Το ερώτημα-δίλημμα γεννάται αυτόματα με το πρώτο ξεφύλλισμα της δεύτερης απόπειρας έκδοσης ύμνων Θ. Λειτουργίας του Πρωτοψάλτου Κων/νου Πρίγγου. Τί είναι προτιμότερο; Μια εξόφθαλμα πρόχειρη έκδοση ή μια "προσεγμένη" έκδοση με πολλή "άποψη"; Η περισσή αμέλεια ή η περισσή "επιμέλεια"; Ένας "ανειδίκευτος" θιασώτης του Πρίγγου ή ένας "αμύητος" διδάκτωρ μουσικολογίας;
Καλώς ή κακώς, ο ίδιος ο Πρίγγος δεν πρόλαβε, δεν έθεσε ως προτεραιότητα ή δεν θέλησε εν τέλει να εκδόσει Θ. Λειτουργία. Όμως οι ύμνοι του Θ. Λειτουργίας κατέκλυσαν από την δεκαετία του 1930 την Πόλη και την Ελλάδα, σφραγίζοντας το ψαλτικό γίγνεσθαι του 20ού αιώνα. Η "επιτυχία" αυτή ώθησε, ως γνωστόν, τον Α. Παπανδρέου στην (πρώτη) απόπειρα έκδοσής τους το 1973-4 υπό το όνομα του Πρίγγου και ως μια post mortem συμπλήρωση της Πατριαρχικής Φόρμιγγας. Η ανεπάρκεια και οι αστοχίες του εγχειρήματος αυτού ήταν προφανείς και έχουν ήδη σχολιαστεί μερικώς στο Ψαλτολόγιο (
εδώ).
Η έκδοση του Παπανδρέου έμελλε, ωστόσο, να χρησιμεύσει ως βάση για μια νέα απόπειρα έκδοσης, αυτήν που μόλις πρόσφατα κυκλοφορήθηκε από την ΑΔ. Πολυαναμενόμενη τόσο για την διόρθωση των κακώς κειμένων της πρώτης όσο και για την συμπλήρωσή της με νέο υλικό από την πλούσια χειρόγραφη παράδοση. Αντ'αυτού βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα εκδοτική περιπέτεια, μακριά από την Ιθάκη...
Και εξηγούμαι:
1. Διορθώθηκαν όντως αρκετές εξόφθαλμες ορθογραφικές και τυπογραφικές αβλεψίες, αλλά προστέθηκαν και νέες, κυρίως με τις καταγραφές-απομαγνητοφωνήσεις. Ένα π.χ. συστηματικό λάθος συναντάται στο Χερβ σε πλ. Α΄, σσ. 160 (προτελευταία σειρά) και 161 (7η σειρά, 2 φορές). Όταν ακολουθεί ανάβαση, η απόστροφος με τα κεντήματα δεν τίθεται ποτέ επί ολίγου.
2. "Διορθώθηκαν" όμως και κατά το κ
αινώς δοκούν συνθέσεις που περιλάμβανε ο Παπανδρέου (προσθήκη έλξεων, αφαίρεση παύσεων, προσθήκη "άλογων" μέτρων κλπ.).
3. Αφαιρέθηκαν ορθώς μαθήματα τρίτων, αλλά όχι όλα ούτε με την απαιτούμενη κριτική βάσανο. Ήταν π.χ. βολικό να τεθούν τα Χερουβικά της έκδοσης Παπανδρέου σε παράρτημα. Σε αυτά όμως περιέχονται τουλάχιστον 8 γνήσια Χερβ Πρίγγου, χωρίς φυσικά να προσμετρώνται τα όσα συμπίπτουν με παλαιότερες απομαγνητοφωνήσεις και τη σειρά Χερβ του Β. Νικολαίδου.
4. Αφαιρέθηκαν κακώς γνήσια μαθήματα ή απομαγνητοφωνήσεις Πρίγγου, όπως οι δύο Καλοφωνικοί Ειρμοί και η ωραιότατη σύντμηση του Έφριξε γη απ΄τον Πρίγγο (την οποία περιλαμβάνει σε βιβλίο του και ο προλογίσας οφφικιάλιος της ΜΧΕ...).
