Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

[''είδος αυλητικής μελωδίας που περιλαμβάνεται στον κατάλογο αυλήσεων του λεξικογράφου Τρύφωνα στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9). "Όλες αυτές οι μελωδίες, προστίθεται, εκτελούνταν στον αυλό με όρχηση".'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν. ΙΔ', 618C, 9

’αὐλήσεων δ΄ εἰσὶν ὀνομασίαι, ὥς φησι Τρύφων ἐν δευτέρῳ Ὀνομασιῶν, αἵδε· κῶμος, βουκολισμός, γίγγρας, τετράκωμος, ἐπίφαλλος, χορεῖος, καλλίνικος, πολεμικόν, ἡδύκωμος, σικιννοτύρβη, θυροκοπικόν (τὸ δ΄ αὐτὸ καὶ κρουσίθυρον), κνισμός, μόθων. ταῦτα δὲ πάντα μετ΄ ὀρχήσεως ηὐλεῖτο.‘

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm
 
κοιλία, κοιλότητα, κοίλωμα. Στη μουσική, η κοιλότητα του αυλού ή ενός πνευστού γενικά. Ο Αριστόξενος αναφέρεται στον όρο αυτό: "...ο αυλός τρυπήματα τε και κοιλίας έχει" (Αρμον. ΙΙ, 41, 34 Mb).
Ο Θέων ο Σμυρναίος (XII, 89): "επί δε των εμπνευστών και δια της ευρύτητος των κοιλιών..." (στα πνευστά όργανα [το ύψος κανονίζεται] επίσης και με το πλάτος των κοιλοτήτων...).
Η λέξη κοιλίωσις ή ορθότερα κοίλωσις, που σημαίνει άνοιγμα, κοίλωμα, χρησιμοποιούνταν και για την κοιλότητα του αυλού, όπως και η λέξη κοιλία.
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 10) γράφει: "καπί των συριγγών παραπλήσιόν τι τα μήκη απεργάζεται και αι των κοιλιώσεων ευρύτητες, ώσπερ αι των χορδών τραχύτητες" (και στις σύριγγες [στα πνευστά όργανα] τα πλάτη των κοιλοτήτων παράγουν κάτι παρόμοιο με τα μήκη, όπως ακριβώς τα πάχη των χορδών).

http://www.musipedia.gr/
 
[''Ο Αριστόξενος αναφέρεται στον όρο αυτό: "...ο αυλός τρυπήματα τε και κοιλίας έχει" (Αρμον. ΙΙ, 41, 34 Mb).''

Αριστόξενος
Αρμον. ΙΙ, 41, 34 Mb

μέγιστον μὲν οὖν καὶ καθόλου
μάλιστα _ἄτοπον_ τῶν ἁμαρτημάτων ἐστὶ τὸ εἰς ὄργανον
ἀνάγειν τὴν τοῦ ἡρμοσμένου φύσιν. δι᾽ οὐδὲν γὰρ τῶν
τοῖς ὀργάνοις ὑπαρχόντων τοιοῦτόν ἐστι τὸ ἡρμοσμένον
οὐδὲ τοιαύτην τάξιν ἔχον. οὐ γάρ, ὅτι ὁ αὐλὸς τρυπήματά
τε καὶ κοιλίας ἔχει καὶ τὰ λοιπὰ τῶν τοιούτων, ὅτι δὲ
χειρουργίαν τὴν μὲν ἀπὸ τῶν χειρῶν τὴν δ᾽ ἀπὸ τῶν
λοιπῶν μερῶν οἷς ἐπιτείνειν τε καὶ ἀνιέναι πέφυκε, διὰ
τοῦτο συμφωνεῖ διὰ τεσσάρων ἢ διὰ πέντε ἤτοι διὰ πασῶν,
ἢ τῶν ἄλλων διαστημάτων ἕκαστον λαμβάνει τὸ προσῆ-
κον μέγεθος. πάντων γὰρ τούτων ὑπαρχόντων οὐδὲν ἧττον
τὰ μὲν πλείω διαμαρτάνουσιν οἱ αὐληταὶ τῆς τοῦ ἡρμο-
σμένου τάξεως, ὀλίγα δ᾽ ἐστὶν ἃ τυγχάνουσι ποιοῦντες
πάντα ταῦτα, καὶ γὰρ ἀφαιροῦντες καὶ παραβάλλοντες καὶ
τῷ πνεύματι ἐπιτείνοντες καὶ ἀνιέντες καὶ ταῖς ἄλλαις αἰ-
τίαις ἐνεργοῦντες· ὥστ᾽ εἶναι φανερόν, ὅτι οὐδὲν διαφέρει
λέγειν τὸ καλῶς ἐν τοῖς αὐλοῖς τοῦ κακῶς.
 
[''Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 10) γράφει: "καπί των συριγγών παραπλήσιόν τι τα μήκη απεργάζεται και αι των κοιλιώσεων ευρύτητες, ώσπερ αι των χορδών τραχύτητες" (και στις σύριγγες [στα πνευστά όργανα] τα πλάτη των κοιλοτήτων παράγουν κάτι παρόμοιο με τα μήκη, όπως ακριβώς τα πάχη των χορδών).
) γράφει: "καπί των συριγγών παραπλήσιόν τι τα μήκη απεργάζεται και αι των κοιλιώσεων ευρύτητες, ώσπερ αι των χορδών τραχύτητες" (και στις σύριγγες [στα πνευστά όργανα] τα πλάτη των κοιλοτήτων παράγουν κάτι παρόμοιο με τα μήκη, όπως ακριβώς τα πάχη των χορδών).'']

Νικόμαχος, Εγχειρ. 10

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore00jangoog#page/n355/mode/1up
 

Attachments

  • musiciscriptore00jangoog_0356.jpg
    437.8 KB · Views: 0
κοκυσμός, και κοκκυσμός· οξύς, αντιαισθητικός ήχος· Excerpta ex Nicom. (4, C.v.J. 274, Mb 35): "δια το μη επιδέχεσθαι την ανθρώπων φωνήν... τους τε κοκκυσμούς και τοις των λύκων ωρυγμοίς φθόγγους παραπλησίους" (η ανθρώπινη φωνή δεν μπορεί να ανεχθεί... τους κοκκυσμούς [κραξίματα] και τέτοιους ήχους, όμοιους προς τα ουρλιάσματα των λύκων).

Σημείωση: Το ρήμα κοκκύζω σημαίνει κρώζω όπως ο κούκος, παράγω βραχνό ήχο.

http://www.musipedia.gr/
 
[''Excerpta ex Nicom. (4, C.v.J. 274, Mb 35): "δια το μη επιδέχεσθαι την ανθρώπων φωνήν... τους τε κοκκυσμούς και τοις των λύκων ωρυγμοίς φθόγγους παραπλησίους" (η ανθρώπινη φωνή δεν μπορεί να ανεχθεί... τους κοκκυσμούς [κραξίματα] και τέτοιους ήχους, όμοιους προς τα ουρλιάσματα των λύκων).'']

Excerpta ex Nicom. 4, C.v.J. 274, Mb 35

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore00jangoog#page/n374/mode/1up
 

Attachments

  • musiciscriptore00jangoog_0375.jpg
    136.8 KB · Views: 0
κόλλαβος, και κόλλοψ· το στριφτάρι ή κλειδί, με το οποίο κουρδίζονταν οι χορδές. Η λέξη κόλλοψ ήταν αττική και ομηρική, ενώ ο κόλλαβος ήταν μια πιο κοινή λέξη. Στις πρωτόγονες λύρες τα στριφτάρια ήταν κατασκευασμένα από δέρμα βοδιού· έδεναν σ' αυτά την άκρη της χορδής και με το στρίψιμό τους γύρω στο ζυγόν γινόταν το κούρδισμα. Η τεχνική αυτή βελτιώθηκε με τη χρήση "κλειδιών" (κολλάβων) από ξύλο, μέταλλο ή ελεφαντόδοντο. Οι κόλλαβοι είχαν μικρό στρογγυλό κεφάλι, στερεώνονταν κατά μήκος του ζυγού και με περιστροφική κίνηση οι χορδές τεντώνονταν. Ησ.: "κόλλοπες· οι κόλλαβοι περί ους αι χορδαί" (κόλλοπες ήταν κόλλαβοι [στριφτάρια], γύρω από τους οποίους οι χορδές [περιτυλίγονταν και κουρδίζονταν]). Ο Θέων o Σμυρναίος (σ. 57) καθορίζει: "έτι δε της τάσεως γινομένης κατά την στροφήν των κολλάβων" (και το τέντωμα [της χορδής] γίνεται με τη στροφή των κολλάβων).

