Κων/νος Βαγενάς
Κωνσταντίνος
Εγώ στο προηγούμενο μήνυμά μου αναφερόμουν στους σύγχρονους υμνογράφους, όχι στη μετάφραση των ήδη υπαρχόντων αλλά στην εκ του μηδενός δημιουργία ακολουθιών σήμερα.
Από κει και πέρα η μετάφραση των ευχών της Θ. Λειτουργίας, το οποίο είναι το βασικό θέμα, είναι διαφορετικό από τη μετάφραση των ύμνων. Η τελευταία δεν μπορεί κατά πάσα πιθανότητα να γίνει χωρίς να υπάρξει σαφής υποβάθμιση ύφους, γλώσσας, δυναμικής κ.λπ. για τον απλούστατο λόγο ότι θα είναι μια μετάφραση. Φυσικά και δεν φταίει η γλώσσα. Αν ο Ρωμανός ζούσε σήμερα και έγραφε στη δημοτική (που σ' αυτήν θα έγραφε αν κρίνουμε από την μάλλον δημώδη και σίγουρα απλή της εποχής του που επέλεξε), οι καρποί του θα ήταν το ίδιο όμορφοι με αυτούς που έβγαλε. Έπιασε το νόημα, ότι οι ύμνοι γράφονται για να γίνονται καταληπτοί απ' τους πιστούς.
Η μετάφραση όμως δεν γίνεται από λογοτέχνη συνήθως αλλά από φιλόλογο-μεταφραστή. Εκπίπτει, λοιπόν, του πρωτοτύπου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι καλύτερες μεταφράσεις είναι αυτές των ίδιων των λογοτεχνών. Αλλά αυτό είναι μάλλον σπάνιο. Ξέρουμε ότι κάθε μεταφρασμένο κείμενο, απ' τη στιγμή που μεταφράζεται χάνει σχεδόν το μισό της αξίας του που έχει στο πρωτότυπο. [Ένας λόγος που θα ήθελα να ξέρω πολλές ξένες γλώσσες: να μην χρειάζεται να διαβάσω τίποτα από μετάφραση] Κι όταν μιλάμε για έμμετρο ποιητικό λόγο τα πράγματα σκουραίνουν ακόμα περισσότερο.
Και οι ευχές και τα αναγνώσματα όμως πρέπει να εξετάζονται διαφορετικά. Ο Παύλος δεν έγραψε ποίηση, έγραψε συμβουλές, κηρύγματα. Δεν είναι λογοτεχνία ο Απόστολος και οι Ευχές της Θ. Λειτουργίας και των Μυστηρίων, είναι καθοδηγητικός και προσευχητικός λόγος. Κι αν διαπιστώνουμε ποιητικά ίχνη, αυτά υπάρχουν ως αποτέλεσμα του πνεύματος του Χρυσοστόμου το οποίο τα ανέβλυσε αυθόρμητα και ασυνείδητα, στην προσπάθειά του να υμνήσει τον Θεό.
Ούτε, φυσικά, παίρνουμε ως μέτρο μια ενδεχομένως κακή μετάφραση και λέμε "α, χάλια, πάει τελείωσε η υπόθεση".
Από κει και πέρα η μετάφραση των ευχών της Θ. Λειτουργίας, το οποίο είναι το βασικό θέμα, είναι διαφορετικό από τη μετάφραση των ύμνων. Η τελευταία δεν μπορεί κατά πάσα πιθανότητα να γίνει χωρίς να υπάρξει σαφής υποβάθμιση ύφους, γλώσσας, δυναμικής κ.λπ. για τον απλούστατο λόγο ότι θα είναι μια μετάφραση. Φυσικά και δεν φταίει η γλώσσα. Αν ο Ρωμανός ζούσε σήμερα και έγραφε στη δημοτική (που σ' αυτήν θα έγραφε αν κρίνουμε από την μάλλον δημώδη και σίγουρα απλή της εποχής του που επέλεξε), οι καρποί του θα ήταν το ίδιο όμορφοι με αυτούς που έβγαλε. Έπιασε το νόημα, ότι οι ύμνοι γράφονται για να γίνονται καταληπτοί απ' τους πιστούς.
Η μετάφραση όμως δεν γίνεται από λογοτέχνη συνήθως αλλά από φιλόλογο-μεταφραστή. Εκπίπτει, λοιπόν, του πρωτοτύπου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι καλύτερες μεταφράσεις είναι αυτές των ίδιων των λογοτεχνών. Αλλά αυτό είναι μάλλον σπάνιο. Ξέρουμε ότι κάθε μεταφρασμένο κείμενο, απ' τη στιγμή που μεταφράζεται χάνει σχεδόν το μισό της αξίας του που έχει στο πρωτότυπο. [Ένας λόγος που θα ήθελα να ξέρω πολλές ξένες γλώσσες: να μην χρειάζεται να διαβάσω τίποτα από μετάφραση] Κι όταν μιλάμε για έμμετρο ποιητικό λόγο τα πράγματα σκουραίνουν ακόμα περισσότερο.
Και οι ευχές και τα αναγνώσματα όμως πρέπει να εξετάζονται διαφορετικά. Ο Παύλος δεν έγραψε ποίηση, έγραψε συμβουλές, κηρύγματα. Δεν είναι λογοτεχνία ο Απόστολος και οι Ευχές της Θ. Λειτουργίας και των Μυστηρίων, είναι καθοδηγητικός και προσευχητικός λόγος. Κι αν διαπιστώνουμε ποιητικά ίχνη, αυτά υπάρχουν ως αποτέλεσμα του πνεύματος του Χρυσοστόμου το οποίο τα ανέβλυσε αυθόρμητα και ασυνείδητα, στην προσπάθειά του να υμνήσει τον Θεό.
Ούτε, φυσικά, παίρνουμε ως μέτρο μια ενδεχομένως κακή μετάφραση και λέμε "α, χάλια, πάει τελείωσε η υπόθεση".