MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
J. Mateos Ἡ Μικρὰ Εἴσοδος τῆς θείας Λειτουργίας 1973
J. Mateos Ἡ Μικρὰ Εἴσοδος τῆς θείας Λειτουργίας 1973
- Thread starter MTheodorakis
- Start date
MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
Ἀρχικὴ τάξη εἰσόδου.
Ὁ ἐπίσκοπος ἐνδύεται ἐκτὸς τοῦ βήματος
(Dmitrievskij τ. 2 σσ. 301-302),
ἀρχικὰ στὸ σκευοφυλάκιο
(Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 156, τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως τοῦ ἔτους 1122 σ. 99),
ἀπὸ ὅπου λαμβάνεται καὶ τὸ Εὐαγγέλιο γιὰ τὴν μικρὴ εἴσοδο
(Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σ. 48, Εὐχολόγιον μονῆς Σωτῆρος Μεσσήνης μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1121-1132 ἔκδ. A. Jacob Un eucologe du Saint-Sauveur ‘’in Lingua Phari’’ de Messine, Le Bodleianus Auct. E. 5.13 στὸ Bulletin de l’ Institut historique belge de Rome 50 (1980) σ. 300),
τὸ ὁποῖο σκευοφυλάκιο δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ τὸ ἱερὸ βῆμα
(χφφ. Μεγίστης Λαύρας Ἄθω Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φφ. 7v-8r, Σινὰ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 29v, τυπικὸ Εὐεργέτιδος μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1098-1118 σ. 271).
Στὸ διακονικὸ-σκευοφυλάκιο ἐνδύεται καὶ ὁ ἱερέας
(χφφ. Μεγίστης Λαύρας Ἄθω Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 136v, Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 183v, Κρατικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ῥωσίας 173.Ι 501 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 108r, ΤΑΣ κεφ. μστ’).
Πρὸ τῆς εἰσόδου ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος καὶ ἡ βασιλικὴ πύλη παραμένει κλειστή. Μετὰ τὴν εὐχὴ τῆς εἰσόδου δίδεται καιρὸς στοὺς ὑποδιακόνους καὶ ἀνοίγεται ἡ βασιλικὴ πύλη τοῦ κυρίως ναοῦ
(ἁγ. Μαξίμου ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) κεφ. θ’).
Ἡ ἀνοικτὴ πύλη δηλώνει τὸν καιρὸ τῆς εἰσόδου, «τὴν ἄνοιξιν τῆς ἐκκλησίας»
(J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σ. 26, τ. 2 σσ. 4, 80, χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 34, 65, 87).
Τὰ ἀντίφωνα (λιτανεία) θὰ μποροῦσαν νὰ εἰπωθοῦν στὸν ἐσωνάρθηκα
(ἀρχαία τάξη· πρβλ. ᾀσματικὸ ὄρθρο καὶ τριθέκτη καὶ τὶς εἰσόδους τους, «Τήν μέν οὖν πρώτην εἰς τήν ἁγίαν ἐκκλησίαν τοῦ ἀρχιερέως κατά τήν ἱεράν σύναξιν εἴσοδον» (ἁγ. Μαξίμου ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) κεφ. η’), Dmitrievskij τ. 1 σ. 36, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σσ. 47-48, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 214, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 153, Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς τ. 19 Λειτουργία προηγιασμένων δώρων Ἰακώβου τοῦ ἀδελφοθέου 1979 σ. 10, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 154, χφ. British Library Additional 34060 διάταξη ἀρχιερατικῆς λειτουργίας ιβ’ αἰ. ἔκδ. R. Taft (+2018) The Pontifical Liturgy of the Great Church according to a twelfth-century Diataxis in Codex British Museum Additional 34060 στὸ Orientalia Cristiana Periodica 45 (1979) σσ. 284, 286)
πρὸς εἰσοδικὴ μυσταγωγία καὶ ἀποφυγὴ παλινδρομήσεων-ἀποπροσανατολισμοῦ.
