06. Ο ειρμός της ζ΄ ωδής της στ΄ Δεκεμβρίου (ἦχος α΄) «Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο...»

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Στο μηναίο Δεκεμβρίου (Σαλιβέρου, Βαρθολομαίου 1843, 1852, 1863, Γλυκέος 1820), ο ειρμός της ζ΄ ωδής της στ΄ Δεκεμβρίου (ἦχος α΄), γράφεται ως εξής:
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· Εὐλογητὸς [εἶ Κύριε], ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».

Στο ειρμολόγιο του Πέτρου πρωτοψάλτου του Βυζαντίου αλλά και του Ιωάννου πρωτοψάλτου, έτσι:
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».

Παραθέτω και τα άλλα δύο τροπάρια του κανόνος, για σύγκριση των μέτρων:
Ὁ Ὕψιστος Παράδεισον ἔμψυχον, Παστάδα τε Ἁγνὴ χαριτόπλοκον, χρυσόμορφον Πορφύραν, καὶ Οὐρανόν σε ἀνέδειξε.
Στερέωσον, τὸν νοῦν μου τρεπόμενον, τὸν λογισμὸν κλονούμενον ἕδρασον, ἐν ἀσαλεύτῳ με πέτρα, τῇ σῇ σκέπῃ Μητροπάρθενε.

Ποια από τις δύο μορφές είναι ορθή; Στα χειρόγραφα ποια μορφή μαρτυρείται;
Αν έχει λάθος το ειρμολόγιο, πώς θα πρέπει να ψάλλεται;
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, (ΔΙ) οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· (ΠΑ) Εὐλογητὸς εἶ Κύριε, (ΔΙ) ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν». (ΠΑ)

 

[π. Μάξιμος]

Στο μηναίο Δεκεμβρίου (Σαλιβέρου, Βαρθολομαίου 1843, 1852, 1863, Γλυκέος 1820), ο ειρμός της ζ΄ ωδής της στ΄ Δεκεμβρίου (ἦχος α΄), γράφεται ως εξής:
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· Εὐλογητὸς [εἶ Κύριε], ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».
Στο ειρμολόγιο του Πέτρου πρωτοψάλτου του Βυζαντίου αλλά και του Ιωάννου πρωτοψάλτου, έτσι:
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».
Παραθέτω και τα άλλα δύο τροπάρια του κανόνος, για σύγκριση των μέτρων:
Ὁ Ὕψιστος Παράδεισον ἔμψυχον, Παστάδα τε Ἁγνὴ χαριτόπλοκον, χρυσόμορφον Πορφύραν, καὶ Οὐρανόν σε ἀνέδειξε.
Στερέωσον, τὸν νοῦν μου τρεπόμενον, τὸν λογισμὸν κλονούμενον ἕδρασον, ἐν ἀσαλεύτῳ με πέτρα, τῇ σῇ σκέπῃ Μητροπάρθενε.

Ποια από τις δύο μορφές είναι ορθή; Στα χειρόγραφα ποια μορφή μαρτυρείται;
Αν έχει λάθος το ειρμολόγιο, πώς θα πρέπει να ψάλλεται;
«Ἡ κάμινος Σωτὴρ ἐδροσίζετο, (ΔΙ) οἱ Παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· (ΠΑ) Εὐλογητὸς εἶ Κύριε, (ΔΙ) ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν». (ΠΑ)

Οἱ εἱρμοί αὐτοί, ποίημα Ἀνδρέου Κρήτης, στό «(+)Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ, α΄ ἔκδοση 1932 στό Παρίσι, ἐπανέκδοση ὑπό τοῦ Ἐκδοτικοῦ Ὀργανισμοῦ Π. Κυριακίδη Α.Ε., Ἀθήνα 2006» ἐπιγράφονται «ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΛΑΖΑΡΟΝ» καί εἶναι οἱ εἱρμοί τοῦ κανόνος εἰς τό ἀπόδειπνον τῷ Σαββάτῳ τοῦ Λαζάρου, ὅπου ὁ εἱρμός

Ἡ κάμινος, σωτὴρ, ἐδροσίζετο
οἱ παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον·
εὐλογητὸς εἶ, Κύριε
ὁ Θεὸς ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν.​

φέρεται ὡς «Εἱρμός ἄλλος».

