικές προτάσεις και αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται από πιο έμπειρους, δεν είμαστε θεοί να μπορούμε να ασχολούμαστε με όλα, άλλος έχει δώσει βάρος στο ένα άλλος στο άλλο.