14. "τῇ στειρευούση δὲ πρῴην, Ἐκκλησίᾳ νῦν, ἐξήνθησε..."

emakris

Μέλος
Ψάλλοντας τον ειρμό της γ΄ ωδής του κανόνα της Υψώσεως, πάντοτε με ξένιζε το σημείο "τῇ στειρευούση δὲ πρῴην Ἐκκλησίᾳ...". Πώς είναι δυνατόν η Εκκλησία να "στειρεύει", τη στιγμή μάλιστα που την προ Χριστού εποχή (στην οποία προφανώς αναφέρεται εδώ ο υμνογράφος) δεν υπήρχε καν Εκκλησία; Ανατρέχοντας σε θεολογικές ερμηνείες του τροπαρίου, διαπίστωσα ότι γίνεται λόγος για την "Εκκλησία των εθνών", δηλ. μία Εκκλησία προ της Εκκλησίας, προφανώς στειρεύουσα, ερμηνεία που μου φαίνεται μάλλον βεβιασμένη.
Ώσπου πρόσεξα μία λεπτομέρεια: στο ποιητικό κείμενο, μετά το "πρῴην" υπάρχει κόμμα. Δεν γνωρίζω πόσο παλαιά είναι αυτή η στίξη (θα πρέπει να ανατρέξει κανείς σε παλαιές εκδόσεις των Μηναίων), αλλά λύνει το πρόβλημα. Το νόημα είναι ως εξής: "Όπως άνθησε τότε η ράβδος του Ααρών, έτσι και τώρα άνθησε το ξύλο του Σταυρού στην Εκκλησία του Χριστού", δηλ. "τῇ στειρευούση δὲ πρῴην [ράβδῳ], [τῇ] Ἐκκλησίᾳ νῦν, ἐξήνθησε ξύλον Σταυροῦ...", με τη συνήθη ποιητική άδεια που συναντούμε στην εκκλησιαστική ποίηση.
Επειδή, ωστόσο, είμαι μουσικός και όχι θεολόγος ή φιλόλογος, ανέτρεξα σε παλαιότερα ειρμολόγια, για να δω τι γίνεται με τη μελοποίηση του επίμαχου σημείου. Και διαπίστωσα κάτι σημαντικό: στα μεταβυζαντινά ειρμολόγια (Θεοφάνους Καρύκη, Ιωάσαφ νέου Κουκουζέλη, Μπαλασίου), το μέλος κάνει στάση στη λέξη "πρῴην"! Το πράγμα αλλάζει στα Ειρμολόγια των Πέτρων, Πελοποννησίου και Βυζαντίου, την ίδια δε γραμμή ακολουθεί και ο Ιωάννης.
Πρόκειται λοιπόν για μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, όπου η μελοποίηση συνδέεται πιθανώς με την ερμηνεία του νοήματος, χωρίς να γνωρίζουμε τελικά ποιο από τα δύο προηγείται.
 
Last edited:

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Ψάλλοντας τον ειρμό της γ΄ ωδής του κανόνα της Υψώσεως, πάντοτε με ξένιζε το σημείο "τῇ στειρευούση δὲ πρῴην Ἐκκλησίᾳ...". Πώς είναι δυνατόν η Εκκλησία να "στειρεύει", τη στιγμή μάλιστα που την προ Χριστού εποχή (στην οποία προφανώς αναφέρεται εδώ ο υμνογράφος) δεν υπήρχε καν Εκκλησία; Ανατρέχοντας σε θεολογικές ερμηνείες του τροπαρίου, διαπίστωσα ότι γίνεται λόγος για την "Εκκλησία των εθνών", δηλ. μία Εκκλησία προ της Εκκλησίας, προφανώς στειρεύουσα, ερμηνεία που μου φαίνεται μάλλον βεβιασμένη.

Ἐδὼ φαίνεται ὅτι πρόκειται περὶ τῆς πρώην στειρευούσης (ἐξ Ἐθνῶν) Ἐκκλησίας.

