22. "τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρας" (τροπάριο στ΄ωδής)

[Γιώργος Μ.]

Σε ένα τροπάριο της Στ΄ ωδής του σημερινού όρθρου (22 Ιουλίου) διαβάζουμε:

Ῥημάτων σου δροσισμῷ, τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρας τῶν Μαθητῶν, Σεμνὴ ὡς ἐβόησας, ὁ Χριστὸς ἐγήγερται, ἡ ζωὴ ἐφάνη, ὁ φαιδρὸς ἤστραψεν ἥλιος.​

Δεν ξέρω αν η γραφή «τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρας τῶν Μαθητῶν» επιβεβαιώνεται από τους ειδήμονες των χειρογράφων και των εκδόσεων, αλλά μου φαίνεται νοηματικά δύσκολη η σύναψη αυτή («τὸν καύσωνα, ἐξῆρας»). Θα ήταν ορθό να υποθέσουμε ότι η αρχική γραφή ήταν «ἐξήρανας» και για τις ανάγκες του μέτρου διορθώθηκε κάποτε σε «ἐξῆρας»;

ΥΓ Έψαξα πρόχειρα βρω τη χρήση του ρήματος ξηραίνω στην Υμνογραφία και διαπίστωσα ότι χρησιμοποιείται σχεδόν πάντα αναφορικά με υγρό στοιχείο (πβ. α’ ειρμό κανόνος Μ. Τετάρτης Εσπέρας, «Τμηθείσῃ τμᾶται, πόντος ἐρυθρός, κυματοτρόφος δε ξηραίνεται βυθός»). Μια από τις λίγες περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται για το σημασιολογκό χώρο του πυρός είναι στον Οίκο (μετά τη στ΄ ωδή) του αγίου Βαρθολομαίου (11 Ιουνίου): «Ἐξήρανας τὸν φλογμὸν τῆς πολυθεΐας, δροσισμῷ σου τῆς φαιδρᾶς θεηγορίας υἱοὺς Θεοῦ, τοὺς πρὶν ὀργῆς τέκνα ἐργασάμενος, Βαρθολομαῖε Κυρίου Ἀπόστολε». Έχει όμως σε πλείστα άλλα σημεία μεταφορικά τη σημασία «αναιρώ, καταστρέφω» (πβ. Ναμάτων ζωτικῶν τοῦ θείου Πνεύματος, πλησθείσα Βενέδικτε ἡ ψυχή σου, ποταμοὺς θαυμάτων ἔβλυσε νοσημάτων ξηραίνοντας ἐπήρειαν) και με αυτήν περισσότερο θα μπορούσε να έχει τη θέση του στο εν λόγω τροπάριο.

 

[MTheodorakis]

«Ῥημάτων σου δροσισμῷ, τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρε τῶν μαθητῶν, σεμνὴ ὡς ἐβόησας, ὁ Χριστὸς ἐγήγερται, ἡ ζωὴ ἐφάνη, ὁ φαιδρὸς ἤστραψεν ἥλιος» (χφ. μηναῖο Ἰουλίου Μ. Λαύρας Δ-45 ια' αἰ. φ. 144r).
«Ῥημάτων σου δροσισμός, τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρε τῶν μαθητῶν, σεμνὴ ὡς ἐβόησας, ὁ Χριστὸς ἐγήγερται, ἡ ζωὴ ἐφάνη, ὁ φαιδρὸς ἤστραψεν ἥλιος» (χφ. μηναῖο Ἰουλίου Λειμῶνος 3 φ. 119r).
«Ῥημάτων σου δροσισμός, τῆς ἀθυμίας τὸν καύσωνα, ἐξῆρε τῶν μαθητῶν, σεμνὴ ὡς ἐβόησας, ὁ Χριστὸς ἐγήγερται, ἡ ζωὴ ἐφάνη, ὁ φαιδρὸς ἔλαμψεν ἥλιος» (χφ. μηναῖο Ἰουλίου Σίμωνος Πέτρας 1 ιf' αἰ φ. 74r).

 

[π. Μάξιμος]

ΥΓ Έψαξα πρόχειρα βρω τη χρήση του ρήματος ξηραίνω ...

Έχει όμως σε πλείστα άλλα σημεία μεταφορικά τη σημασία «αναιρώ, καταστρέφω»

Ἀπορῶ γιατί τό μυαλό σου πῆγε στό ρῆμα ξηραίνω καί ὄχι (ὅπως ἦταν φυσικό) στό αἴρω-ἐξαίρω (γ΄ πρ. ὀριστικῆς ἀορίστου: ἐξῆρας).

᾿Ηκούσαμεν τὴν ὕβριν Μωάβ, ὑβριστὴς σφόδρα, τὴν ὑπερηφανίαν ἐξῆρας (Ἠσ. ιf΄, 6).

ὅτι ἀλλ᾿ ἢ λόγοι ἀγαθοὶ εὑρέθησαν ἐν σοί, ὅτι ἐξῆρας τὰ ἄλση ἀπὸ τῆς γῆς ᾿Ιούδα καὶ κατηύθυνας τὴν καρδίαν σου ἐκζητῆσαι τὸν Κύριον (Παραλ. Β΄, ιθ΄, 3).

Ὡραιότατος τάφου ἀνέτειλας, ὡς νυμφίος ἐκ παστοῦ, ὡραιότατε Λόγε, καὶ ἔλυσας τὸ τοῦ ᾍδου ἀμειδές, καὶ δεσμώτας ἐξῆρας, συμφώνως κραυγάζοντας· Δόξα τῇ δόξῃ σου, δόξα Ἰησοῦ ὁ Θεὸς τῇ Ἐγέρσει σου (γ΄ τροπ. θ΄ ᾠδῆς κανόνος Παραλύτου).​

 

[Γιώργος Μ.]

Αυτό που σχολίασα, πάτερ, (ίσως δεν φάνηκε) είναι ότι μου φαίνεται πιο φυσικό το "ξηραίνω τὸν καύσωνα" από το "ἐξαίρω τὸν καύσωνα".

μου φαίνεται νοηματικά δύσκολη η σύναψη αυτή («τὸν καύσωνα, ἐξῆρας»).

 

[Γιώργος Μ.]

Τα χωρία σας, ειδικά το πρώτο, πάντως είναι διαφωτιστικά.

 

[π. Μάξιμος]

Αυτό που σχολίασα, πάτερ, (ίσως δεν φάνηκε) είναι ότι μου φαίνεται πιο φυσικό το "ξηραίνω τὸν καύσωνα" από το "ἐξαίρω τὸν καύσωνα".

Ἡ ποίηση ἔχει βάθος καί ὕψος νοημάτων...

Ἐμένα ὁ νοῦς μου ἀμέσως πῆγε στό: ὑπερέβης τούς μαθητάς...

Καί αὐτό εἶναι ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνή, ἡ καλλιπάρθενος μυροφόρος καί εὐαγγελίστρια!