26. ὁ [ἐπιπεσόντα/ἀναπεσόντα] τῷ στήθει καταδεξάμενος (& έτερα περί του απολυτικίου)

[π. Μάξιμος]

Σήμερα ὁ ψάλτης ἔψελνε τό ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου, ἐνδόξου καὶ πανευφήμου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ, Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου μέ «ἀναπεσόντα» καί μειδιοῦσα ἀπό μέσα μου...
Στό τέλος μοῦ ἔδειξε τόν Πανδέκτη... ἀπ᾿ ὅπου τό ἔλεγε...

 

[evangelos]

Σήμερα ὁ ψάλτης ἔψελνε τό ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου, ἐνδόξου καὶ πανευφήμου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ, Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου μέ «ἀναπεσόντα» καί μειδιοῦσα ἀπό μέσα μου...
Στό τέλος μοῦ ἔδειξε τόν Πανδέκτη... ἀπ᾿ ὅπου τό ἔλεγε...

Κι ο Αγ. Χρυσόστομος έτσι το λέει:

Αἱ πύλαι τῶν οὐρανῶν πάλιν ἰδοῦσαι ξένον πρόσωπον δεδοξασμένον, ὑπὲρ τὸν ἥλιον θείας ἀκτῖνας ἀποστίλβοντα, καὶ ὑπονοοῦσαι τοῦτον εἶναι, ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς, τὸν ἐν τῷ στήθει αὐτοῦ ἐν πολλῇ καθαρόθητι ἀναπεσόντα, ὅθεν καὶ ἡ τοιαύτη αὐτῷ δόξα περικέχυται, σπουδαίως ἀνεῳχθεῖσαι τὴν εἴσοδον παρεχώρουν.

πηγή: www.agiazoni.gr

 

[π. Μάξιμος]

Ἐγώ δέν εἶπα ὅτι δέν στέκεται. Ἀλλά πῶς εἶναι ὁ συγκεκριμένος ὕμνος ρωτῶ, πού δέν τό ἄκουσα ποτέ ἔτσι, δέν τόν εἶδα στό μηναῖο (καί τοῦ Μαΐου) καί εἰδικά ἐμεῖς μέ τόν π. Θεολόγο Γρύλλη τά ξέρουμε κι ἀπό τήν πηγή...

 

[evangelos]

Ἐγώ δέν εἶπα ὅτι δέν στέκεται. Ἀλλά πῶς εἶναι ὁ συγκεκριμένος ὕμνος ρωτῶ, πού δέν τό ἄκουσα ποτέ ἔτσι, δέν τόν εἶδα στό μηναῖο (καί τοῦ Μαΐου) καί εἰδικά ἐμεῖς μέ τόν π. Θεολόγο Γρύλλη τά ξέρουμε κι ἀπό τήν πηγή...

Δεν είπα αν στέκει η δεν στέκει, δεν είμαι φιλόλογος και δεν έχω ασχοληθεί τόσο με την γλώσσα, το βρήκα και το έβαλα.
Αναρωτιέμαι μήπως το αναπεσών είναι πιο δραματικό από το απλά επιπεσών και για αυτό το χρησιμοποιεί ο ποιητής και ο Άγιος.
Το αναπεσών λέει σημαίνει αυτός που πέφτει ανάσκελα προς τα πίσω όπως ο κωπηλάτης, το επιπεσών αυτός που πέφτει προς το μέρος κάποιου:
ἀναπεσών
ἐπιπεσών

 

[evangelos]

Πάντως αν παρατηρήσετε στις αντίστοιχες αγιογραφίες κάποιες εικονίζουν την αντίδραση του Ιωάννη σα να τινάζεται προς τα πίσω στην καρέκλα αφού ξαφνιάστηκε από την αναγγελία του Ιησού ότι κάποιος θα τον προδώσει. Νομίζω ότι το αναπεσών αυτό δείχνει, το σοκ την έκπληξη.
Ενώ το επιπεσών δείχνει αυτήν την εικόνα: "ἦν δὲ ἀνακείμενος εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἐν τῷ κόλπῳ τοῦ ᾿Ιησοῦ, ὃν ἠγάπα ὁ ᾿Ιησοῦς· " (κατά Ιωάννη κεφ13, στ. 23 )
Οπότε κατά την γνώμη μου και τα δύο στέκουν