Ὁ Εὐστρατιάδης, τὸ ἔχει (χωρὶς κόμματα):

Ῥάβδος εἰς τύπον
τοῦ μυστηρίου παραλαμβάνεται·
τῷ βλαστῷ γὰρ προκρίνει τὸν ἱερέα·
τῇ στειρευούσῃ δὲ πρῴην
ἐκκλησία
νῦν ἐξήνθησε
ξύλον σταυροῦ
εἰς κράτος καὶ στερέωμα.

Πέραν ὅτι ὅπως εἴπατε τὸ βρήκατε σὲ Θεολογικὲς ἐρμηνείες, καὶ ὁ π. Συμεὼν Κούτσας («Οἱ Καταβασίες») ἔτσι τὸ ἀναφέρει,

ὁ Χρυσοῤῥῆμων Ἅγιος Ἰωάννης τὸ «ἐπιβεβαιώνει» ὡς ἐξῆς:

«Τοιοῦτόν τι καὶ περὶ τῆς Ἐκκλησίας συνέβη· στεῖρα ἦν, ἀλλ' ἐγένετο μήτηρ τέκνων πολλῶν. Διὸ καὶ λέγει ὁ Ἠσαΐας· Εὐφράνθητι, στεῖρα, ἡ οὐ τίκτουσα· [....]· τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας ἐσόμενον προαναφωνῶν.»
[PG 20, 304 Ἐρμηνεία εἰς τὸν ΡΙΒ' Ψαλμόν]

Καὶ στὸν Κανόνα τῶν Θεοφανείων, ᾠδή γ':

«Στειρεύουσα πρίν,
ἠτεκνωμένη δεινῶς σήμερον,
εὐφραίνου Χριστοῦ ἡ Ἐκκλησία·

[...]»
 
Last edited:

Deacon

Παλαιό Μέλος
Η Εκκλησία είναι ο λαός του Θεού, ο οποίος προϋπάρχει φυσικά της Πεντηκοστής. Οι δογματολόγοι λένε ότι η Πεντηκοστή προϋποθέτει λαό του Θεού, και άλλοι ανάγουν την ρίζα του ιστορικού σώματος της Εκκλησίας στον Αβραάμ (ἐνευλογηθήσονται ἐν σοὶ πάντα τὰ ἔθνη...), άλλοι δε στον Αδάμ και την Εύα ήδη.
 
Last edited:

emakris

Μέλος
Σημασία, ωστόσο, έχει και ο χωρισμός των στίχων ("κώλων") στον Ευστρατιάδη, όχι μόνο η στίξη.
Για τα θεολογικά δεν θα διαφωνήσω, υπάρχουν άλλοι αρμοδιότεροι εμού. Εξάλλου στα Ειρμολόγια της βυζαντινής εποχής (προ του 1453) δεν φαίνεται να υπάρχει στάση του μέλους στο "πρῴην", από όσα μπόρεσα να δω. Είναι συνεπώς πιθανόν, στα μεταβυζαντινά χρόνια, κάποιοι μελοποιοί και εκδότες λειτουργικών κειμένων να είχαν τον δικό μου προβληματισμό, αλλά τελικώς επικράτησε η θεολογικώτερη ερμηνεία...
 
Last edited:

Deacon

Παλαιό Μέλος
Πιστεύω κ. Μακρή, και το έχω υποστηρίξει σε άλλα θέματα και παλιότερα, ότι ο μουσικός/ποιητικός χωρισμός δεν δεσμεύεται πάντα από το νόημα. Αυτό γίνεται για να υπάρχει η επιθυμητή ευρυθμία στα τροπάρια. Ικανοποιείται έτσι και το αισθητικό κομμάτι που δεν είναι υποδεέστερο του νοήματος (κατά την γνώμη μου τουλάχιστον).
 

