Euterpios
Κωνσταντίνος Πολίτης
Μια σπουδαία σελίδα της σύγχρονης ιστορίας της ψαλτικής κοινότητας γράφτηκε στο 1ο Διεθνές Συνέδριο της Ιεροψαλτικής Κοινότητας, υπό τον τίτλο “ΨΑΛΤΙΚΗ 2.0”, που διεξήχθη στην πόλη των Τρικάλων από 3 έως 6 Νοεμβρίου 2021, διοργανώθηκε από την Ομοσπονδία Συλλόγων Ιεροψαλτών Ελλάδος και την Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και υλοποιήθηκε υποδειγματικά από το Σωματείο Ιεροψαλτών Τρικάλων «Ιωάννης ο Δαμασκηνός».
Το Συνέδριο ετέθη υπό την Υψηλή Αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και υποστηρίχθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης, Γαρδικίου & Πύλης, το Ινστιτούτο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός, το Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος, την Περιφέρεια Θεσσαλίας και τον Δήμο Τρικκαίων.
Κορυφαίες πνευματικές στιγμές του Συνεδρίου, αξίζει να μνημονευτούν:
Η έναρξη των εργασιών που σημάνθηκε «καθηκόντως» με πνευματική σύναξη (Αρχονταρίκι) υπό τον Καθηγούμενο της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου Γέροντα Εφραίμ, οργανώθηκε διαδικτυακά και αναμεταδόθηκε ταυτόχρονα σε πέντε γλώσσες από την PEMPTOUSIA.TV (Μέγα Χορηγό Επικοινωνίας),
Η ανάγνωση του Πατριαρχικού Γράμματος υπό του εκπροσώπου της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτη π. Λαζάρου Θεοδοσίου, εγκρίτου εις τα περί την ψαλτική τέχνη και παράγοντος του «Συλλόγου Μουσικοφίλων Πέραν», ο οποίος παρέστη καθ΄ όλη την διάρκεια των εργασιών του Συνεδρίου,
Η ιστορική συμμετοχή τριμελούς ακαδημαϊκής αντιπροσωπείας του Ιδρύματος Ποιμαντικής Επιμόρφωσης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών (ΙΠΕ) υπό του Αν. Διευθυντού Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτου π. Θεολόγου Αλεξανδράκη και των Καθηγητών κ. Γεωργίου Φίλια και Δημητρίου Μπαλαγεώργου, η οποία παρουσίασε τους καρπούς του, από τριετίας, Συμφώνου Συνεργασίας με την ΟΜΣΙΕ για την δημιουργία των πρώτων -πιστοποιημένων- προγραμμάτων Δια Βίου Μάθησης περί την Ψαλτική Τέχνη,
Η τιμητική βράβευση από τους διοργανωτές του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, στο σεπτό πρόσωπο του κορυφαίου Βυζαντινο-μουσικολόγου κυρ Γρηγορίου Στάθη, Ομότιμου Καθηγητού και Διευθυντού του, για τα πενηντάχρονα εθνικής προσφοράς,
Η Αρχιερατική και πάντερπνη, «ψαλτική» αγρυπνία που τελέστηκε Παρασκευή προς Σάββατο 6/11 εορτή του Αγίου Παύλου «του νέου» προστάτου των ιεροψαλτών, επ’ αφορμή και της μεταφοράς της θαυματουργής χειρός του Αγίου Νεκταρίου από την Αίγινα, στον ομώνυμο ναό των Τρικάλων όπου έψαλλαν όλοι οι Άρχοντες Πρωτοψάλτες – Σύνεδροι, με κορυφαίο τον Άρχοντα Μαΐστορα κ. Γρηγόριο Νταραβάνογλου,
Η τιμητική βράβευση από τον Σεβ. Μητροπολίτη Τρίκκης κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ, τόσο του Προέδρου της Ομοσπονδίας Συλλόγων Ιεροψαλτών Ελλάδος κ. Κωνσταντίνου Πολίτη όσο και του Προέδρου του Σωματείου Ιεροψαλτών Τρικάλων κ. Αθανάσιο Δημητρίου με τον Μεγαλόσταυρο του Πολιούχου Αγίου Βησσαρίωνος,
Και, τέλος, το Μνημόσυνο στον Μακαριστό Μητροπολίτη Τρίκκης κυρό Αλέξιο καθώς και τα αποκαλυπτήρια Αναθηματικής Πλάκας «εις μνημόσυνον αιώνιον» των απ’ αιώνος θεραπόντων της Ψαλτικής Τέχνης, Τρικκαίων υμνωδών και διδασκάλων, που φιλοτεχνήθηκε με τη μέριμνα του Σωματείου Ιεροψαλτών Τρικάλων και έχει εγκατασταθεί στον προαύλιο χώρο του ιερού ναού Αγίου Νικολάου εκ Μετσόβου.