Πρβ. Πολυδ. IV, 62· Πτολεμ. III, 1, έκδ. I.D. 85, 32· βλ. επίσης λ. επιτόνιον.

http://www.musipedia.gr/
 
Ησ.: "κόλλοπες· οι κόλλαβοι περί ους αι χορδαί" (κόλλοπες ήταν κόλλαβοι [στριφτάρια], γύρω από τους οποίους οι χορδές [περιτυλίγονταν και κουρδίζονταν]).

Γλῶσσαι
Ελληνικό λεξικό
Ἡσύχιος Ἀλεξανδρεὺς

Ησ.

<κόλλοπες>· οἱ κόλλαβοι, περὶ οὓς αἱ χορδαί· τὸ γὰρ νωτιαῖον,

http://el.wikisource.org/wiki/Γλώσσαι
 
κολλοβός, πιο ορθό κολοβός· κολοβός, ακρωτηριασμένος. Έτσι ονομαζόταν ένας κιθαρωδικός νόμος , που αναφέρει ο Ησύχιος : "κολλοβός· κονδός, σμικρός, ολιγοστός ή εστερημένος, και νόμος τις κιθαρωδικός". Καμιά πληροφορία δε δίνεται για το χαρακτήρα του.

http://www.musipedia.gr/
 
κολοφωνία, κολοφώνιο· ρητίνη με την οποία οι αρχαίοι 'Έλληνες επάλειφαν τις χορδές των οργάνων (Δημ.). Ονομάστηκε έτσι από την πόλη Κολοφών της Ιωνίας, όπου έβγαινε καλή ρητίνη και εξαγόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όπως είναι γνωστό, οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν όργανα με τόξο (δοξάρι) και, επομένως, δε χρησιμοποιούσαν τη ρητίνη όπως σήμερα.

http://www.musipedia.gr/
 
Κολοφώνια είναι ένα κιτρινωπό ρητίνη , των φυτών Πεύκων ή Pinus Merkusii.
 

Attachments

  • rosin_gum.JPG
    5.4 KB · Views: 24
Last edited:
κόμμα, (α) η διαφορά ανάμεσα σε επτά οκτάβες και δώδεκα πέμπτες. Αυτό ήταν το Πυθαγόρειο κόμμα ή διατονικό κόμμα. Το κόμμα του Διδύμου ή Διδύμειο κόμμα, που ονομαζόταν και σύντονο ή απλά "κόμμα", ήταν η διαφορά ανάμεσα στον μείζονα τόνο (9:8) και τον ελάσσονα (10:9), δηλ. 81:80, ή ανάμεσα σ' ένα διατονικό ημιτόνιο (16:15) και ένα πυθαγόρειο λείμμα (256:243), δηλ. 3888:3840 ή 81:80.

(β) κόμμα ήταν ένα ποιητικό ή μελωδικό τμήμα. Τα κόμματα ήταν μικρά τμήματα, που ακολουθούσαν το ένα το άλλο κατά τη διάρκεια του νόμου. Το επίθετο κομματικός χρησιμοποιούνταν για το τραγούδι, που ήταν διαιρεμένο σε τμήματα. Το ουδέτερο με τη λέξη μέλος (κομματικόν μέλος) ήταν συνώνυμο του κομμός.

http://www.musipedia.gr/
 
κομμάτιον, το πρώτο από τα επτά μέρη της κωμικής παράβασης . Αποτελούνταν από ένα μικρό τραγούδι· Πολυδ. (IV, 112): "ών το μεν κομμάτιον καταβολή τις επί βραχέος μέρους" (από τα οποία [δηλ. τα επτά μέρη της παράβασης] το κομμάτιο ήταν εισαγωγή μικρής διάρκειας). Schol. Aristoph.: "το κομμάτιο αποτελείται από δύο ή τρεις στίχους, ποτέ τέσσερις".

