25 Ιανουαρίου - Αγίου Γρηγορίου - Περί των κανόνων

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Τό ΣΤ (σελ. 67) γράφει ὅτι στίς ἐξαιρέσεις, ὅπου ψάλλονται οἱ εἱρμοί καί τῶν δύο κανόνων (Χριστούγεννα, Θεοφάνεια, Πεντηκοστή καί Κοίμησις Θεοτόκου) προστίθεται καί ἡ μνήμη τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ὄντως οἱ εἱρμοί τοῦ β΄ κανόνος, ποίημα Κοσμᾶ μοναχοῦ, εἶναι εἰδικοί γι᾿ αὐτή τή μνήμη, ἐπιγράφονται «εἰς Γρηγόριον Θεολόγον» (πρβλ. Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ, α΄ ἔκδοση 1932 στό Παρίσι, ἐπανέκδοση ὑπό τοῦ Ἐκδοτικοῦ Ὀργανισμοῦ Π. Κυριακίδη Α.Ε., Ἀθήνα 2006, σ. 27) καί ὁ τῆς δ΄ ᾠδῆς ἀναφέρει τό ὄνομά του.

Στούς κανόνες ὅμως τῶν δεσποτικῶν καί τῆς θεομητορικῆς ἑορτῶν πού ἀναφέρθηκαν, δέν προηγεῖται κανών τῆς Θεοτόκου ἤ ἀναστάσιμος ἐν Κυριακῇ. Στήν περίπτωση τῆς μνήμης τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου πῶς θά ψαλοῦν καί οἱ τρεῖς εἱρμοί, ὅταν μάλιστα τοῦ α΄ κανόνος τοῦ ἁγίου οἱ εἱρμοί εἶναι τῶν Χριστουγέννων; Πιστεύω ὅτι δέν ψάλλονται. Ἁπλῶς εἶναι ὁδηγία γιά τό πῶς ψάλλονται τά τροπάρια, ὅπως φαίνεται στό Μηναῖο Ἀ. Δ., ὅπου ἁπλῶς παρατίθεται ἡ ἀρχή τῶν εἱρμῶν ὡς ὁδηγία καί ὄχι ὁλόκληροι οἱ εἱρμοί, ὅπως φαίνεται στήν παραπομπή τοῦ π. Leo.

Εἶναι δυνατόν νά ψαλοῦν μόνον τοῦ β΄ κανόνος τοῦ ἁγίου γιά ἱστορικούς λόγους; Ἀλλά μόνον ὁ τῆς δ΄ ᾠδῆς ἀναφέρει τό ὄνομά του σέ συμπλοκή μέ τό θέμα τῆς ᾠδῆς, τό ὁποῖον ὅμως καί στίς ἄλλες ᾠδές διεκπεραιώνουν οἱ εἱρμοί τοῦ α΄ προβλεπομένου κανόνος (Θεοτόκου ἤ ἀναστασίμου). Τί λέτε;

 
Last edited:
Εἶναι δυνατόν νά ψαλοῦν μόνον τοῦ β΄ κανόνος τοῦ ἁγίου γιά ἱστορικούς λόγους; Ἀλλά μόνον ὁ τῆς δ΄ ᾠδῆς ἀναφέρει τό ὄνομά του σέ συμπλοκή μέ τό θέμα τῆς ᾠδῆς, τό ὁποῖον ὅμως καί στίς ἄλλες ᾠδές διεκπεραιώνουν οἱ εἱρμοί τοῦ α΄ προβλεπομένου κανόνος (Θεοτόκου ἤ ἀναστασίμου). Τί λέτε;

Θα μπορούσαν να ψαλλούν και οι τρεις κανόνες κατά το ΤΑΣ. Δε νομίζω ότι αποτελεί πρόβλημα να έχει ο τρίτος κανόνας ειρμούς και ο δεύτερος όχι. Είναι βέβαια λίγο ιδιόρρυθμο, και ίσως θα μπορούσε να αντιστραφεί η σειρά τους (δηλ. ο α΄ κανόνας του αγίου να ψαλλεί τελευταίος).
Κατά το ΤΜΕ, δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα. Επιλέγεται ο ένας κανόνας του αγίου ως συνήθως. Σύμφωνα με το ΗΟΠ, επιλέγεται ο α΄.
 
Last edited by a moderator:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

... τοῦ α΄ κανόνος τοῦ ἁγίου οἱ εἱρμοί εἶναι τῶν Χριστουγέννων;
Ἐκτός πάλι, ἄν γιά ἱστορικούς λόγους ψάλλονται καί οἱ εἱρμοί τῶν Χριστουγέννων, ἐπειδή ὁ ποιητής (Κοσμᾶς) ἐμπνέεται καί παραθέτει (ὡς γνωστόν) αὐτούσιο λόγο τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου στήν α΄ ᾠδή (δές ἐδῶ). Καί βέβαια ἡ ὁδηγία τοῦ π. Κων. Παπαγιάννη κάπου στηρίζεται.


 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Μανουήλ δομέστικος;85559 said:

Θα μπορούσαν να ψαλλούν και οι τρεις κανόνες κατά το ΤΑΣ.
Τό ΤΑΣ γράφει: «... καὶ τοῦ ἁγίου δύο. Ἦχος α΄ πρὸς Χριστὸς γεννᾶται. Τὸν θεολόγον τὸν δεύτερον. Καὶ ἕτερος κανὼν ἦχος α΄ πρὸς Ἔπαινον ὁ θεόπτης Μωϋσῆς».
Φαίνεται ὅτι θέλει τούς εἱρμούς τοῦ β΄, ὄχι ὅμως καί τοῦ α΄, ἀφοῦ παραθέτει καί τό α΄ τροπάριον. Χωρίς νά εἶμαι σίγουρος.