Επί της ουσίας..,
Το Συνέδριο «ΨΑΛΤΙΚΗ 2.0» (τίτλος που ο Οικουμενικός Πατριάρχης χαρακτήρισε ευφυή, δεδομένου ότι επιχειρεί να αγγίξει τη νέα γενιά και τη σύγχρονη πραγματικότητα), εξαγγέλθηκε και διοργανώθηκε σύμφωνα με τα διεθνή επιστημονικά πρότυπα και δομήθηκε εξ’ αρχής σε τέσσερεις θεματικούς άξονες, με επίκεντρο πάντοτε τον ΨΑΛΤΗ, ως ένα πρόσωπο εξελισσόμενο και ικανό να παρακολουθεί τις σύγχρονες εξελίξεις (εκπαιδευτική πολιτική, πολιτιστική διαχείριση, νομική κατοχύρωση, καλλιτεχνική εμβάθυνση) και διαρθρώθηκε σε Εννέα Συνεδρίες, οι οποίες φιλοξένησαν περισσότερες από τριάντα εισηγήσεις, εργαστήρια, συναυλίες και παράλληλα δρώμενα. Τέθηκαν ζητήματα “ταμπού” που επιτέλους η διοικούσα εκκλησία και ιδιαίτερα η Ιερά Σύνοδος της Ελλάδος, οφείλει να συζητήσει ανοιχτά, χωρίς υπεκφυγές και μεταθέσεις στο άδηλο μέλλον.
Τον παλμό του Συνεδρίου καθόρισαν εξαρχής οι δύο εξαιρετικές μουσικές δράσεις από τις Χορωδίες του Σωματείου Ιεροψαλτών Τρικάλων, υπό τη χοραρχία του κ. Παναγιώτη Καλαμπάκα και του Συλλόγου Ιεροψαλτών Μαγνησίας, υπό τη χοραρχία του κ. Δημήτρη Κατσικλή, που έψαλλαν υπέροχα μελίσματα της παράδοσης. Καθοριστική, τόσο για την προπαρασκευή όσο και για την διεξαγωγή των εργασιών υπήρξε η συμβολή των κ. Σεραφείμ Σπύρου και Νικολάου Λεμονά.
Αξιοσημείωτες υπήρξαν οι λίαν εμπεριστατωμένες εισηγήσεις των ελλογιμωτάτων επιστημόνων, κυρίων Αχιλλέα Χαλδαιάκη Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Θανάση Καψάλη, Προέδρου Ακαδημαϊκού Συμβουλίου Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών, Αντώνη Κωνσταντινίδη, Πέτρου Παπαεμμανουήλ, Δημοσθένη Φιστουρή, Ανδρέα Ιωακείμ, Ιωάννη Σπυράκη, και Σέβης Μαζέρα, Διδακτόρων Μουσικολογίας, καθώς και των κ. Γιάννη Δρίνη και Ελένης Σπυράκη, της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ.
Μεγάλη απήχηση είχαν οι Εισηγήσεις των εντιμολογιωτάτων Αρχόντων Οφφικιαλίων, κυρίων Χαραλάμπους Σιούφα (Άρχοντος Πρωτεκδίκου ΜΤΧΕ και Προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου), Σταματίου-Νικολάου Κίσσα (Άρχοντος Πρωτομαΐστορος και Προέδρου του «εν Αθήναις Συλλόγου Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως»), Γρηγορίου Νταραβάνογλου, και Γεωργίου Χατζηχρόνογλου, του Επιτίμου Προέδρου της ΟΜΣΙΕ κ. Πέτρου Μπλάνα καθώς και των τιμηθέντων, από το Συνέδριο, παλαιμάχων κ. Ζάχου Νικολέρη, Άρχοντος Μουσικοδιδασκάλου Μ.τ.Χ.Ε. και Πολυχρόνη Νταλάση. Θερμής υποδοχής έτυχαν οι εισηγήσεις εκπροσώπων της νέας γενιάς, όπως του κ. Κωνσταντίνου Σιάχου, του κ. Μαργαρίτη Αστεριάδη, της κ. Δέσποινας Πλαστάρα και του κ. Σπύρου Πλούμπη.