http://www.musipedia.gr/
 
[''Πολυδ. (IV, 112): "ών το μεν κομμάτιον καταβολή τις επί βραχέος μέρους" (από τα οποία [δηλ. τα επτά μέρη της παράβασης] το κομμάτιο ήταν εισαγωγή μικρής διάρκειας). Schol. Aristoph.: "το κομμάτιο αποτελείται από δύο ή τρεις στίχους, ποτέ τέσσερις".'']

Πολυδ., IV, 112

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n321/mode/1up
 

Attachments

  • onomasticon01polluoft_0322.jpg
    74 KB · Views: 1
Last edited:
κομμός, χτύπημα γενικά· χτύπημα της κεφαλής και του στήθους κατά το θρήνο· κατ' επέκταση μοιρολόι. Κομμός ήταν ο θρήνος , το μοιρολόι στο αρχαίο δράμα· τραγουδιόταν διαδοχικά (εναλλάξ) από τους ηθοποιούς και το χορό. (Αριστοτ. Ποιητ. 1452Β, 12, 9): "κομμός δε θρήνος κοινός χορού και από σκηνής" (κομμός, είναι ο κοινός θρήνος του χορού και όσων είναι στη σκηνή). Ο κομμός ονομαζόταν και κομματικόν μέλος.

http://www.musipedia.gr/
 
[''(Αριστοτ. Ποιητ. 1452Β, 12, 9): "κομμός δε θρήνος κοινός χορού και από σκηνής" (κομμός, είναι ο κοινός θρήνος του χορού και όσων είναι στη σκηνή). Ο κομμός ονομαζόταν και κομματικόν μέλος.'']

Aristotle, Poetics
Aristot. Poet. 1452b

Αριστοτ. Ποιητ. 1452Β, 12, 9

ἔστιν δὲ πρόλογος μὲν μέρος ὅλον τραγῳδίας τὸ πρὸ χοροῦ [20] παρόδου, ἐπεισόδιον δὲ μέρος ὅλον τραγῳδίας τὸ μεταξὺ ὅλων χορικῶν μελῶν, ἔξοδος δὲ μέρος ὅλον τραγῳδίας μεθ᾽ ὃ οὐκ ἔστι χοροῦ μέλος: χορικοῦ δὲ πάροδος μὲν ἡ πρώτη λέξις ὅλη χοροῦ, στάσιμον δὲ μέλος χοροῦ τὸ ἄνευ ἀναπαίστου καὶ τροχαίου, κομμὸς δὲ θρῆνος κοινὸς χοροῦ καὶ [25] ἀπὸ σκηνῆς. μέρη δὲ τραγῳδίας οἷς μὲν <ὡς εἴδεσι> δεῖ χρῆσθαι πρότερον εἴπαμεν, κατὰ δὲ τὸ ποσὸν καὶ εἰς ἃ διαιρεῖται κεχωρισμένα ταῦτ᾽ ἐστίν.

Aristotle. ed. R. Kassel, Aristotle's Ars Poetica. Oxford, Clarendon Press. 1966.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Aristot.+Poet.+1452b&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0055
 
κομπισμός-μελισμός, κομπισμός ήταν η επανάληψη της ίδιας νότας στην οργανική μελωδία· μελισμός, το αντίστοιχο στη φωνητική μελωδία. Πρβ. Βρυέν. (έκδ. Wallis III, 480): "όταν τον αυτόν φθόγγον πλεονάκις ή άπαξ κατά μέλος οργανικόν παραλαμβάνωμεν" (κομπισμός είναι όταν στην οργανική μελωδία επαναλαμβάνουμε την ίδια νότα περισσότερο από μία φορά). "Και μελισμός, όταν επαναλαμβάνουμε την ίδια νότα περισσότερο από μία φορά, στη φωνητική μελωδία με μια έναρθρη συλλαβή" ("...κατά μουσικόν μέλος, μετά τίνος ενάρθρου συλλαβής παραλαμβάνωμεν"). Πρβ. Ανών. Bell. 25, 9α, β. Ο Α. J. H.Vincent (Notices 53) δίνει την ακόλουθη ερμηνεία του κομπισμού και του μελισμού (α, β), που είναι βασικά διαφορετική από εκείνη του Βρυέννιου (γ) και του Bellermann (δ):

[...]

