14. «φόβῳ [μέν] διὰ τὴν ἁμαρτίαν, ὡς ἀνάξιοι ὄντες, χαρᾲ [δὲ]» (Δοξαστικόν Αίνων Τιμίου Σταυρού)

Στα μηναία και στα δοξαστάρια Μουσικής Κυψέλης, Πρίγγου και φαντάζομαι και άλλων αναγράφεται η φράση "Αυτόν ασπασώμεθα τη χαρά και τω φόβω(άνω τελεία) φόβω, διά την αμαρτίαν ως ανάξιοι όντες (άνω τελεία) χαρά δε, διά την σωτηρίαν...". Στο δοξαστάριον, όμως, του Ιακώβου (έκδ. 1836) αναγράφεται "φόβω μεν διά την αμαρτίαν...". Μήπως αυτό είναι, τελικά, το ορθόν, δεδομένου ότι ακολουθεί το μόριο δε για την λέξη χαρά; Μπορεί κάποιος που έχει πρόσβαση σε αρχαία χειρόγραφα να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες;
 
Ίσως να γίνομαι κουραστικός, και ζητώ συγγνώμην γι' αυτό. Επειδή, όμως, πλησιάζει η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ξαναθέτω το ερώτημα, που έθεσα στο προηγούμενο μήνυμα. Προφανώς δεν υπάρχει κάποιος, που να έχει πρόσβαση σε αρχαία χειρόγραφα ή σε παλαιότερες εκδόσεις Μηναίων. Μήπως, όμως, μπορεί κάποιος να βοηθήσει από φιλολογικής απόψεως; Στέκει, δηλαδή, συντακτικώς (στην αρχαία ελληνική) να χρησιμοποιούμε στην ίδια περίοδο ή πρόταση από μόνα τους το μόριο μεν ή το μόριο δε;
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Κύριε Λάμπρου,
Νομίζω ὅτι δέν πρέπει νά μένουμε σέ τέτοιες λεπτομέρειες.
Καί στά κείμενα τῆς ἁγίας Γραφῆς ὑπάρχουν τέτοιες διαφορές σέ χειρόγραφα καί κώδικες.
Ἐγώ, ὅπως ἔχω δηλώσει, ἔχω ἕνα παμπάλαιο Ἀνθολόγιον, ἐκδόσεως Βενετίας θά εἶναι, ἀλλ᾿ ἐπειδή λείπουν οἱ πρῶτες σελίδες δέν βλέπω ἔκδοση καί ἔτος.
Ἐκεῖ ὄντως τό ἔχει «φόβῳ μὲν διὰ τὴν ἁμαρτίαν», τό ὁποῖον καί βεβαίως συντακτικῶς καί νοηματικῶς περισσότερον εὐοδοῦται.
Ἀλλά καί χωρίς τό «μὲν» τό ἴδιο εἶναι.
Μόνο του τό «μὲν» (χωρίς τό «δὲ») δέν μπορεῖ νά ὑπάρχει· τό «δὲ» μπορεῖ.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Δεχτείτε παρακαλώ μερικά παραδείγματα εις επίρρωσιν όσων ορθώτατα λέει ο π. Μάξιμος για τη χρήση του δε χωρίς το μεν. Τα παραθέτω από το περίφημο λεξικό της αρχ. Ελληνικής των Liddel-Scott-Jones (και ειδικότερα από τη σημασία 2b που αναφέρεται σε απαριθμήσεις ή μεταβάσεις – αυτήν που νομίζω μας ενδιαφέρει):

ὣς Ἀχιλεὺς θάμβησεν .., θάμβησαν δὲ καὶ ἄλλοι (Ἰλιάδα 24.483)
σάκος εἷλε .., εἵλετο δ᾽ ἔγχος (Ἰλιάδα 14.9)
Ζεύς ἐστιν αἰθήρ, Ζεὺς δὲ γῆ, Ζεὺς δ᾽ οὐρανός (Αἰσχύλος, απόσπ. 70)
κινεῖ κραδίαν, κινεῖ δὲ χόλον (Εύριπίδης, Μήδεια 99)
ὄζει ἴων, ὄζει δὲ ῥόδων, ὄζει δ᾽ ὑακίνθου (Ἕρμιππος 82.8)
(σε ρητορικά ξεσπάσματα) οὐκ ἂν εὐθέως εἴποιεν• τὸν δὲ βάσκανον, τὸν δὲ ὄλεθρον, τοῦτον δὲ ὑβρίζειν,—ἀναπνεῖν δέ! (Δημοσθένης, 21.209)
(σε κλιμάκωση) πᾶν γύναιον καὶ παιδίον καὶ θηρίον δέ (=ακόμα και θηρίο) (Πλάτων, Θεαίτ. 171e)