Ιδιαίτερη αίσθηση έκαναν οι καινοτόμες θεματικές του Συνεδρίου για την Υγιεινή των Ψαλτών που παρουσίασε ο τέως Πρόεδρος της ΟΜΣΙΕ, ιατρός κ. Γεώργιος Ναούμ, για τον Εργασιακό Εκφοβισμό (Mobbing), που παρουσίασε ο Ειδικός Επιστήμονας – Αναλυτής κ. Γιάννης Μαρκέτος και για τα Πνευματικά Δικαιώματα, που παρουσίασαν εκ μέρους του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) η Διευθύντριά του κ. Ευαγγελία Βαγενά και η επιστημονική συνεργάτης κ. Μαρία Γ. Σινανίδου.
Τέλος, ιδιαίτερη εντύπωση έκαναν οι εισηγήσεις των αιρετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κ. Γρηγόρη Παπαεμμανουήλ (Αντιπεριφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης), ο οποίος παρουσίασε την πρωτοβουλία δημιουργίας του πρώτου Οικοσυστήματος Βυζαντινής Μουσικής PSALTOPOLIS στην Δράμα, καθώς και των κ. Γεωργίου Νιούτσικου και Φώτη Μάνταλου που παρουσίασαν τον θεσμικό προσανατολισμό για την θέσπιση της μετάβασης από τον ψάλτη στον εθνομουσικό. Τις εργασίες κατέκλεισε με την Εισήγησή του ο Πανοσιολ. Αρχιμ. Νεκτάριος Μητρόπουλος, Ηγούμενος Μονής Παναγίας Σπηλιάς Αγράφων.
Τις εργασίες του Συνεδρίου τίμησαν με την παρουσία τους Πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως π. Αλέξιος - εκπρόσωπος Σεβ. Μητροπολίτου Τρίκκης, ο κ. Αθανάσιος Λιούτας Βουλευτής Ν.Δ. Νομού Τρικάλων (εκπροσωπών την Κυβέρνηση), η κ. Δήμητρα Νάτσινα, Περιφερειακή Σύμβουλος Π.Ε Τρικάλων (εκπροσωπούσα την Περιφέρεια), η κ. Έφη Λεβέντη, Αντιδήμαρχος Παιδείας-Πολιτισμού-Αθλητισμού και Δημοσίων Σχέσεων (εκπροσωπούσα τον Δήμο Τρικκαίων), ο Ταξίαρχος κ. Κωνσταντίνος Δαλάκης, Διοικητής Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών, ο Αστυνόμος Α΄ κ. Ιωάννης Τσιώλης, Διοικητής Τροχαίας Τρικάλων, ο Διευθυντής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής Ι. Μ. Τρίκκης Αθανάσιος Τύμπας, ιερείς, ψάλτες από την ευρύτερη περιφέρεια της Θεσσαλίας και πολλοί φιλόμουσοι. Χαιρετισμούς απέστειλαν ο υπουργός Περιβάλλοντος Κώστας Σκρέκας, η βουλευτής Τρικάλων της Ν.Δ. Κατερίνα Παπακώστα, και ο Άρχων Υμνωδός της Α.τ.Χ.Μ.Ε. Γεώργιος Αγγελινάρας.
Το κλίμα του Συνεδρίου αποτυπώνει η αποστροφή της ομιλίας του Προέδρου της ΟΜΣΙΕ κ. Κωνσταντίνου Πολίτη, την ώρα της βράβευσης του Καθηγητή Γρηγόρη Στάθη:
«…Έχουμε την πεποίθηση ότι υπάρχει πρόβλημα αναφορικά με την βιωσιμότητα της ιεροψαλτικής κοινότητας και ως εκ τούτου και του στοιχείου της βυζαντινής μουσικής. Για αυτό και οι εισηγήσεις μας προς την UNESCO, η οποία βέβαια δεν θεραπεύει τα πάντα, είναι πως πρέπει να λογίζουμε τη Βυζαντινή Μουσική ως στοιχείο πολιτισμού σε κίνδυνο. Διότι βρισκόμαστε στο μεταίχμιο τεράστιων, δραματικών αλλαγών που διατρέχουν στο σύνολο του κοινωνικού ιστού. Η Εκκλησία μας βρίσκεται σε μετάβαση, ασθμαίνουσα να προλάβει αυτές τις εξελίξεις και ο αδύναμος κρίκος είμαστε εμείς: «Τα υπολειπόμενα του καταλόγου». Μπορούν να θεραπευτούν κτιριακά, ναοδομικά, θεολογικά, εκκλησιολογικά ζητήματα, όμως δεν βλέπουμε εκείνη την προϋπόθεση και εκείνο το φως στο βάθος του τούνελ, από την οποία μπορούμε να δρέψουμε έστω ελάχιστη αισιοδοξία. Γεγονός που, εφεξής, θα μεταφέρουμε με κάθε εύσχημο και επίσημο τρόπο προς όλες τις αρμόδιες εκκλησιαστικές αρχές στις οποίες απευθυνόμαστε».