Βλ. τα λ. υφέν και εκκρουσμός .

http://www.musipedia.gr/
 
[''Ανών. Bell. 25, 9α, β. Ο Α. J. H.Vincent (Notices 53) δίνει την ακόλουθη ερμηνεία του κομπισμού και του μελισμού (α, β), που είναι βασικά διαφορετική από εκείνη του Βρυέννιου (γ) και του Bellermann (δ):

[...]

ΑΝΟΝΥΜΕ
MANUEL DE L'ART MUSICAL,
M. J.-H. VINCENT.

Ανών. Bell. 25, 9α, β. Ο Α. J. H.Vincent (Notices 53)

53 Κεφον ις'. ΠΕΡÌ ΤΩΝ ΤΟΫ MÉΛOΥΣ ΣΧΗΜÁΤΩΝ.

Τὰ δὲ τοῦ μέλους ὀνάματά τε καὶ σημεῖα καὶ σχήματα οὕτω τέτακτα· πρόσληψις, ἔκληψις, πρόσκρουσις, ἔκκρουσις, προσκρορσμὸς, ἐκκρουσμὸς, μελισμὸς, κομπισμὸς, τερετισμός.

[146] Quoique l'auteur ne donne pas les définitions de ces deux figures, il n'est guère permis de douter, d'après ce qui précède et ce qui suit, et d'après la manière indiquée pour leur solmisation, qu'elles ne soient également, par rapport aux deux précédentes, savoir, le proscrousmus et l'eccrousmus, ce que sont la proslepsis et l'eclepsis par rapport à la proscrousis et à l'eccrousis ; en d'autres termes, les nouvelles figures paraissent ne différer des précédentes que par l'addition de la ligature. Toutefois nous ne pouvons nous dissimuler qu’ici notre traduction en notes modernes ne soit plus ou moins conjecturale. Nous observerons encore, relativement au mot·κομπισμὸς, qu'il paraît se prendre quelquefois généralement pour toute espèce d'ornement du chant. Témoin cette phrase de l'Hagiopolite (fol. 19 v. l. 5 et suiv.) : Πρὸς τὴν τῶν ᾀρμάτων κροῦσιν λυσιτελεστέρα ἡ [sous-ent. συμφονία et aj. τοῦ] διὰ πασῶν... περιττεύουσα καὶ πλεονεκτοῦσα, καὶ τοῖς κομπισμοῖς ἰδικῶς: « Les meilleurs accords pour l'accompagnement des voix sont ceux qui excèdent et dépassent les limites de l'octave, particulièrement quand on y emploie des ornements. — Je soupçonne fortement le mot κομπισμός d'être une altération de καμπισμός: ainsi, dans Hésychius, καμπαί, dans Aristophane (nui.), ᾀσματοκάμπτης, et dans Cicéron (De orat. IIΙ, XXV) : vocis flexionet et fulsae voculœ (cf. encore, dans Pline, la description du rossignol). On trouve même κόμπος et κόμμος en plusieurs endroits de nos manuscrits, au lieu de κομπισμός, dont les deux premiers mots m'ont paru être une altération. M. Bellermann se contente, à la vérité, de changer dans le texte κόμμος en κόμπος, en distinguant, d'ailleurs, cette figure du κομπισμός (p. 20); mais il résulte de ce qu'il dit à la page 23 (au bas de la note), que nous sommes entièrement du même avis, et que, s'il n'a pas écrit partout κομπισμός, c'est uniquement par respect pour le texte des manuscrits, réserve que je ne me permettrai pas de blâmer.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/anonyme/musique2.htm#_ftn148
 

Attachments

  • kompismos-melismos_0002.gif
    5.2 KB · Views: 3
  • musiqu75.gif
    2.5 KB · Views: 31
Back
Top