25. Ήχος Ιδιομέλου "Ἑνθέοις πράξεσιν" της Λιτής του Αγ. Γρηγορίου

[Τσερκέζης Χαράλαμπος]

Εν περιλήψει, άλλα μουσικά το έχουν σε α΄ ήχο, άλλα σε δ΄. Και ενώ το Μηναίο (π.Leo που είδα) το ορίζει και ως Δοξαστικό, ορισμένα μουσικά ορίζουν ως Δοξαστικό της Λιτής το γ΄Ιδιόμελο Τῇ πυρίνῃ γλώσσῃ σου (πλ.δ΄).

Μπορεί να γίνει μια έρευνα σε πηγές (κ. Θεοδωράκη) να δούμε τι υπερισχύει;
Ευχαριστώ.

 

[π. Μάξιμος]

Τό μηναῖον τῆς Ἀ. Δ. τά ἔχει ὁλα σέ α΄ μέ ἐπανάληψη τοῦ πρώτου καί εἰς τό Δόξα, καί εἰς τό Καὶ νῦν, Ἁμαρτωλῶν τὰς δεήσεις.
Ἕνα παμπάλαιο Ἀνθολόγιον πού ἔχω, ἔχει τά αὐτά τρία ἰδιόμελα σέ α΄, ἀλλ᾿ εἰς τό Δόξα, ἔχει τό δοξαστικό τῶν αἴνων Τὴν λύραν τοῦ Πνεύματος (πάλι σέ α΄ ἦχο) καί εἰς τό Καὶ νῦν, Τῇ πρεσβείᾳ Κύριε. Στούς αἴνους παραπέμπει στό Δόξα, τῆς λιτῆς.

Αὐτά τά πολύ ὀλίγα ἀπό μένα. Τά περισσότερα ἀπό ἄλλους πού προλαβαίνουν νά δοῦν ἄλλες πηγές μηναίων καί μουσικῶν βιβλίων καί φυσικά ἀπό τόν Μανόλη (θά τόν ἀδυνατίσεις περισσότερο νά ἀνεβοκατεβαίνει βιβλιοθῆκες καί νά σηκώνει βιβλία).

 

[MTheodorakis]

Τὰ τρία ἰδιόμελα τῆς λιτῆς τῶν σημερινῶν μηναίων «Ἐνθέοις πράξεσιν...», «Λόγῳ Θεοῦ ἀνοίξας τὸ στόμα σου...» καὶ «Τῇ πυρίνῃ γλώσσῃ σου...» εἶναι στιχηρὰ δ’ ἤχου στὸ Κύριε ἐκέκραξα κατὰ τὸ στουδιτικὸ τυπικὸ τῆς Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σσ. 112-113, ἐνῷ λιτὴ δὲν ὑπάρχει. Στὰ στουδιτικὰ τυπικὰ ἡ λιτὴ εἶναι σπάνια, ἡ δὲ διάταξη τῶν στιχηρῶν περίεργη - συντετμημένη.

Τὰ ἴδια ἰδιόμελα εἶναι ἀπόστιχα δ’ ἤχου στὸ χφ. Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης / Πέζαρου 44 μηναῖο Ἰανουαρίου ιστ’ αἰ. φφ. 135v-136r. Λιτὴ δὲν ὑπάρχει, ὁμοίως καὶ στὰ χφφ. καὶ ἔντυπα ΤΑΣ μέχρι τὸ 1691.

Τὸ Μηναῖον ἔκδ. 1551 (ἐπιμελείᾳ Νικολάου Μαλαξοῦ) τὰ ἔχει σὲ α’ ἦχο στὴ λιτὴ μὲ δοξαστικὸ τοῦ Μαλαξοῦ.

Τὰ Μηναῖα ἐκδ. 1755 καὶ 1820 τὰ ἔχουν ὡς σήμερα «...Καὶ νῦν. Θεοτοκίον» ποὺ δὲν ὁρίζεται.

Τὰ Ἀνθολόγια ἐκδ. 1617, 1776 καὶ ἡ Πανθέκτη ἐκδ. 1817 τὰ ἔχουν ὡς σήμερα «Δόξα. Ὁ αὐτός (ἦχος). Τὴν λύραν τοῦ Πνεύματος...Καὶ νῦν. Τῇ πρεσβείᾳ...».

Τὸ Δοξαστάριον τοῦ Ἰακώβου ἔχει τὸ δοξαστικὸ τῆς λιτῆς «Ἦχος δ’. Ἐνθέοις πράξεσιν...».

Ἡ Μουσικὴ Κυψέλη Στεφάνου λαμπαδαρίου ἔκδ. 1857 ἔχει τὸ δοξαστικὸ τῆς λιτῆς: «Ἦχος α’. Ἐνθέοις πράξεσιν...».

 

[π. Μάξιμος]

Μπράβο σου Μανόλη!
Πάντως κι ἐμένα χθές μοῦ ἔκανε ἐντύπωση τό ὁμόηχον καί ἰσομεγέθες (θά λέγαμε) πού παραπέμπει σέ μιά «καταβασία» στιχηρῶν καί σκεπτόμουν ὅτι ἀπό κάπου ἀλλοῦ θά εἶχαν τοποθετηθεῖ στή λιτή, γιατί ἰδιόμελα λιτῆς δέν συνηθίζονται ὁμόηχα καί ἰσομεγέθη.