 

[π. Μάξιμος]

Εὐάγγελε, τί ἔπαθες;
Ὑπάρχει καί τό κάθισμα «Ἀναπεσὼν ἐν τῷ στήθει τοῦ Ἰησοῦ...»
Ἀναφερόμαστε στό ἀπολυτίκιο, πῶς παραδίδεται καί πῶς τό ἔγραψε ὁ ποιητής.
Στόν Πανδέκτη ὑπάρχει διόρθωση ἤ ἀπαντᾶται καί ἀλλοῦ;
Ὅσο γι᾿ αὐτή τήν ἐπιλογή ὁ ποιητής στηρίζεται στό Κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον, ιγ΄ 25 «ἐπιπεσὼν δὲ ἐκεῖνος ἐπὶ τὸ στῆθος τοῦ ᾿Ιησοῦ λέγει αὐτῷ· Κύριε, τίς ἐστιν;».

 

[MTheodorakis]

Συναντῶ μόνο τά:

«ἐπιπεσόντα»

(τυπικὰ Μεγάλης Ἐκκλησίας ι’ αἰ. ἔκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 284, Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 ἔκδ. M. Arranz σ. 32, χφφ. ΤΑΣ Μ. Λαύρας Γ-5 ιβ’ αἰ. φ. 15r, Σινὰ 1094 ιβ’ αἰ. φ. 23v, 1095 ιβ’ αἰ. φ. 36r, Βατοπεδίου 1202 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1223-1300 φ. 26r, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας 56 ιδ’ αἰ. φ. 46v, Λειμῶνος 88 ιδ’ αἰ. φ. 29r, χφφ. British Library Additional 22507 ὡρολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 72r, Λειμῶνος 10 μηναῖο Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 166v, 117 μηναῖο Μαΐου τοῦ ἔτους 1442 φ. 36r, British Library Additional 9347 ὡρολόγιο ιε’ αἰ. φ. 11v, Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης / Πέζαρου 31 ὡρολόγιο τέλη ιε’ αἰ. φ. 121v, Harley 5541 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1485-1525 φ. 80v, Λειμῶνος 94 ἀνθολόγιο τέλη ιε’ – α’ ἥμισυ ιστ’ αἰ. φ. 38r, Ὡρολόγιον ἐκδ. 1509, 1563, 1604, 1757, Μηναῖον Μαΐου ἔκδ. 1607, Ἀνθολόγιον ἔκδ. 1617, χφφ. Εὐξείνου λέσχης ποντίων Νάουσας 52 μουσικὸ φ. 50r, μηναῖο Σεπτεμβρίου ιζ’ αἰ. καὶ Συλλογὴ Ἰδιομέλων Μανουὴλ πρωτοψάλτου ἔκδ. 1831 σ. 22).


«ἐπιπεσόντι»

(χφφ. μηναῖα Μαΐου Μ. Λαύρας Γ-19 τοῦ ἔτους 1047 φ. 6v, Δ-45 ια’ αἰ. φ. 68v, Λειμῶνος 295 ὡρολόγιο β’ ἥμισυ ιβ’ αἰ. σ. 231, Μ. Λαύρας Β-25 ὡρολόγιο ιγ’αἰ. φ. 226r, Λειμῶνος 134 ΤΑΣ μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1428-1429 φ. 31v καὶ Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης / Πέζαρου 11 μηναῖο Σεπτεμβρίου ιστ’ αἰ. φ. 95r).

 

[Δημήτρης Μαούνης]

