Για να επιστρέψουμε στο ήρεμο κλίμα που χαρακτηρίζει το Ψαλτολόγιο
eek
, θέλω να κάνω μία γενική παρατήρηση. Συνειδητοποιώ τελικά ότι το όλο θέμα σχετίζεται εν μέρει με την πανάρχαια διαμάχη μεταξύ Πυθαγορείων και Αριστοξενείων (κάπου το έχει αναφέρει ήδη ένας συνάδελφος, αλλά τότε δεν το πρόσεξα). Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν ότι η ουσία των μουσικών (και κοσμικών) φαινομένων ανάγεται στους αριθμητικούς λόγους, οπότε τα διαστήματα έπρεπε να στηρίζονται σε όσο το δυνατόν απλούστερους αριθμούς. Έτσι αποφαίνονταν π.χ. ότι ο τόνος (9/8) δεν μπορεί να χωριστεί σε δύο ίσα ημιτόνια. Οι Αριστοξένειοι το έβλεπαν πιο εμπειρικά. Δεν τους ενδιέφερε π.χ. εάν από την ισομερή διαίρεση του τόνου δεν έβγαιναν "ακριβείς" λόγοι, τους αρκούσε που εμπειρικά μπορούσε κανείς άνετα να εκτελέσει ή να ακούσει δύο "ίσα" ημιτόνια. Για αυτό και περιέγραφαν τα διαστήματα με μόρια και όχι με λόγους.
Ερχόμαστε στα καθ' ημάς. Λέει ο Χατζηαθανασίου: Μα δεν μπορεί να υπάρξει όμοια διφωνία, αφού τα δύο άκρα του σχετικού τετραχόρδου δεν μπορούν να είναι ίσα. Πράγματι, το 9-12-9 δεν μπορεί να εκφραστεί ακριβώς με λόγους, αφού αν βάλουμε 12/11 - 9/8 - 12/11 δεν βγαίνει το τετράχορδο. Σε ένα από τα δύο άκρα πρέπει να βάλουμε 88/81. "Απαντάει" ο Μισαηλίδης: Σιγά που δεν μπορεί! Το βάζω 9-12-9 και ξεμπερδεύω!
Το ίδιο λένε και οι "διφωνιστές" μας, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στην εμπειρική παρατήρηση: Αφού οι ψάλτες "αναφοράς" που διαθέτουμε το ψάλλουν κατά πολύ με όμοια διφωνία "ως έγγιστα", γιατί να μην μπορώ να το βάλω και στη θεωρία;
Το λάθος του Χρυσάνθου είναι ότι προσπάθησε να συγκεράσει και τους δύο τρόπους σκέψης. Τό ίδιο έκανε και η Επιτροπή, κλίνοντας όμως περισσότερο προς την αριστοξένεια αντίληψη, αφού δεν προσπάθησε πάντα να επιβάλει "απλούς" λόγους διαστημάτων, αλλά μέσω των λόγων να επιτύχει ακριβώς αυτό που απαιτούσε η προφορική παράδοση (όπως την αντιλαμβάνονταν, έστω, τα μέλη της Επιτροπής).
Βέβαια στον δικό μας διάλογο υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, αφού υπάρχει πλέον και η έννοια της "αυθεντικότητας" στην προφορική παράδοση. Δεν μας ενδιαφέρει δηλαδή μόνο το τι ακούμε σήμερα ή τι μας ευχαριστεί περισσότερο, ώστε να το περιγράψουμε θεωρητικά, αλλά το κατά πόσο αυτό που ακούμε είναι "γνήσιο" και "παραδοσιακό". Κάπου εκεί νομίζω ότι μπλέκεται το πράγμα.
Όσον αφορά τη δική μου στάση, το μόνο που με ενοχλεί είναι η "ιδεολογικοποίηση" αυτών των συζητήσεων και ο "πολεμικός" τόνος κάποιων συναδέλφων. Δεν χρειάζεται, κύριοι. Κανένας εδώ μέσα δεν πολεμάει την παράδοση. Αντίθετα, νομίζω πως όλοι οι συμμετέχοντες προσπαθούν να την κατανοήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα.