Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Στο δ΄ προσόμοιο των Αίνων της εορτής του Γενεσίου της Θεοτόκου απαντάται ως προσδιορισμός της Παρθένου η ασυνήθιστη λέξη πρόβολος.
Η λέξη χρησιμοποιείται και σήμερα ως ειδικός όρος της ναυτιλίας και της αρχιτεκτονικής, αλλά η σημασία της στην υμνογραφία υπάρχει νομίζω μόνο στην αρχαιότητα.
α) επι μέν αντικειμένων: «αμυντική τοποθεσία, αμυντήριο» (πβ. οὓς αὐτὸς ἔχωσας λιμένας καὶ προβόλων ἐνέπλησας (Δημοσθ. Κατά Αριστογείτονος, 84)
β) επι προσώπων: «φρουρός, φύλακας» (πβ. πρόβολος ἐμός, σωτὴρ δόμοις, ἐχθροῖς βλάβη (Αριστοφ. Νεφέλαι, 1161)
Επειδή δεν μου ήταν οικεία η χρήση της λέξης στην υμνογραφία ανέτρεξα σε ηλεκτρονικές αναζητήσεις (μεγάλες οι ευχαριστίες μας εσαεί στον π. Leo Shefe) και διαπίστωσα με έκπληξη ότι η λέξη απαντά σε ύμνους τουλάχιστον 20 φορές, με την παραπάνω σημασία. (Τα αποτελέσματα, για να μην κουράζω, υπάρχουν στο συνημμένο έγγραφο).
Ἐνα χαρακτηριστικό παράδειγμα (12 Φεβρουαρίου, Κοντάκιον Όρθρου):
Η αμυντική σημασία της λέξης είναι απολύτως συνδεδεμένη με το κεντρικό νόημα του ύμνου που είναι η παρθενία: η Άννα ως στήλη σωφροσύνης που ήταν γέννησε την Παρθένο, η οποία με τη σειρά της γίνεται ο φύλακας και βοηθός (πρόβολος) των αγωνιζομένων στην παρθενία (πβ. Τεῖχος εἶ τῶν Παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε).
Στήλη σωφροσύνης ἔμψυχος, καὶ λαμπρὸν δοχεῖον, ἀποστίλβον χάριτι,
ἡ Ἄννα ἡ εὐκλεής, φανεῖσα τέτοκε,
τὴν πρόβολον ἀληθῶς, τῆς παρθενίας τὸ θεῖον ἀπάνθισμα,
τὴν πάσαις παρθενικαῖς, καὶ παρθενίας ποθούσαις τὸ χάρισμα,
τὸ τῆς παρθενίας κάλλος, ἐμφανῶς βραβεύουσαν,
καὶ παρέχουσαν πᾶσι, τοῖς πιστοῖς τὸ μέγα ἔλεος.
Η λέξη χρησιμοποιείται και σήμερα ως ειδικός όρος της ναυτιλίας και της αρχιτεκτονικής, αλλά η σημασία της στην υμνογραφία υπάρχει νομίζω μόνο στην αρχαιότητα.
α) επι μέν αντικειμένων: «αμυντική τοποθεσία, αμυντήριο» (πβ. οὓς αὐτὸς ἔχωσας λιμένας καὶ προβόλων ἐνέπλησας (Δημοσθ. Κατά Αριστογείτονος, 84)
β) επι προσώπων: «φρουρός, φύλακας» (πβ. πρόβολος ἐμός, σωτὴρ δόμοις, ἐχθροῖς βλάβη (Αριστοφ. Νεφέλαι, 1161)
Επειδή δεν μου ήταν οικεία η χρήση της λέξης στην υμνογραφία ανέτρεξα σε ηλεκτρονικές αναζητήσεις (μεγάλες οι ευχαριστίες μας εσαεί στον π. Leo Shefe) και διαπίστωσα με έκπληξη ότι η λέξη απαντά σε ύμνους τουλάχιστον 20 φορές, με την παραπάνω σημασία. (Τα αποτελέσματα, για να μην κουράζω, υπάρχουν στο συνημμένο έγγραφο).
Ἐνα χαρακτηριστικό παράδειγμα (12 Φεβρουαρίου, Κοντάκιον Όρθρου):
Ὀρθοδοξίας τοῖς τρόποις κοσμούμενος,
τῆς Ἐκκλησίας προστάτης καὶ πρόβολος,
ἐδείχθης παμμάκαρ Μελέτιε,
καταπυρσεύων τὰ πέρατα δόγμασι,
λαμπτὴρ Ἐκκλησίας φαεινότατε.
Η αμυντική σημασία της λέξης είναι απολύτως συνδεδεμένη με το κεντρικό νόημα του ύμνου που είναι η παρθενία: η Άννα ως στήλη σωφροσύνης που ήταν γέννησε την Παρθένο, η οποία με τη σειρά της γίνεται ο φύλακας και βοηθός (πρόβολος) των αγωνιζομένων στην παρθενία (πβ. Τεῖχος εἶ τῶν Παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε).