14. Ἵνα τὸν τύπον [ἀποδείξῃς/ὑποδείξῃς] (Θ΄ ωδή, β΄ κανών)

[dimitrios.zaganas]

Στα παλαιότερα μηναία (σε όλα και στο Ειρμολόγιο του Ιωάννου απαντάται η γραφή "αποδείξης". Ποιές οι μαρτυρίες και η βάση για την (διορθωτική παραλλαγή σε "υποδείξης";

Παραθέτω το κείμενο του τροπαρίου:

Ἵνα τὸν τύπον ἀποδείξῃς, τῷ κόσμῳ προσκυνούμενον Κύριε, τόν τοῦ Σταυροῦ ἐν πᾶσιν ὡς ἔνδοξον, ἐν οὐρανῷ ἐμόρφωσας, φωτὶ ἀπλέτῳ ἠγλαϊσμένον, Βασιλεῖ πανοπλίαν ἀήττητον· ἣν πᾶσαι αἱ Δυνάμεις, τῶν οὐρανῶν μεγαλύνουσιν.

 

[neoklis]

Ο τύπος "ὑποδείξῃς" υπάρχει στο Μηναίο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου (έκδοση Ρώμης 1888), στο του Σεπτεμβρίου (έκδοση Βενετίας 1889, υπό Βαρθολομαίου) και στην έκδοση του 1843 (εν Κωνσταντινουπόλει). Η ίδια γραφή και στην διαδικτυακή έκδοση της Ι.Μ. Μεσογαίας & Λαυρεωτικής.

 

[MTheodorakis]

«Ἵνα τὸν τύπον ὑποδείξῃς...»
(χφ. Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου-Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 108r καὶ Ἑορτοδρόμιον (1806) ἔκδ. 1987 σ. 139).

«Ἵνα τὸν τύπον ἀποδείξῃς...»
(χφ. Λειμῶνος 94 ἀνθολόγιον Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου τέλη ιε’ αἰ.-α’ ἥμισυ ιf’ αἰ. φ. 34v, Ἀνθολόγιον ἐκδ. 1617 καὶ 1776, Μηναῖον Σεπτεμβρίου ἐκδ. 1740, 1808 καὶ 1843, καὶ Πανθέκτη ἔκδ. 1817).

 

[neoklis]

Νοηματικά ταιριάζουν και τα δύο ρήματα συντασσόμενα με το "τύπον";

 

[π. Μάξιμος]

Ἑρμηνευτικά βοηθήματα ἔχουμε τοῦ Θεοδώρου (Πτωχο)Προδρόμου καί τοῦ ἁγίου Νικοδήμου.
Ὁ μέν Θ. Πρόδρομος ἔχει τό τροπάριον μέ τόν τύπον «ἀποδείξῃς», ὁ δέ Ἀθωνίτης «ὑποδείξῃς».
Ὁ ἅγιος Νικόδημος ἑρμηνευτικά παραπέμπει στό γ΄ τροπάριο τῆς α΄ ᾠδῆς —«Ὑπέδειξεν οὐρανός, τοῦ Σταυροῦ τὸ τρόπαιον, τῷ εὐσεβείας κράτορι, καὶ βασιλεῖ θεόφρονι, ...»—, στό ὁποῖο ὁ ποιητής πραγματεύεται τό ἴδιο θέμα, δηλαδή τήν φανέρωση στόν οὐρανό τοῦ σημείου τοῦ Σταυροῦ στόν Μέγα Κωνσταντῖνο. Στήν ἑρμηνεία χρησιμοποιεῖ ἁπλᾶ τόν τύπο «δείξῃς» («θέλων σὺ νὰ δείξῃς»), τό αὐτό καί ὁ Πρόδρομος («Θέλων ... δεῖξαι...»).
Τώρα, διαφορά μεταξύ τῆς ὑποδείξεως καί τῆς ἀποδείξεως ἤ τοῦ ἀποδείκνυμι καί τοῦ ὑποδείκνυμι στό συγκεκριμένο τροπάριο, νομίζω ὅτι δέν ὑπάρχει. Τό νόημα εἶναι ἡ φανέρωση, ἡ καθοδήγηση, ἡ συμβουλή, ἡ μαρτυρία, ἡ πληροφόρηση.
Ἴσως ἡ ὑπόδειξη ἔχει κάποια ἔννοια ἔμμεσης ὁδηγίας, ἐνῶ ἡ ἀπόδειξη σημαίνει ἄμεση μαρτυρία, κάτι πού ταιριάζει στόν Κύριο, πού εἶναι στό παρόν τροπάριο τό ὑποκείμενο.

ΥΓ. Περί τῆς διείρμου θ΄ ᾠδῆς ἐδῶ.