Τότε ὁ ἐπίσκοπος ἀσπάζεται τὸ Εὐαγγέλιο στὸν νάρθηκα
(χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 125, 126, χφ. British Library Additional 34060 διάταξη ἀρχιερατικῆς λειτουργίας ιβ’ αἰ. ἔκδ. R. Taft (+2018) The Pontifical Liturgy of the Great Church according to a twelfth-century Diataxis in Codex British Museum Additional 34060 στὸ Orientalia Cristiana Periodica 45 (1979) σ. 284),
τά «Σοφία. Ὀρθοὶ» λέγονται στὴν εἴσοδο τοῦ κυρίως ναοῦ
(Ἔκθεση βασιλείου τάξεως τοῦ ἔτους 953 ἔκδ. P. G. τ. 112 στ. 157A, 197Α, 253Α, τυπικὸ Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 σ. 241, ΤΑΣ κεφ. ιβ’, κστ’, λδ’, Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς τ. 19 Λειτουργία προηγιασμένων Ἰακώβου σ. 10, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 214, Τριῴδιον, ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας 1960 σ. 216),
γιὰ σηκωθοῦν ἔγκαιρα οἱ πιστοί, καὶ ὄχι μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ Εὐαγγελίου.
Τὰ ἀντίφωνα, ποὺ δημιουργήθηκαν κατὰ τὸν η’ αἰῶνα γιὰ νὰ καλύψουν τὴν ἔνδυση τῶν λειτουργῶν
(Π. Τρεμπέλα Αἱ τρεῖς λειτουργίαι σ. 32)
καὶ τὸν χρόνο τῆς προσκομιδῆς
(Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 4 σσ. 37-39),
δὲν χρειάζονται σήμερα
(βλ. J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σσ. 20, 64, 80, ἑσπερινὲς λειτουργίες καὶ ἐγκαίνια).
Ἡ ἐναρκτήρια δοξολογία τοῦ Θεοῦ (τὰ ἀντίφωνα) ἔγινε ὑπερβολικὰ μακρὰ καὶ ἐπεσκίασε τὸ γεγονός, ὅτι τὸ κεφαλαιῶδες σημεῖο στὴν λειτουργία τοῦ λόγου ἦταν ὁ ἴδιος ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, τὰ ἀναγνώσματα Παλαιᾶς καὶ Καινῆς διαθήκης. Ἔτσι ἡ ἔναρξη τῆς λειτουργίας εἶναι θεοκεντρικὴ καὶ ὄχι ἀνθρωποκεντρική (μεγάλη συναπτή). Μόνο ἀφοῦ πρῶτος ὁ Θεὸς μᾶς μιλήσει (ἀναγνώσματα), ἀποκρινόμαστε ἐμεῖς (ἐκτενής, συναπτές, τροπάρια).
Ἔτσι, γιὰ συντομία, ἡ εἴσοδος μπορεῖ νὰ γίνει στὸ ᾀσματικὸ τρισάγιο τῆς μεγάλης δοξολογίας
(χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 105-106, χφφ. κανονάρια ἁγ. Σάβα 156 ια’ αἰ. φ. 16r-v, Vat. gr. 2046 τέλη ια’-ἀρχὲς ιβ’ αἰ. φ. 16r, Paris. gr. 1591 ιβ’ αἰ. φ. 12r, Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου (σημειώσεις πρὸς χρήσιν τῶν φοιτητῶν) Θεσσαλονίκη 1969 σ. 129),
ἀντὶ δὲ τῶν «Σοφία. Ὀρθοί» νὰ εἰπωθοῦν «Πρόσσχωμεν. Εἰρήνη πᾶσι. Καὶ τῷ πνεύματί σου. Σοφία»...προκείμενο τοῦ ἀποστόλου, ἀπόστολος κ.λ.π.
Κατὰ τοὺς ε’-ζ’ αἰ. ἡ λειτουργία ἄρχιζε μὲ τὸ τρισάγιο, ὡς εἰσοδικὸ ἀντίφωνο. Ἐὰν ψάλλεται μικρὴ δοξολογία, μετὰ τὸ «Ἀγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι...» μπορεῖ νὰ ψαλλεῖ τρισάγιον τῆς λειτουργίας κ.λπ.
