Το εχω δει κι εγω το βιβλιο και μαλλον προτιμω να το αφησω εντελως ασχολίαστο. Το μονο που θα ηθελα ισως, ειναι να ακουσω το ηχητικο, αν υπάρχει, να καταλάβουμε τι εννοει ο ποιητης!!!
Οσον αφορα την οξεια, διοξεια κλπ θα ηθελα καποια διευκρινιση, τι εννοειτε..
Ευχαριστω
Συμφωνίες
Όταν δύο φθόγγοι που συνηχούν, αποτελούν βαθμίδες μιας κλίμακος ή αλλιώς, το διάστημα δ, ανήκει σε μια κλίμακα, τότε η συνήχηση καλείται «συμφωνία διά Χ», με Χ να είναι το πλήθος των φθόγγων – φωνών – χορδών του διαστήματος (το Χ ισούται με το πλήθος των ενδιάμεσων βαθμίδων, συμπεριλαμβανομένου και των 2 φθόγγων, της βάσης και της κορφής).
Σε μια συμφωνία διαπασών, ηχούν η βάση και η κορυφή της, δηλαδή, αφού ηχήσει ο πρώτος φθόγγος, οδεύουμε διά πασών των χορδών της κλίμακος και ηχούμε την τελευταία, εξ’ ου και η ονομασία διαπασών και όχι δια οκτώ. Ενώ, λέγοντας συμφωνία διά τεσσάρων, εννοούμε ότι απ’ τους 4 φθόγγους ενός τετραχόρδου, ηχούν η βάση και η κορυφή του.
Οι συμφωνίες όπου μπορούμε να διακρίνουμε σε μια κλίμακα είναι 7, όσα και διακριτά διαστήματά της:
1.διαπασών (8χ)
2.διά πέντε (5χ)
3.διά τεσσάρων (4χ)
4.διά τριών
5.διά έξι
6.διά επτά
7.διά δύο
Η σειρά των συμφωνιών, οδεύει απ’ το σύμφωνο στο διάφωνο.
Η διαπασών είναι σύμφωνη υπερτέλεια.
Οι διά πέντε και διά τεσσάρων είναι σύμφωνες τέλειες.
Οι διά τριών και διά έξι είναι σύμφωνες ατελείς.
Οι διά επτά και διά δύο είναι διάφωνες.
Παρατηρούμε ότι, το άθροισμα των διαστημάτων ανά δύο, εξαιρώντας την διαπασών, ισούται με διάστημα οχταχόρδου, είναι δηλαδή ανά δύο, συμπληρωματικά διαστήματα. Η διά πέντε με την διά τεσσάρων, η διά τριών με την διά έξι και η διά επτά με την διά δύο.
Επίσης παρατηρούμε, ότι όσο πιο συμμετρικά διαιρούμε την κλίμακα σε δύο διαστήματα, τόσο περισσότερο σύμφωνα είναι αυτά. Απ’ τη φυσική διαίρεση της κλίμακος, όπως είδαμε, προκύπτουν το 5χ και το 4χ, τα οποία είναι σύμφωνα τέλεια. Με τη διαίρεση της κλίμακος σε συμφωνίες δια τριών και διά έξι, προκύπτουν δύο διαστήματα σύμφωνα μεν, ατελή δε. Ενώ με τη διαίρεση της κλίμακος σε συμφωνίες δια επτά και διά δύο, προκύπτουν δύο διαστήματα διάφωνα. Τα διαστήματα των συμφωνιών διά πέντε και διά τεσσάρων είναι συμμετρικότερα των διά τριών και διά έξι και αυτά με τη σειρά τους συμμετρικότερα των διά επτά και διά δύο.
Οι συμφωνίες στην Μουσική (Ίσον)
Η Βυζαντινή Μουσική και γενικότερα, η μουσική της Ανατολικής Μεσογείου, είναι μονοφωνική (μία φωνή), σε αντίθεση με την πολυφωνία της Δύσης, ενώ επιτρέπει, σαν δεύτερη φωνή κατά κάποιο τρόπο, το λεγόμενο Ίσον. Αυτό προέρχεται απ’ την αρχαιότητα, ως κατάλοιπο του Μαγαδίζειν, τουτέστιν, κρατάω την Μάγαδη, δηλαδή, ψάλλω το μέλος μαζί με την 1η φωνή, ένα 8χ βαρύτερα.