Ἀναφορικά μέ τό

Τὰ τρία ἰδιόμελα τῆς λιτῆς τῶν σημερινῶν μηναίων «Ἐνθέοις πράξεσιν...», «Λόγῳ Θεοῦ ἀνοίξας τὸ στόμα σου...» καὶ «Τῇ πυρίνῃ γλώσσῃ σου...» εἶναι δευτερούμενα στιχηρὰ δ’ ἤχου στὸ Κύριε ἐκέκραξα κατὰ τὸ στουδιτικὸ τυπικὸ τῆς Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σσ. 112-113,

βλέπω ὅτι προβλέπει 3 στιχηρά προσόμοια (ποῖα ἆραγες) καί 3 ἰδιόμελα, αὐτά πού μελετᾶμε.
Παρατηρῶ ἐπίσης ὅτι τό Δόξα, Τὴν λύραν τοῦ Πνεύματος (σέ α΄ ἦχο) πάει μαζί μέ τά ἐν λόγω ἰδιόμελα, ὡς καί τοῦ ἰδίου ὑμνογράφου ἐπιγραφόμενα στά μηναῖα καί ἀνθολόγια (καί Τρεμπέλα, Ὑμνογραφία, σ. 362).
Πάντως ἄν ἔχει σφάλμα τό ΤΜ στό δ΄ ἦχο, δέν θά ἐπαναλάμβανε τόν α΄ ἦχο γιά τό δοξαστικό.

ΥΓ. Ποῖα;

... μουσικά ορίζουν ως Δοξαστικό της Λιτής το γ΄Ιδιόμελο Τῇ πυρίνῃ γλώσσῃ σου (πλ. δ΄).

 

[MTheodorakis]

Ἡ Συλλογὴ ἰδιομέλων Μανουὴλ τοῦ πρωτοψάλτου ἔκδ. 1831 σ. 95 ἔχει τὸ δοξαστικὸ τῆς λιτῆς «Ἦχος δ’. Ἐνθέοις πράξεσιν...».

 

[Τσερκέζης Χαράλαμπος]

ΥΓ. Ποῖα;

Το γ΄Ιδιόμελο Τῇ πυρίνῃ γλώσσῃ σου ορίζεται ως Δοξαστικό (σε α΄ ήχο και όχι πλ. δ΄ που έγραψα πριν εκ παραδρομής) στις εξής εκδόσεις:
Μουσική Κυψέλη Στεφάνου Λαμπαδαρίου 1857, σ. 354.
Δοξαστάριον Πέτρου Λαμπ/ρίου-Παναγιώτου Κηλτζανίδου 1882, σ. 477.

 

[π. Μάξιμος]

Ἀγαπητέ Χαράλαμπε,
Εὐχαριστοῦμε γιά τό θέμα πού ἀνέδειξες καί ἔλυσε ἀπορίες μας.
Ἀναφορικά ὅμως μέ τήν ψαλμωδία, θά ἤθελα νά ἐπαναλάβω, ὅτι, ἄν ἔχεις μουσικά ἐγκρίτων ἐκδόσεων καί συνθετῶν, νά τά ψάλλεις ὅπως τά βλέπεις. Ὁ διαφορετικός ἦχος δέν εἶναι «πρός θάνατον». Καί αὐτό στό ἔχω πεῖ καί γι᾿ αὐτό τό θέμα. Ὅπως τό ἔχουν οἱ μελουργοί.

 

[Τσερκέζης Χαράλαμπος]

Το θέμα όμως πάτερ μου είναι ότι εγώ δεν ψάλλω από ένα και μόνο βιβλίο. Τον καιρό αυτό φτιάχνω κάτι "μόνιμο" για το αναλόγιο και, εκτός από τα Δοξαστικά του Πέτρου, με τα οποία έχω βρει πλέον την υγειά μου, στα υπόλοιπα κάνω επιλογές από εδώ και από εκεί. Και ο Πέτρος δυστυχώς δεν μας έχει αφήσει Λιτή. Μια διαφορά ήχων, για κάποιον ίσως και να μην έχει σημασία, για έναν άλλον μπορεί να έχει. Ένα μικρό ψαξιματάκι ποτέ δεν βλάπτει, μάλλον ωφελεί, εαυτούς και αλλήλους. Εξάλλου: Δεν ήξερες, δεν ρώταγες;:wink:

Όλοι μας άλλωστε έχουμε ωφεληθεί από διάφορες απορίες συναδέλφων που διατυπώνονται κατά καιρούς εδώ σε "θολά σημεία" που αφορούν στο διακόνημά μας και σε οτιδήποτε συνδέεται με αυτό.Τουλάχιστον από την πλευρά μου προσπαθώ να ανοίγω θέματα που δεν επιβαρύνουν το φόρουμ, και αυτό ας το προσέξουμε όλοι, πρεσβύτεροι μετά νεωτέρων (ο νοών νοείτω).

 

[MTheodorakis]

Δ' ἦχο ὁρίζουν γιὰ τὰ ἰδιόμελα τῆς λιτῆς καὶ τὰ χφφ. Μ. Λαύρας Γ-74 στιχηράριο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1002-1025 φ. 45v, Vat. gr. 1547 ἀνθολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 57v, Paris. gr. 1571 μηναῖα τοῦ ἔτους 1253 φ. 258v, British Library Add. 24378 μηναῖα ιγ'-ιδ' αἰ. φ. 240r, Paris. gr. 262 στιχηράριο τέλη ιγ' αἰ.-ἀρχές ιδ' αἰ. φφ. 114v-115r καὶ Paris. gr. 255 μηναῖα ιε' αἰ. φ. 116v.



ἄρα στὸ Καὶ νῦν ψάλλεται ὁμόηχο θεοτοκίο, π.χ.



«Ῥῦσαι ἡμᾶς ἐκ τῶν ἀναγκῶν ἡμῶν μήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ἡ τεκοῦσα τὸν τῶν ὅλων ποιητήν, ἵνα πάντες κράζωμέν σοι, Χαῖρε ἡ μόνη προστασία τῶν ψυχῶν ἡμῶν».