Τότε, μετὰ τὸν διακονικὸ στίχο «Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν», ἀντὶ τῆς μικρῆς λέγεται ἡ μεγάλη συναπτή
(χφ. Κρυπτοφέῤῥης Γ.β.VII εὐχολόγιο ι’ αἰῶνος ἔκδ. G. Passarelli L’ Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X) Ἀνάλεκτα Βλατάδων 36 Θεσσαλονίκη 1982 σσ. 71, 160, Εὐχολόγιον μονῆς Σωτῆρος Μεσσήνης μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1121-1132 ἔκδ. A. Jacob Un eucologe du Saint-Sauveur ‘’in Lingua Phari’’ de Messine, Le Bodleianus Auct. E. 5.13 στὸ Bulletin de l’ Institut historique belge de Rome 50 (1980) σ. 302, Dmitrievskij τ. 2 σ. 141, Π. Τρεμπέλα Αἱ τρεῖς λειτουργίαι σσ. 9, 65, 67, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σσ. 57, 92).
Μετὰ τὴν «πρώτην εἴσοδον» ὁ ἱερεὺς στέκει πίσω ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο, πρὸς τὸ λαό
(«στάση τραπέζης»· Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’-Εἰσαγωγὴ στὴ θεία λατρεία, Θεσσαλονίκη 1993 σσ. 45-46, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 1 σ. 107, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 193),
σὲ ἄμεση σχέση καὶ ἀμφίδρομη ἐποπτεία-ἔλεγχο τοῦ ποιμνίου. Ἄλλωστε καὶ οἱ ἐκφωνήσεις «Λάβετε, φάγετε, τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου...», «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου...» καὶ «Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις» ἀπευθύνονται ὁπωσδήποτε πρὸς τὸ λαό.
Ὁ ἐπίσκοπος ἐνδύεται ἐκτὸς τοῦ βήματος
(Dmitrievskij τ. 2 σσ. 301-302),
ἀρχικὰ στὸ σκευοφυλάκιο
(Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 156, τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως τοῦ ἔτους 1122 σ. 99),
ἀπὸ ὅπου λαμβάνεται καὶ τὸ Εὐαγγέλιο γιὰ τὴν μικρὴ εἴσοδο
(Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σ. 48, Εὐχολόγιον μονῆς Σωτῆρος Μεσσήνης μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1121-1132 ἔκδ. A. Jacob Un eucologe du Saint-Sauveur ‘’in Lingua Phari’’ de Messine, Le Bodleianus Auct. E. 5.13 στὸ Bulletin de l’ Institut historique belge de Rome 50 (1980) σ. 300),
τὸ ὁποῖο σκευοφυλάκιο δὲν ἐπικοινωνεῖ μὲ τὸ ἱερὸ βῆμα
(χφφ. Μεγίστης Λαύρας Ἄθω Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φφ. 7v-8r, Σινὰ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 29v, τυπικὸ Εὐεργέτιδος μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1098-1118 σ. 271).
Στὸ διακονικὸ-σκευοφυλάκιο ἐνδύεται καὶ ὁ ἱερέας
(χφφ. Μεγίστης Λαύρας Ἄθω Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 136v, Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 183v, Κρατικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ῥωσίας 173.Ι 501 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 108r, ΤΑΣ κεφ. μστ’).
Πρὸ τῆς εἰσόδου ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος καὶ ἡ βασιλικὴ πύλη παραμένει κλειστή. Μετὰ τὴν εὐχὴ τῆς εἰσόδου δίδεται καιρὸς στοὺς ὑποδιακόνους καὶ ἀνοίγεται ἡ βασιλικὴ πύλη τοῦ κυρίως ναοῦ
(ἁγ. Μαξίμου ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) κεφ. θ’).
Ἡ ἀνοικτὴ πύλη δηλώνει τὸν καιρὸ τῆς εἰσόδου, «τὴν ἄνοιξιν τῆς ἐκκλησίας»
(J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σ. 26, τ. 2 σσ. 4, 80, χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 34, 65, 87).