Μάγαδη ή
Μάγαδα, ήταν αρχαιοελληνικό έγχορδο όργανο, στο οποίο, οι διπλές χορδές του, ήταν κουρδισμένες πάνω στις βαθμίδες μιας κλίμακος, σαν την αρχαιοελληνική λύρα ή το σημερινό κανονάκι. Χαρακτηριστικό του οργάνου ήταν ότι οι διπλές χορδές του, δεν ήταν κουρδισμένες στην ίδια συχνότητα, αλλά ένα 8χ χαμηλότερα ή μία απ’ την άλλη, πράγμα που έδινε στο όργανο ίδιον άκουσμα. Σήμερα, η οικογένεια των μπουζουκιών, φέρει ένα τέτοιο ζεύγος χορδών (η 3η χορδή), πράγμα που παραπέμπει στην αρχαία καταγωγή τους.
Στην Βυζαντινή Μουσική και ειδικότερα στην Εκκλησιαστική, επιτρέπεται μόνο το σύμφωνο, ενώ απαγορεύεται αυστηρώς το διάφωνο.
Η παρουσία σύμφωνων τέλειων διαστημάτων κατά τη διάρκεια του μέλους, δεν βλάπτει την μελωδία, με αποτέλεσμα, το ισοκράτημα να γίνεται βάση του 4χ και 5χ, αλλά και του 8χ.
Η παρουσία σύμφωνων ατελών διαστημάτων κατά κανόνα απαγορεύονται, ενώ υπό προϋποθέσεις, οι οποίες εξαρτώνται κυρίως απ’ τον ήχο και το είδος του μέλους, επιτρέπεται:
α) Η διά τριών π.χ. στον Α’ ήχο: το μέλος στον ΓΑ και το ίσον στον ΠΑ
β) Η διά έξι, π.χ. στον καλλοφωνικό ειρμό «Εν τη βρωντώσει καμίνω» του Πέτρου Μπερεκέτου σε Ήχο Α’, το μέλος στον ΖΩ ύφεση και το ίσον στον ΠΑ
Τα διάφωνα διαστήματα απαγορεύονται αυστηρώς στην Βυζαντινή μουσική.
***************************************
Να σημειώσω εδώ ότι η καταγραφή του ίσου άνωθεν της μουσικής γραμμής ενός μέλους, βλάπτει σοβαρά το ύφος αυτού, μόνο όμως όταν πρόκειται για μονοφωνάρη ή Πρωτοψάλτη μονοφωνάρη με συνοδεία ίσου, διότι προδίδουν στον ψάλτη και στον ισοκράτη την αλλαγή του ίσου, πριν ακόμα αυτό εκτελεστεί, προκαλώντας έτσι τον εφησυχασμό ισοκράτου, αλλά και την τοποθέτηση της φωνής του ψάλτου σ’ αυτό, ακόμα κι αν έχει ξεφύγει.
Στις μέρες μας αυτό είναι σύνηθες φαινόμενο ∙ ο ψάλτης διαβάζει την μαρτυρία της κατάληξης της μελωδικής γραμμής ή το σημειωμένο ίσο - πριν ακόμα έλθει χρονικά -, βάζει το χέρι του πάνω στο κείμενο και κάνει κατάληξη, κακήν κακώς, στο φθόγγο που διάβασε.
Η χρήση των, με πολύ οικονομία κατά τη διάρκεια του μέλους, αυξάνει την μουσική αντίληψη του ψάλτου, ενισχύοντας την κατανόηση της αρμονικής μουσικής ακολουθίας των φθόγγων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ακριβή εκτέλεση της πορείας του μέλους, οδηγώντας στην αλλαγή ή όχι, του δεσπόζοντος φθόγγου του. Η αλλαγή, τέλος, του δεσπόζοντος φθόγγου, δεν είναι πάντα απαραίτητο να προκαλέσει και αλλαγή του ίσου. Κάποια μέλη βέβαια, έχουν τελείως διαφορετικό ύφος, μόνο με την αλλαγή ίσου, για παράδειγμα το μέλος του Βαρέως Ήχου «Ο τον αμπελώνα φυτεύσας» του Ιακώβου Πρωτοψάλτου, όπου μπορεί να ακουστεί σαν Ήχος Γ΄ ή σαν Ήχος πλ. Α΄, ανάλογα με το εκάστοτε ίσο που θα συνήχησει του μέλους.
Όσον αφορά τη γραφή του ίσου άνωθεν της μουσικής γραμμής, το ορθό είναι να μην γράφεται, όπως σε όλα τα κλασσικά μέλη, αλλά να γίνεται αντιληπτό με την ακοή. Αυτό απαιτεί, κατά κύριο λόγο την ικανότητα αλλαγής του δεσπόζοντος φθόγγου, η οποία οδηγεί, εκ του ασφαλούς στην αλλαγή του ίσου.