Μια ελαχίστη συμβολή στο προκείμενο θέμα.
Αντιγράφω από το ερμηνευτικό - ετυμολογικό Λεξικό ΠΑΠΥΡΟΣ
"Επιπίπτω: πέφτω πάνω σε κάποιον, ρίχνομαι εναντίον κάποιου, επιτίθεμαι, εφορμώ ("επιπεσών απαρασκεύοις τοις εναντίοις"- Ξεν.) || (αρχ.)1. πέφτω πάνω ("ει επιπέσοι σπέρμα", Θεόφρ.) 2. πέφτω ("επέπεσε μοίρα", Πίνδ.)...
"Αναπίπτω / 1. πέφτω προς τα πίσω, κλίνω το σώμα προς τα πίσω όπως οι κωπηλάτες 2.αποσύρομαι, υποχωρώ 3. δειλιάζω, διστάζω 4. (για σχέδια) ματαιώνομαι, εγκαταλείπομαι 5. εκτοπίζομαι, διώχνομαι 6. ανακλίνομαι, ανάκειμαι, για το δείπνο 7. (μτχ. ενεργ.πρκμ.) αναπεπτωκώς, -υία, -ός αυτός που δεν έχει ζωή ή ζωντάνια, άψυχος, άτονος.
Και ακόμα, στο τρίτο ιδιόμελο των Αίνων του Όρθρου του Μ. Σαββάτου:¨"...προφητικώς Αυτώ εκβοήσωμεν - αναπεσών κεκοίμησαι ως λέων΄..." Και το επεξηγεί ο μακαριστός Αρχιμ. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος: "Να κραυγάσωμεν προς Αυτόν, όπως ο προφήτης (Ιακώβ): Εξηπλώθης και εκοιμήθης ως λέων".
Αυτά προς το παρόν, χωρίς σχόλια.

 

[KTsepas]

Ἐγώ δέν εἶπα ὅτι δέν στέκεται. Ἀλλά πῶς εἶναι ὁ συγκεκριμένος ὕμνος ρωτῶ, πού δέν τό ἄκουσα ποτέ ἔτσι, δέν τόν εἶδα στό μηναῖο (καί τοῦ Μαΐου) καί εἰδικά ἐμεῖς μέ τόν π. Θεολόγο Γρύλλη τά ξέρουμε κι ἀπό τήν πηγή...

Και η Μουσική Κυψέλη του Στεφάνου Λαμπαδαρίου πάντως, "επιπεσόντα" το έχει...!!!

 

[Γιώργος Μ.]

Αν και το θέμα είναι καθαρά θέμα παράδοσης του κειμένου, όπως τόνισε ο π. Μάξιμος, το βρήκα ενδιαφέρον και σκέφτηκα να το ψάξω λίγο.

Το ρήμα ἐπιπίπτω χρησιμοποιείται στην αγία Γραφή με δύο διαφορετικές, σχεδόν εντελώς αντίθετες μεταξύ τους σημασίες.
Η πρώτη είναι για ορμητική επέλαση, είτε κυριολεκτικά (π.χ. Γεν. 14,15: καὶ ἐπέπεσεν ἐπ᾿ αὐτοὺς τὴν νύκτα αὐτὸς καὶ οἱ παῖδες αὐτοῦ, καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς καὶ κατεδίωξεν αὐτοὺς ἕως Χοβά) είτε μεταφορικά (π.χ. Λουκ. 1,12: καὶ ἐταράχθη Ζαχαρίας ἰδών, καὶ φόβος ἐπέπεσεν ἐπ᾿ αὐτόν).
Η δεύτερη είναι για αγαπητική κίνηση προς την αγκαλιά του άλλου (που σε συνδυασμό με την πρώτη σημασία προσδίδει στην κίνηση αυτή ορμητικότητα).

ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ:

Γεν. 46,29: ζεύξας δὲ Ἰωσὴφ τὰ ἅρματα αὐτοῦ ἀνέβη εἰς συνάντησιν Ἰσραὴλ τῷ πατρὶ αὐτοῦ καθ᾿ Ἡρώων πόλιν καὶ ὀφθεὶς αὐτῷ ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ ἔκλαυσε κλαυθμῷ πίονι.
Γεν. 45,14: καὶ ἐπιπεσὼν ἐπὶ τὸν τράχηλον Βενιαμὶν τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ ἔκλαυσεν ἐπ᾿ αὐτῷ, καὶ Βενιαμὶν ἔκλαυσεν ἐπὶ τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ.
Γεν. 50,1: Καὶ ἐπιπεσὼν Ἰωσὴφ ἐπὶ πρόσωπον τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἔκλαυσεν αὐτὸν καὶ ἐφίλησεν αὐτόν.
Γ Μακ. 5,49: εἰς οἶκτον καὶ γόους τραπέντες κατεφίλουν ἀλλήλους περιπλεκόμενοι τοῖς συγγενέσιν ἐπὶ τοὺς τραχήλους ἐπιπίπτοντες, γονεῖς παισὶ καὶ μητέρες νεάνισιν
Τωβ. 11,8: καὶ προσδραμοῦσα Ἄννα ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον τοῦ υἱοῦ αὐτῆς καὶ εἶπεν αὐτῷ· εἶδόν σε, παιδίον, ἀπὸ τοῦ νῦν ἀποθανοῦμαι καὶ ἔκλαυσαν ἀμφότεροι.
Τωβ. 11,12: καὶ ἰδὼν τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ​

ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ:

Λουκ. 15,20: καὶ ἀναστὰς ἦλθε πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ. ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἐσπλαγχνίσθη, καὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ κατεφίλησεν αὐτόν.
Ιω. 13,25: ἐπιπεσὼν δὲ ἐκεῖνος ἐπὶ τὸ στῆθος τοῦ Ἰησοῦ λέγει αὐτῷ· Κύριε, τίς ἐστιν;
Πραξ. 20,37: ἱκανὸς δὲ ἐγένετο κλαυθμὸς πάντων, καὶ ἐπιπεσόντες ἐπὶ τὸν τράχηλον τοῦ Παύλου κατεφίλουν αὐτόν,
​

Είναι φανερό ότι για τη χρήση του ἐπιπίπτω με την εν λόγω σημασία υπάρχει διαμορφωμένη μια ισχυρή αγιογραφική παράδοση.

Αντιθέτως, το ρήμα ἀναπίπτω χρησιμοποιείται σχεδόν μονοσήμαντα για ανάκλιση, ξάπλωμα (ειδικότερα κατά το εβραϊκό έθος του ανακεκλιμένου τρόπου καθίσματος)

Μαρκ. 6,40: καὶ ἀνέπεσον πρασιαὶ πρασιαὶ ἀνὰ ἑκατὸν καὶ ἀνὰ πεντήκοντα.​

Μόνο σε ένα σημείο (από ό,τι ερεύνησα), πιθανόν καθοριστικό για την υμνογραφία, υπάρχει η σημασία της αγαπητικής κίνησης που είδαμε στο ἐπιπίπτω. Είναι η (μετά την Ανάσταση) αφήγηση για τον Ιωάννη (που όμως είναι πιθανόν επηρεασμένη από την έννοια της ανακλίσεως στο δείπνο, δημιουργώντας κάτι σαν σημασιολογικό συμφυρμό).

Ιω. 21,20: ἐπιστραφεὶς δὲ ὁ Πέτρος βλέπει τὸν μαθητὴν ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς ἀκολουθοῦντα, ὃς καὶ ἀνέπεσεν ἐν τῷ δείπνῳ ἐπὶ τὸ στῆθος αὐτοῦ καὶ εἶπε· Κύριε, τίς ἐστιν ὁ παραδιδούς σε;
​

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Στην Αγία Γραφή υπάρχει σαφής διάκριση στη χρήση των λέξεων ἐπιπίπτω και ἀναπίπτω. Το γεγονός ότι στη σχετική με τον Ιωάννη τον Θεολόγο υμνογραφία (και, ενδεχομένως, στους πατέρες) απαντούν και τα δύο σχεδόν εξ ίσου δείχνει ότι αυτή η σημασιολογική αίσθηση έχει ατονίσει στη μετέπειτα εποχή. Ωστόσο, τα αγιογραφικά ερείσματα της γραφής ἐπιπίπτω είναι πολύ ισχυρά, για να συντρέχει λόγος να αμφισβητηθεί με κάποιο τρόπο αυτή η γραφή.

ΥΓ Συχωρέστε την μακρηγορία.

 

[MTheodorakis]

«Ἀπόστολε Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠγαπημένε, ἐπιτάχυνον ῥῦσαι λαὸν ἀναπολόγητον· δέχεταί σε προσπίπτοντα ὁ ἐπιπεσόντα τῷ στήθει καταδεξάμενος· ὃν ἱκέτευε, θεολόγε, καὶ ἐπίμονον νέφος ἐθνῶν διασκέδασον, δωρούμενος ἡμῖν εἰρήνην, καὶ τὸ μέγα ἔλεος»

(χφ. μονῆς Τιμίου Σταυροῦ Ἱεροσολύμων 40 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 950-959 ἔκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 284).