Τὰ ἀντίφωνα (λιτανεία) θὰ μποροῦσαν νὰ εἰπωθοῦν στὸν ἐσωνάρθηκα
(ἀρχαία τάξη· πρβλ. ᾀσματικὸ ὄρθρο καὶ τριθέκτη καὶ τὶς εἰσόδους τους, «Τήν μέν οὖν πρώτην εἰς τήν ἁγίαν ἐκκλησίαν τοῦ ἀρχιερέως κατά τήν ἱεράν σύναξιν εἴσοδον» (ἁγ. Μαξίμου ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) κεφ. η’), Dmitrievskij τ. 1 σ. 36, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σσ. 47-48, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 214, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 153, Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς τ. 19 Λειτουργία προηγιασμένων δώρων Ἰακώβου τοῦ ἀδελφοθέου 1979 σ. 10, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 154, χφ. British Library Additional 34060 διάταξη ἀρχιερατικῆς λειτουργίας ιβ’ αἰ. ἔκδ. R. Taft (+2018) The Pontifical Liturgy of the Great Church according to a twelfth-century Diataxis in Codex British Museum Additional 34060 στὸ Orientalia Cristiana Periodica 45 (1979) σσ. 284, 286)
πρὸς εἰσοδικὴ μυσταγωγία καὶ ἀποφυγὴ παλινδρομήσεων-ἀποπροσανατολισμοῦ.
Τότε ὁ ἐπίσκοπος ἀσπάζεται τὸ Εὐαγγέλιο στὸν νάρθηκα
(χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 125, 126, χφ. British Library Additional 34060 διάταξη ἀρχιερατικῆς λειτουργίας ιβ’ αἰ. ἔκδ. R. Taft (+2018) The Pontifical Liturgy of the Great Church according to a twelfth-century Diataxis in Codex British Museum Additional 34060 στὸ Orientalia Cristiana Periodica 45 (1979) σ. 284),
τά «Σοφία. Ὀρθοὶ» λέγονται στὴν εἴσοδο τοῦ κυρίως ναοῦ
(Ἔκθεση βασιλείου τάξεως τοῦ ἔτους 953 ἔκδ. P. G. τ. 112 στ. 157A, 197Α, 253Α, τυπικὸ Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 σ. 241, ΤΑΣ κεφ. ιβ’, κστ’, λδ’, Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς τ. 19 Λειτουργία προηγιασμένων Ἰακώβου σ. 10, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 214, Τριῴδιον, ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας 1960 σ. 216),
γιὰ σηκωθοῦν ἔγκαιρα οἱ πιστοί, καὶ ὄχι μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ Εὐαγγελίου.
Τὰ ἀντίφωνα, ποὺ δημιουργήθηκαν κατὰ τὸν η’ αἰῶνα γιὰ νὰ καλύψουν τὴν ἔνδυση τῶν λειτουργῶν
(Π. Τρεμπέλα Αἱ τρεῖς λειτουργίαι σ. 32)
καὶ τὸν χρόνο τῆς προσκομιδῆς
(Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 4 σσ. 37-39),
δὲν χρειάζονται σήμερα
(βλ. J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σσ. 20, 64, 80, ἑσπερινὲς λειτουργίες καὶ ἐγκαίνια).
Ἡ ἐναρκτήρια δοξολογία τοῦ Θεοῦ (τὰ ἀντίφωνα) ἔγινε ὑπερβολικὰ μακρὰ καὶ ἐπεσκίασε τὸ γεγονός, ὅτι τὸ κεφαλαιῶδες σημεῖο στὴν λειτουργία τοῦ λόγου ἦταν ὁ ἴδιος ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, τὰ ἀναγνώσματα Παλαιᾶς καὶ Καινῆς διαθήκης. Ἔτσι ἡ ἔναρξη τῆς λειτουργίας εἶναι θεοκεντρικὴ καὶ ὄχι ἀνθρωποκεντρική (μεγάλη συναπτή). Μόνο ἀφοῦ πρῶτος ὁ Θεὸς μᾶς μιλήσει (ἀναγνώσματα), ἀποκρινόμαστε ἐμεῖς (ἐκτενής, συναπτές, τροπάρια).