Στην εποχή μας, με τόσο γρήγορους ρυθμούς ζωής και τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο των ανθρώπων, δεν είναι πάντα εφικτό. Η μουσική αντίληψη αποκτάται με πολύ κόπο και φόβο Θεού, μετά από μακρόχρονη ενασχόληση με τη μουσική έκφραση και ποιότητα, στοιχεία που χαρακτηρίζουν το λεγόμενο Πατριαρχικό ύφος, όπου εκφραστής των ημερών μας, ήταν και ο Άρχων Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Κωνσταντίνος Πρίγγος, μέγας εκφραστής αλλά και τελευταίος των Πατριαρχικών Πρωτοψαλτών, Βαλασίου του Ιερέως, Πέτρου Μπερεκέτου του Γλυκέως, Ιωάννου του Τραπεζουντίου, Γρηγορίου, Πέτρου Βυζατίου, Πέτρου Εφεσίου, Παναγιώτου Χαλάτζογλου, Ιακώβου, Γεωργίου Βιολάκη, Ιακώβου Ναυπλιώτου, του Λαμπαδαρίου Πέτρου εκ Πελοποννήσου, κ.α.
Κατά την αρχαιότητα
Κατά τους αρχαίους, οι συμφωνίες είναι 4:
το Ομόφωνο,
το Σύμφωνο,
το Διάφωνο και
το Παράφωνο.
Ομόφωνοι ή ομόηχοι καλούνται οι φθόγγοι οι οποίοι απέχουν διάστημα 1/1
Σύμφωνοι ή Αντίφωνοι καλούνται οι φθόγγοι οι οποίοι απέχουν διάστημα οκταχόρδου 2/1
Διάφωνοι ή Διαφορόφωνοι καλούνται οι φθόγγοι οι οποίοι απέχουν διάστημα μείζονος τόνου ή και μικρότερο
Παράφωνοι καλούνται οι φθόγγοι οι οποίοι βρίσκονται ανάμεσα στο διάφωνο και το σύμφωνο.
Στην Μουσική, επιτρέπεται μόνο το σύμφωνο, ενώ απαγορεύεται αυστηρώς το διάφωνο και το παράφωνο.
Στο σύμφωνο επίσης, υπάγονται και τα ημιτόνια του 8χ, η διά πέντε και διά τεσσάρων συμφωνία.
Η διά τεσσάρων συμφωνία εκκαλείτο υπό των αρχαίων
Συλλαβή (1), διότι είναι η πρώτη και βασικότερη συμφωνία, απ’ όπου γεννώνται όλες οι άλλες. Η διά πέντε εκκαλείτο
Διοξεία (δι’ οξεία), διότι είναι συνέχεια της πρώτης συλλαβής. Η διαπασών αποτελεί άθροισμα της συλλαβής και της διοξείας, μια συναρμογή των δύο πρώτων συμφωνιών, ένεκα τούτου, εκκαλείτο
Αρμονία.
Δυστυχώς όμως στις μέρες μας κάποιοι, στην προσπάθειά τους να βάλουν ισοκρατήματα σε ένα μέλος, το… εναρμονίζουν (!), κάνοντας συχνή χρήση του παράφωνου.
Εδώ, σαν προσωπική εμπειρία, θέλω να καταθέσω τη ρήση κάποιου διδασκάλου, στον οποίο, με αφορμή μια εκκλησιαστική πανήγυρη, είπα: «Αυτός ο ψάλτης, έχει βάλει πολλά λανθασμένα ίσα στα ανοιξαντάρια του Ραιδεστινού ή κάνω λάθος;», εκτός του άσπρου και Ευρωπαϊκού ύφους που έψαλλε, όπου αυτό το είπα από μέσα μου. Ο διδάσκαλος δεν είχε έρθει απ’ την αρχή στον εσπερινό, αλλά μετά τα απόστιχα, διότι είχε δουλειά. Τότε μου απάντησε: «Αφού δεν ξέρει αρμονία Δημητράκη, πώς θα βάλει ίσα; Για να βάλεις ίσα πρέπει να ξέρεις αρμονία … Του λέω να του μάθω και δεν έρχεται.», εννοώντας βεβαίως, το μάθημα Αρμονίας της Ευρωπαϊκής μουσικής. Αργότερα έμαθα, ότι ο εν λόγω ψάλτης, διετέλεσε στο παρελθόν, μαθητής του διδασκάλου τούτου. Ο διδάσκαλος αυτός, έκανε και συνεχίζει να κάνει, μαθήματα Βυζαντινής Μουσικής με πιάνο και έτσι βρίσκει … τα ίσα του.
Απόσπασμα εκ του υπό έκδοση ημετέρου πονήματος «Μουσικής Φύσις»
Προσαρμογή για το Ψαλτολόγιο με αγάπη και προσφορά
Δημήτρης Ανδριώτης
(1) Εκ παραδρομής σε προηγούμενο μήνυμά μου, είχα "βαφτίσει" τη Συλλαβή ως οξεία.