15. "οι μάγειροι της πλάνης"

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Στο χθεσινό συναξαριστή, υπάρχει το ακόλουθο δίστιχο, αφιερωμένο στον άγιο μάρτυρα Νίκανδρο

Νίκανδρον ἐκδαίρουσιν, ὥσπερ ἀρνίον,
Χεῖρας βαλόντες οἱ μάγειροι τῆς πλάνης.

Υπάρχει σε πρόσφατα εκδοθέν ετυμολογικό λεξικό ένα ενδιαφέρον σχόλιο για τη λέξη μάγειρος / μαγειρεύω και είπα να παραθέσω ένα απόσπασμα σχετικό:


Η σύνδεση της λέξης μάγειρος με το μαχαίρι (που φαίνεται στην ετυμολογία της) εξηγεί σε μεγάλο βαθμό το πολύ ενδιαφέρον γεγονός ότι στην αρχαία Ελληνική η λέξη μάγειρος (απ΄ όπου μετά μάγειρας) αναφερόταν ταυτόχρονα σε αυτόν που μαγειρεύει και σε αυτόν που σφάζει – πολλές φορές μάλιστα ήταν το ίδιο πρόσωπο. Στον «Ευθύδημο» του Πλάτωνα σε ερώτηση του Σωκράτη πώς λέγεται αυτός που έργο του έχει «σφάττειν τε καὶ ἐκδέρειν καὶ τὰ μικρὰ κρέα κατακόψαντα ἕψειν (=να βράζει) καὶ ὀπτᾶν (=να ψήνει)» η απάντηση είναι «Μάγειρος». Αυτό οδήγησε σε μια έντονη μεταφορική συσχέτιση του μαγειρέματος με την αιμοβόρα διάθεση (που θυμίζει αντίστοιχες σύγχρονες διατυπώσεις όπως χασάπης της Βαγδάτης [για τον Σ. Χουσεΐν], σφαγέας των λαών κ.λπ.). Στον Ευριπίδη ο Πολύφημος αναφέρεται μεταφορικά ως Ἅιδου μάγειρος και στον Λουκιανό υπάρχει ο ανθρωπομάγειρος "αυτός που μαγειρεύει ανθρώπινη σάρκα". Ομοίως ο ιστορικός Ευνάπιος (5ος αι.) αναφέρεται σε κάποιον που έχει «φονικήν τινα καὶ μαγειρώδη ψυχὴν» (=αιμοβόρα ψυχή). Και το ρήμα μαγειρεύω, εκτός από "ετοιμάζω φαγητό" και "είμαι χασάπης" , χρησιμοποιείται στην Παλαιά Διαθήκη μεταφορικά με τη σημασία «κατακρεουργώ» (στους Θρήνους του Ιερεμία διαβάζουμε: ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς σου ἐμαγείρευσας [παρθένους και νεανίσκους]».
[.....]
Στα επόμενα χρόνια, η σημασία «κόβω κρέας» χάθηκε από το μαγειρεύω και το ομόρριζά του, το ρήμα μαγειρεύω, ωστόσο, απέκτησε και τη μεταφορική σημασία «προετοιμάζω κάτι με ύπουλο και μυστικό τρόπο» (πβ. κάτι μαγειρεύουν αυτοί εκεί πέρα) λόγω προφανώς της συνήθως μεγάλης (και συχνά άγνωστης) διαδικασίας που περιέχει το μαγείρεμα. Είναι γνωστές οι νεοελληνικές μεταφορικές χρήσεις «εκλογομαγειρέματα», «εκλογομάγειρας» και «εκλογομαγειρείο», που αναφέρονται όλες σε μεθοδεύσεις για νόθευση του εκλογικού αποτελέσματος. Είναι ενδιαφέρον ότι δεν είναι άγνωστη αυτή η σημασία στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα: υπάρχει στο λεξικό Σούδα (10ος αιώνας) η μαρτυρία ότι ο γνωστός ρήτορας Αντιφών ονομαζόταν «λογομάγειρος». Και σε ένα υμνογραφικό δίστιχο (11ος αιώνας) που υμνεί τον μάρτυρα Νίκανδρο, οι δήμιοί του αναφέρονται ως «μάγειροι τῆς πλάνης»....​

Έστω εις μνήμην του μάρτυρος, έστω μια μέρα μετά.
 
Top