Ἔτσι, γιὰ συντομία, ἡ εἴσοδος μπορεῖ νὰ γίνει στὸ ᾀσματικὸ τρισάγιο τῆς μεγάλης δοξολογίας
(χφ. Δρέσδης Α 104 πραξαπόστολος-τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας πρὸ τοῦ ἔτους 1080 ἔκδ. К.К. Акентьев Типикон Великой Церкви Cod. Dresde A 104 2009 σσ. 105-106, χφφ. κανονάρια ἁγ. Σάβα 156 ια’ αἰ. φ. 16r-v, Vat. gr. 2046 τέλη ια’-ἀρχὲς ιβ’ αἰ. φ. 16r, Paris. gr. 1591 ιβ’ αἰ. φ. 12r, Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου (σημειώσεις πρὸς χρήσιν τῶν φοιτητῶν) Θεσσαλονίκη 1969 σ. 129),
ἀντὶ δὲ τῶν «Σοφία. Ὀρθοί» νὰ εἰπωθοῦν «Πρόσσχωμεν. Εἰρήνη πᾶσι. Καὶ τῷ πνεύματί σου. Σοφία»...προκείμενο τοῦ ἀποστόλου, ἀπόστολος κ.λ.π.
Κατὰ τοὺς ε’-ζ’ αἰ. ἡ λειτουργία ἄρχιζε μὲ τὸ τρισάγιο, ὡς εἰσοδικὸ ἀντίφωνο. Ἐὰν ψάλλεται μικρὴ δοξολογία, μετὰ τὸ «Ἀγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι...» μπορεῖ νὰ ψαλλεῖ τρισάγιον τῆς λειτουργίας κ.λπ.
Τότε, μετὰ τὸν διακονικὸ στίχο «Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν», ἀντὶ τῆς μικρῆς λέγεται ἡ μεγάλη συναπτή
(χφ. Κρυπτοφέῤῥης Γ.β.VII εὐχολόγιο ι’ αἰῶνος ἔκδ. G. Passarelli L’ Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X) Ἀνάλεκτα Βλατάδων 36 Θεσσαλονίκη 1982 σσ. 71, 160, Εὐχολόγιον μονῆς Σωτῆρος Μεσσήνης μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1121-1132 ἔκδ. A. Jacob Un eucologe du Saint-Sauveur ‘’in Lingua Phari’’ de Messine, Le Bodleianus Auct. E. 5.13 στὸ Bulletin de l’ Institut historique belge de Rome 50 (1980) σ. 302, Dmitrievskij τ. 2 σ. 141, Π. Τρεμπέλα Αἱ τρεῖς λειτουργίαι σσ. 9, 65, 67, Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σσ. 57, 92).
Μετὰ τὴν «πρώτην εἴσοδον» ὁ ἱερεὺς στέκει πίσω ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο, πρὸς τὸ λαό
(«στάση τραπέζης»· Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’-Εἰσαγωγὴ στὴ θεία λατρεία, Θεσσαλονίκη 1993 σσ. 45-46, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 1 σ. 107, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 193),
σὲ ἄμεση σχέση καὶ ἀμφίδρομη ἐποπτεία-ἔλεγχο τοῦ ποιμνίου. Ἄλλωστε καὶ οἱ ἐκφωνήσεις «Λάβετε, φάγετε, τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου...», «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου...» καὶ «Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις» ἀπευθύνονται ὁπωσδήποτε πρὸς τὸ λαό.
MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
«Περὶ τὰ μέσα τοῦ 6ου αἰῶνα ἡ πρόθεση καὶ τὸ διακονικὸ μεταφέρθηκαν ἀπὸ τὸν νάρθηκα στὸ ἀνατολικὸ τμῆμα τοῦ ναοῦ ἑκατέρωθεν τοῦ ἱεροῦ βήματος» (Ν. Γκιολὲ Βυζαντινὴ Ναοδομία 1992 σ. 14). Ἀρχικὰ οἱ χώροι αὐτοὶ δὲν ἐπικοινωνοῦσαν μὲ τὸ βῆμα (ὅπ. πρ. σ. 15). Ἡ μικρὴ εἴσοδος γινόταν ἀπὸ τὸ (νότιο) διακονικό, ὅπου φυλασσόταν τὰ ἄμφια καὶ τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τὸ θυμιατό, ἡ δὲ μεγάλη ἀπὸ τὴν (βόρεια) πρόθεση μὲ τὰ σκεύη, τὰ πρόσφορα καὶ τὸν οἶνο (ὅπ. πρ. σ. 14).