π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Ὅταν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τύχει ἡμέρα Κυριακή ἐντός τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς σύμφωνα μέ τό ἰσχῦον τυπικό (ΤΜΕ) δέν τελεῖται ἡ θεία λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου ἀλλά τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου.
Σέ κάποιους φαίνεται παράξενο αὐτό, ἀλλά πρέπει νά ποῦμε ὅτι κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ σύμφωνα μέ τό ΤΜΕ καί κατά τίς ἄλλες ἡμέρες τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ἄν συμπέσει, δέν ἰσχύουν ὅσα προέβλεπε τό ΤΑΣ. Τελεῖται θ. λειτουργία συναπτῶς μέ τόν ἑορτάσιμο ὄρθρο, ἐνῶ σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ ἐτελεῖτο ἑσπερινή θ. λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, δηλαδή συναπτῶς μέ τόν ἑσπερινό τῆς κυριωνύμου ἡμέρας —πού στό Μηναῖο ἀναγράφεται «Τῌ ΚΣΤ΄», ὅπου καί τά κύρια παλαιοδιαθηκικά ἀναγνώσματα τῆς ἑορτῆς—, διά τήν μίαν τράπεζαν, λόγῳ τῆς νηστίμου περιόδου, ἔστω καί μέ κατάλυσιν ἰχθύος. Ἐπίσης σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ δέν κατελιμπάνετο ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας τοῦ Τριῳδίου, ἀλλ᾿ ἐψάλλετο συναπτῶς.
Βέβαια τό ΤΑΣ δέν προβλέπει γιά τήν περίπτωση πού ἐξετάζουμε θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου, ἀλλ᾿ ἡ ἀποσιώπησις μᾶλλον αὐτήν ἐννοεῖ. Ρητῶς τήν προβλέπει γιά τήν περίπτωση πού ὁ Εὐαγγελισμός πέσει τήν Μ. Πέμπτη ἤ τό Μ. Σάββατον, ἐνῶ γιά τήν Μ. Παρασκευή προβλέπει τοῦ Χρυσοστόμου. Κατά τό ΤΜΕ ὅταν ὁ Εὐαγγελισμός συμπέσει Μ. Παρασκευή ἤ Μ. Σάββατον μετατίθεται γιά τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα. Τό ΤΜΕ γιά τήν Μ. Πέμπτη προβλέπει θεία λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, σέ ὑποσημείωση ὅμως ἀναφέρει ὅτι τό ἀρχαῖον τυπικόν προβλέπει Μ. Βασιλείου.
Αὐτές οἱ διαφορές ἀπό τό ΤΑΣ μέχρι τό ΤΜΕ ἔχουν υἱοθετηθεῖ ὡς ἐπί τό πλεῖστον καί ἀπό ἁγιορείτικα τυπικά καί ἀπό τό ΤΓΡ. Γιά τήν περίπτωση τοῦ θέματος μόνον τό ΤΔ προβλέπει λειτουργία Βασιλείου.
Ὁ π. Κων. Παπαγιάννης στό ΣΤ καί στίς σελ. 389-391, ἐνῶ ἀναλύει αὐτές τίς διαφορές καί μάλιστα γράφει ὅτι γιά κάποιες περιπτώσεις (ψαλμωδίας Τριῳδίου ἤ ἑσπερινῆς λειτουργίας τήν κυριώνυμον ἐν καθημερινῇ) οὔτε ἀπό τό μυαλό μας πρέπει νά περνάει ἐπιστροφή στήν τάξιν τοῦ ΤΑΣ καί ἀκόμη ὅτι ἡ ἀρχαία τάξις διά τάς ἐνορίας εἶναι ὄχι μόνον ἀδύνατος ἀλλά καί ἄστοχος, στό θέμα τῆς λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου ὅταν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τύχει σέ Κυριακή τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς υἱοθετεῖ τήν (ἀμφισβητούμενη κατά τά ἄλλα) τάξη τοῦ ΤΑΣ. Στηρίζεται ὡς εἰς κανόνα, στό ὅτι πρέπει νά τελεῖται ἡ προβλεπόμενη γιά τήν ἡμέρα θ. λειτουργία.
Διαφωνῶ μέ αὐτό γιά τήν ἀνακολουθία τῶν ἐπιλογῶν στήν ἐξέλιξη τοῦ τυπικοῦ. Συμφωνῶ ὅμως στήν περίπτωση πού ἡ θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου θεωρήθηκε μεταγενέστερα ὡς λειτουργία τῶν νήστιμων ἡμερῶν καί ἐν ταὐτῷ «πένθιμη» καί ὁρίζεται ἡ τοῦ Χρυσοστόμου ἐπειδή ἔχουμε κατάλυση ἰχθύος.
Ἄν καί αὐτό φαίνεται νά συμβαίνει, θεωρῶ ὅτι τό νά ἐπιλέξουμε τήν λειτουργία τοῦ Βασιλείου σήμερα εἶναι ἄκαιρο, μέ τίς τόσες διαφοροποιήσεις στήν ἐξέλιξη τῶν τυπικῶν διατάξεων γιά τήν περίπτωση τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ἐπιπροσθέτως δέν θά ψαλεῖ τό «Εὐαγγελίζου γῆ χαράν μεγάλην... Ὡς ἐμψύχῳ Θεοῦ κιβωτῷ...» στό «Ἐξαιρέτως...», ἐκτός ἄν κάποιοι ἐπιμένουν ὅτι μπορεῖ νά ἀλλάζει τό «Ἐπὶ σοὶ χαίρει...» κατά τό δοκοῦν. Πάντως τό ΤΑΣ οὔτως ἤ ἄλλως δέν γνωρίζει θεομητορικόν μεγαλυνάριον γιά τήν θ. λειτουργία.