και ένα κάπως εκτενές, αλλά χαρακτηριστικό τελευταίο κείμενο (Ξενοφ. Κύρ. Ἀνάβ. 1.2.1.1-5)
Πατρὸς μὲν δὴ ὁ Κῦρος λέγεται γενέσθαι Καμβύσου Περσῶν βασιλέως· ὁ δὲ Καμβύσης οὗτος τοῦ Περσειδῶν γένους ἦν· οἱ δὲ Περσεῖδαι ἀπὸ Περσέως κλῄζονται· μητρὸς δὲ ὁμολογεῖται Μανδάνης γενέσθαι· ἡ δὲ Μανδάνη αὕτη Ἀστυάγους ἦν θυγάτηρ τοῦ Μήδων γενομένου βασιλέως. φῦναι δὲ ὁ Κῦρος λέγεται καὶ ᾄδεται ἔτι καὶ νῦν ὑπὸ τῶν βαρβάρων εἶδος μὲν κάλλιστος͵ ψυχὴν δὲ φιλανθρωπότατος καὶ φιλομαθέστατος καὶ φιλοτιμότατος…

Συμφωνώ επίσης με την άποψη ότι «δέν πρέπει νά μένουμε σέ τέτοιες λεπτομέρειες» και να καταφεύγουμε εύκολα σε διορθώσεις. Ειδικά στο ωραιότατο αυτό δοξαστικό έχω να παρατηρήσω κάτι από αισθητική απόψεως: σε όλα τα παραδείγματα που προαναφέρθηκαν παρατηρεί κανείς ότι το σκέλος με το δε, δεν είναι απλή συνέχεια του πρώτου σκέλους, αλλά περιέχει μια μικρή έμφαση. Ακριβώς αυτή η έμφαση στο παρόν δοξαστικό υπομνηματίζει το γεγονός ότι ο φόβος μεν είναι υπαρκτός, αλλά η χαρά είναι μεγαλύτερη. Αυτή η απόχρωση θα χανόταν αν προσθέταμε το μέν.
Ευχαριστώ.
 
Last edited by a moderator:

Dionysios

Διονύσιος Ἀνατολικιώτης, «γηράσκω ἀεὶ διορθούμενο
᾿Αγαπητὲ κύριε Μπάτζιο, ὅταν γράφετε μὲ τὴν γραμματοσειρὰ ποὺ ἐπιλέξατε στὸ προηγούμενο μήνυμά σας, προτείνω νὰ ἐπιλέγετε μέγεθος 3, διότι αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ἔχουν μικρότερο ὀφθαλμὸ ἀπὸ τὰ ἄλλα.
᾿Επίσης γιὰ τὰ πολυτονικὰ ἀπὸ παλαιότερη συζήτησι ἐδῶ στὸ Ψαλτολόγιον διαπιστώθηκε ὅτι τὰ Palatino Linotype εἶναι μία ἀπὸ τὶς ἐλάχιστες γραμματοσειρὲς ποὺ «διαβάζονται» ἀπὸ ὅλους τοὺς ὑπολογιστὲς χωρὶς πρόβλημα. ἔτσι ὅλα τὰ μέλη θὰ μποροῦν ἄνετα νὰ ὠφελοῦνται ἀπὸ τὰ ὅσα ἐνδιαφέροντα ἔχετε τὴν καλωσύνη νὰ μᾶς προσφέρετε.
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«...φόβῳ διὰ τὴν ἁμαρτίαν, ὡς ἀνάξιοι ὄντες, χαρὰ διὰ τὴν σωτηρίαν...» (χφ. Σινὰ 735 τριῴδιον ι' αἰ. τελετὴ σταυροπροσκυνήσεως φ. 17r).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«φόβῳ διὰ τὴν ἁμαρτίαν, ὡς ἀνάξιοι ὄντες, χαρᾲ δὲ» (χφ. Λειμῶνος 10 μηναῖον Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 108v).
 
Top