«Ἀπόστολε Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠγαπημένε...»

(χφφ. τυπικὰ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Πάτμου 266 τέλη θ'-ἀρχὲς ι' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σ. 9, μονῆς Τιμίου Σταυροῦ Ἱεροσολύμων 40 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 950-959 ἔκδ. J. Mateos τ. 1 σσ. 48, 284, Paris. gr. 382 ι' αἰ. φ. 203r, Σινὰ 1598 ι' αἰ. φ. 7v, χφφ. μηναῖα Μαΐου Μ. Λαύρας Γ-19 τοῦ ἔτους 1047 φ. 6v, Σινὰ 617 ια' αἰ. ἔκδ. Τ. Θέμελη Τὰ μηναῖα ἀπὸ τοῦ ια’ μέχρι τοῦ ιγ’ αἰῶνος Ἐκκλ. Φάρος λ’ (1931) σ. 531, τυπικὸ Μεσσήνης Σικελίας τοῦ ἔτους 1131 ἔκδ. Μ. Arranz σσ. 32, 150, χφφ. Paris. gr. 1591 τυπικὸ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ιβ' αἰ. φ. 22v, χφφ. ΤΑΣ ιβ' αἰ. Σινὰ 1094 φφ. 23v, 51v, 1095 φ. 35v, 1096 φφ. 39r, 108v, Λειμῶνος 295 ὡρολόγιο β' ἥμισυ ιβ' αἰ. σ. 231, Σινὰ 1097 σιναϊτικὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1214 φ. 128r, Βατοπεδίου 1202 ΤΑΣ ιγ' αἰ. φφ. 26r, 74r, Βοδλειανῆς Barocci 21 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1240-1325 φ. 275v, Βritish Library Additional 24378 μηναῖα ιγ'-ιδ' αἰ. φ. 52v, Φλωρεντίας Plutei 10.15 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1335-1336 φ. 34r, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 46v, Paris. gr. 402 ΤΑΣ ιδ' αἰ. φ. 28v, Βritish Library Additional 22507 ὡρολόγιο ιδ' αἰ. φ. 72r, Λειμῶνος 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φφ. 31v, 78r, Harley (British Library) 5546 ΤΑΣ ιε' αἰ. φ. 39r, Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης/Πέζαρου 11 μηναῖα ιστ' αἰ. φ. 95r, Ἀνθολόγιον ἔκδ. 1617).



«Ἀπόστολε Χριστῷ τῷ Θεῷ ἠγαπημένε...»

(χφφ. Σινὰ 150 κανονάριο ι'-ια' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σ. 198, Μ. Λαύρας Δ-45 μηναῖα ια' αἰ. φ. 68v, τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σσ. 284, 452, Μ. Λαύρας Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰῶνος φφ. 15r, 86r, Β-25 ὡρολόγιο ιγ' αἰ. φ. 226r, Paris. gr. 928 μηναῖα ιγ' αἰ. σ. 80, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φφ. 29r, 81r, Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 95 μηναῖα ιδ'-ιστ' αἰ., Paris. gr. 1574 μηναῖα τοῦ ἔτους 1404 φ. 229r, Λειμῶνος 10 μηναῖα τοῦ ἔτους 1419 φ. 166v, 169r, 117 μηναῖο Μαΐου τοῦ ἔτους 1442 φ. 36r, Βritish Library Additional 9347 ὡρολόγιο ιε' αἰ. φ. 11r, Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης/Πέζαρου 31 ὡρολόγιο τέλη ιε' αἰ. φ. 121v, Harley (British Library) 5541 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1485-1525 φ. 80v, Λειμῶνος 94 ἀνθολόγιο τέλη ιε'-α' ἥμισυ ιστ' φ. 38r, Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 47 ἀνθολόγιο ιστ' αἰ. φ. 58v, Ὡρολόγιον ἐκδ. 1509, 1535, 1563, 1604, 1757, Μηναῖον Σεπτεμβρίου ἐκδ. 1592, 1740, Μηναῖον Μαΐου ἐκδ. 1588, 1607, ΤΑΣ ἐκδ. 1545, 1643, 1771).

 

[MTheodorakis]

Τὸ ἀπολυτίκιο ἔχει ἱκετήριο καὶ ἀποτροπαϊκὸ χαρακτήρα.