emakris

Μέλος
Θυμήθηκα και άλλο ένα τροπάριο, που επιβεβαιώνει τους προλαλήσαντες: "Ἐξήνθησεν ἡ ἔρημος, ὡσεὶ κρίνον Κύριε, ἡ τῶν Ἐθνῶν στειρεύουσα, Ἐκκλησία τῇ παρουσίᾳ σου, ἐν ᾗ ἐστερεώθη ἡ καρδία μου". Και εδώ έχει ένα κόμμα που μας μπερδεύει, αλλά το νόημα είναι πλέον ξεκάθαρο... Ευτυχώς που υπάρχει το Ψαλτολόγιο, για να ακονίζουμε λίγο τη μνήμη μας...:)
 

Emmanouil Giannopoulos

Emmanouil Giannopoulos
Μην υπολογίζετε τα κόμματα και τις στίξεις στα λειτουργικά βιβλία, ιδίως στα παλαιότερα. Τα μεν κόμματα μπαίνουν λανθασμένα στον χωρισμό στίχων, οι δε στίξεις είναι προβληματικές και διαφορετικές, άλλωστε, από έκδοση σε έκδοση. Το τι αποτελέσματα έχει αυτό (και άλλα θέματα που δεν είναι της παρούσης) στις μελοποιήσεις έχει επισημανθεί σποραδικά με πολλές ευκαιρίες, κάποτε δε και περισσότερο συστηματικά.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Τό (νέον) Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου καί Ψάλτου, Ἀ. Δ., χωρίζον μουσικῶς δι᾿ ἀστερίσκου (ὡς καί τό παλαιόν διά κόμματος), χωρίζει μετά τήν λέξιν «πρῴην». Ὁμοίως Συλλειτουργικόν καί Προεστωτικόν Σιμωνόπετρας.

Ἄν κανείς προσέξει καί τά 2 ἀκολουθοῦντα τροπάρια, τότε καταλαβαίνει (ὅπως καί ἄλλοτε ἔχει ἐπισημανθεῖ) ὅτι ἄλλως ἄλλα ἴσχυον εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν μας μουσικήν.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Η ερμηνευτική οδός δεν είναι να οδηγήσουμε το κείμενο στο δικό μας νόημα, αλλά πάνω στο υπάρχον κείμενο να κατανοήσουμε το νόημα του ποιητή. Οι εκδοτικές εμπνεύσεις με τις μετακινήσεις της στίξης και τις αλλαγές των πτώσεων, που δεν λαμβάνουν υπόψη της βασική αρχή της φυσικότητας του ποιητικού κειμένου, μπορεί μεν να ικανοποιούν τη δική μας ανάγκη για νόημα, αλλά δεν οδηγούν κατ' ανάγκην στην πρόθεση του ποιητή.

Εν προκειμένω, η γνώση του κατά βάσιν συμμετρικού-αντιθετικού τρόπου με τον οποίο δομούνται τα τροπάρια των κανόνων (ειδικά στον Κοσμά και ειδικά στον κανόνα του Σταυρού) δεν αφήνουν νομίζω περιθώρια παρερμηνείας του ειρμού.

ΠΑΛΑΙ η στειρότητα της ξύλινης ράβδου λύθηκε με τη θαυματουργική της άνθηση
ΝΥΝ η στειρότητα της εκκλησίας λύεται με τη άνθηση του ξύλου του Σταυρού μέσα στη ζωή της

Το πώς θα ερμηνευθεί η εκκλησία και η στειρότητά της, και αν νοείται εκκλησία προ του σταυρού του Χριστού και όλα αυτά τα θεολογικά ερωτήματα εξηγούνται εύκολα αν καταλάβουμε ότι πρόκειται για ποίηση και για ποιητή, ο οποίος -με εξαίρεση βέβαια την ακρίβεια των δογματικών διατυπώσεων- δικαιούται να επεκτείνει μετωνυμικά τα όρια των λέξεων και των σημασιών τους.

"Εκκλησία" εδώ είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Θεός σχετίζεται με τον άνθρωπο (επισημάνθηκε ήδη ορθότατα από προηγούμενους φίλους), και αυτό τέμνεται σε "πρώην" και "νυν" με την Ενσάρκωση, το Πάθος και την Ανάσταση (όπως ακριβώς η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη είναι οι δύο όψεις του ενός και ενιαίου γεγονότος της οικονομίας).
 
Last edited:
Top