5. Σχετικά με τον "εμπλουτισμό του έργου", το μόνο που ουσιαστικά προστέθηκε από Πρίγγο είναι η γνωστή σειρά 10 Χερβ που είχε δημοσιεύσει ο Νικολαίδης στην πολυγραφημένη έκδοση των "
Χερουβικών" του (τόμος Β΄, Ισταμπούλ 1975), κ η οποία αναδημοσιεύθηκε στο περιοδικό Η καθ'ημάς Ανατολή από τον π. Σ. Φαράσογλου κ στη Θ. Λειτουργία του Δ. Παϊκοπούλου. Προφανώς ο επιμελητής θεώρησε ως "ανέκδοτα χειρόγραφα" τα όσα εξέδωσε πολυγραφικά ο Β. Νικολαίδης το 1975...
6. Παρά την εκτεταμένη "δικαιολόγησή" της στο Αντί Προλόγου του επιμελητού, η λογική της προσθήκης-αναπαραγωγής συνθέσεων από κλασικές συλλογές στην επανέκδοση έργων του Πρίγγου από την ΑΔ εξακολουθεί να ασχημονεί. Και τούτο διότι από τη σύλληψή της, η Πατριαρχική Φόρμιγξ αποτέλεσε συγκεκριμένη εκδοτική πρόταση -την αυθεντική αποτύπωση της ζώσας Πατριαρχικής προφορικής παράδοσης (του 20ού αιώνα)-, όχι μια ακόμη ανατύπωση παλαιότερων μαθημάτων για σχολική χρήση. Είναι για παράδειγμα θλιβερό εκδοτικά να απουσιάζει κραυγαλέα κάθε έρευνα χειρογράφων με ανέκδοτα μέλη Πρίγγου (Χερβ, Λειτουργικών, Κοινωνικών κλπ.) και αντ'αυτών να αναπαράγονται πασίγνωστα κλασικά μέλη όπως τα Χερβ και τα Κοινωνικά της εβδομάδος των Πέτρου/Γρηγορίου, τα οποία, εν τω μεταξύ, ουδέποτε έψαλε ο Πρίγγος (αυτούσια) στο Πατριαρχείο ή με τη χορωδία των Μουσικοφίλων!
7. Η μεγαλύτερη ίσως "αστοχία" της επανέκδοσης εντοπίζεται στον τρόπο καταγραφής των διασωθέντων ηχητικά εκτελέσεων, και ιδιαίτερα των παπαδικών μαθημάτων, παρά τα όσα ξύλινα και ακαδημαϊκά λέγονται περί "ευκολότερης επιστροφής στις εξηγήσεις των 3 Διδασκάλων" και περί "ολοκληρωμένης σπουδής και αφομοίωσης του ύφους". Αν οι καταγραφές της έκδοσης Παπανδρέου ήταν επιεικώς "δυσανάγνωστες" (λόγω ορθογραφικών κ τυπογραφικών αβλεπτημάτων), οι νέες καταγραφές μοιάζουν συχνά με "κινέζικα", αποθαρρύνοντας και τον πλέον φιλότιμο αναγνώστη. Η (κατα)γραφή προδίδει σε πολλά σημεία σχολαστική νοοτροπία ανάπηρου σολφέζ, αδυναμία διαχωρισμού των φωνητικών ποικιλμάτων από τις καθιερωμένες πλέον μουσικές "θέσεις" της νεότερης Πατριαρχικής παράδοσης, ελάχιστη εξοικείωση με την αναλυτική σημειογραφία και τους κανόνες ορθογραφίας της, απουσία αφαιρετικής σκέψης-προσέγγισης, άγνοια του τρόπου (κατα)γραφής αναλελυμένων ή "περίτεχνων" συνθέσεων-εκτελέσεων από Πατριαρχικούς και λοιπούς παραδοσιακούς ψάλτες-συνθέτες.
8. Τέλος, βάναυση και αντιεπιστημονική κρίνεται η αλλαγή-αλλοίωση των προσδιορισμών και των μαρτυριών των ήχων από τις πρωτότυπες συνθέσεις. Έτσι, τα πρωτότυπα Λειτουργικά σε "χιτζασκιάρ κιουρδί" εκ του Νη ισοπεδώνονται σε πλ. Α΄ εκ του Πα, παρά την ισχυρή μαρτυρία της (άγνωστης στον επιμελητή) χειρόγραφης παράδοσης. Προκαλεί δε θυμηδία στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ το επί τούτου "σχολικό" αναμάσημα γνωστών και έντονα αμφισβητούμενων θεωρητικών διατυπώσεων περί της ονομασίας των ήχων (Τοις εντευξομένοις...) με πληθώρα αυτή τη φορά χειρόγραφων "αποδείξεων"...