 
Last edited:
Ἐκτός πάλι, ἄν γιά ἱστορικούς λόγους ψάλλονται καί οἱ εἱρμοί τῶν Χριστουγέννων, ἐπειδή ὁ ποιητής (Κοσμᾶς) ἐμπνέεται καί παραθέτει (ὡς γνωστόν) αὐτούσιο λόγο τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου στήν α΄ ᾠδή (δές ἐδῶ). Καί βέβαια ἡ ὁδηγία τοῦ π. Κων. Παπαγιάννη κάπου στηρίζεται.

Δεν ξέρω... Η σύνθεση του κανόνα φαίνεται όντως να στηρίζεται στον παραπάνω λόγο. Όμως, ακόμα και για ιστορικούς λόγους, δεν θα τολμούσα να ψάλλω τους ειρμούς των Χριστουγέννων, ενώ έχει αποδοθεί η εορτή των Χριστουγέννων (και των Θεοφανείων), και πλησιάζει της Υπαπαντής... θα ακουστεί λίγο παράταιρο σε πολλά αυτιά.
Ίσως όταν φτιάχτηκε η ακολουθία του αγίου, ήταν διαφορετικές οι συνθήκες: Οι εορτές δηλ. των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων να εορτάζονταν μαζί, με πολλές μεθέορτες ημέρες. Ή ακόμα και αν εορτάζονταν χώρια (δεν θυμάμαι πότε έγινε ο χωρισμός των δύο εορτών και πότε έζησε ο ποιητής Κοσμάς), δεν υπήρχε αυστηρή αλληλοδιαδοχή των εορτών. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο DτIσ157 γράφει: <<Ἱστέον ὅτι αἱ μὲν λοιπαὶ ἐκκλησίαι τό· Ἡ γέννησίς σου, Χριστὲ ὁ Θεός, ψάλλουσιν ἀπολυτίκιον ἐπτὰ μόνον ἡμέρας, ἡ δὲ Μεγάλη Ἐκκλησία ἄχρι τῶν φώτων>>. Και έχει κάποια λογική, καθώς ο άγιος Γρηγόριος ήταν αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, επομένως φυσικό είναι να εορτάζεται κυρίως στην Πόλη. Δεύτερον η εορτή της Υπαπαντής συνδέεται με τα Χριστούγεννα (είναι 40 μέρες μετά), επομένως θα μπορούσαν τα μεθέορτα να επεκτείνονται (στη Μεγάλη Εκκλησία μόνο) μέχρι της 25 Ιανουαρίου, οπότε και η εορτή του αγίου, ή και πιο μετά.
Τέλος, μπορεί απλά ο ποιητής να εμπνεύστηκε τον κανόνα από τον παραπάνω λόγο χωρίς να υπολογίσει την ένταξή του στο λειτουργικό πλαίσιο των εορτών (εμένα μου φαίνεται λίγο πιο απίθανη αυτή η εκδοχή).
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Καί βέβαια ἡ ὁδηγία τοῦ π. Κων. Παπαγιάννη κάπου στηρίζεται.
Ἄν δοῦμε ὅμως τήν τυπική διάταξη στό ΣΤ γιά τίς 25 Ἰανουαρίου (σ. 307 πρβλ. καί ὑποσημ. 579) φαίνεται πῶς ἀναφέρει ἁπλῶς τήν ὁδηγία/ἐξήγηση τοῦ ΤΓΡ (σ. 446) «τοῦ ἁγίου ὁ πρῶτος ἄνευ εἱρμῶν εἰς δ΄ καὶ ὁ δεύτερος μετὰ τῶν εἱρμῶν εἰς δ΄», προφανῶς διότι εἶναι εἰδικοί τοῦ κανόνος τούτου. Ἡ χρήση τοῦ εἱρμοῦ τοῦ β΄ κανόνος συμπεραίνεται ἐνδεχομένως καί ἀπό τήν ποσότητα τῶν τροπαρίων (τριῶν) τοῦ β΄ κανόνος.

ΥΓ. Πιστεύω ὅτι δέν ἦταν καλή ἡ διατύπωση τοῦ π. Παπαγιάννη στήν προθεωρία του. Ἴσως ἐννοεῖ τούς εἱρμούς τοῦ β΄ μόνον.


 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Στὰ παλαιὰ χφφ. μηναῖα λείπουν οἱ εἱρμοί, γιὰ λόγους ξεκούρασης τῶν ἀντιγραφέων καὶ οἰκονομίας, καθὼς εὑρίσκονται στὸ εἱρμολόγιο. Στὴ συγκεκριμένη περίπτωση μᾶλλον ψαλλόταν ὡς καταβασίες. Οἱ καταβασίες «Χέρσον ἀβυσσοτόκον...» δὲν σημειώνωνται στὰ χφφ. ΤΑΣ ιβ' αἰ. Μ. Λαύρας Γ-5 , Σινὰ 1095, 1096 καὶ 1097 τοῦ ἔτους 1214, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ' αἰ., 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429, οὔ τε στὰ τυπικὰ Εὐεργέτιδος καὶ Μεσσήνης.
 
Last edited:
Top