Θεωρῶ ὅτι τό «εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν πατέρων ἡμῶν» τῶν μουσικῶν εἱρμολογίων ἐπηρεάζεται ἐσφαλμένως ἀπό τόν εἱρμόν τῆς ζ΄ τοῦ Λαζάρου

Τῶν ἐν καμίνῳ παίδων σου, σωτήρ,
οὐχ ἥψατο
οὐδὲ παρηνώχλησε τὸ πῦρ
τότε οἱ τρεῖς
ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος ὕμνουν
καὶ ἐβόων λέγοντες·
εὐλογητὸς ὁ Θεός
ὁ τῶν πατέρων ἡμῶν.​

ΥΓ. Τό Μηναῖον Δεκεμβρίου τῆς Ἀ. Δ. τόν ἔχει ὅπως τό Εἱρμολόγιον Εὐστρατιάδου, τό ὁποῖον ἐκδίδεται «ἐπί τῇ βάσει δύο ἀρχαίων δοκίμων Κωδίκων περικλειόντων τόν ἅπαντα εἱρμολογικόν πλοῦτον τόν γνωστόν μέχρι τοῦ ιγ΄ αἰῶνος, καί ἐν χρήσει ὄντα τότε ἐν τῇ ἐκκλησία» ἤτοι α) Παρισινοῦ μεμβράνινου μουσικοῦ τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῶν Γάλλων ὑπ᾿ ἀριθμ. 220 Coislin, ιγ΄ αἰ. καί β) Μεγίστης Λαύρας μεμβράνινου ὑπ᾿ ἀριθμ. Β 32, ιγ΄ αἰ.. Στή δέ σύγκριση τῶν τροπαρίων, φαίνεται (νομίζω) τό σφάλμα.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

... στην εισαγωγή του Βαρθολομαίου στο μηναίο Σεπτεμβρίου δεν γίνεται καμμία αναφορά για διόρθωση του θεοτοκίου... ...αλλά συστηματικό σφάλμα που πέρασε στα μηναία.

Από την εμπειρία μου σε άλλους τομείς, έχω μάθει ότι τα συστηματικά λάθη δε γίνονται έτσι εύκολα. Κάποιος πρέπει να έχει βάλει το χεράκι του... Πραγματικά, με μια προσεκτικότερη ανάγνωση της εισαγωγής, βλέπουμε ότι το θεοτοκίο το άλλαξε ο Βαρθολομαίος κατά την κρίση του (<<τινὰ δὲ ἐτόλμησα καὶ νὰ μεταποιήσω μικρὸν ἐπὶ τὸ εὐρυθμότερον>>). Κοιτάξτε το συνημμένο.

Και εδώ τίθεται ερώτημα; Προτιμητέον τι; Η διόρθωση του Βαρθολομαίου ή οι κλασσικές μελωδικές γραμμές του ειρμολογίου και η συμφωνία με τα χειρόγραφα; Η διόρθωση έτυχε της αναγνώρισης της Ορθοδόξου Εκκλησίας (άδεια από τη Μ. Εκκλησία) αλλά και το Ειρμολόγιο έχει Πατριαρχική σφραγίδα (Πάλι το ίδιο: άδεια από τη Μ. Εκκλησία)!!!

Ένα ακόμα πρόβλημα υπάρχει στο α΄ τροπάριο της θ΄ ωδής του β΄ κανόνος του αγίου Νικολάου (στ΄ Δεκεμβρίου). Τα εν χρήσει μηναία (επί τη βάσει Βαρθολομαίου) έχουν το εξής:

Μυστήριον ξένον.​

Χορεύσατε πνεύματι,* πάντες φιλέορτοι,* Οὐρανοὶ εὐφραίνεσθε, Ὄρη τε καὶ Βουνοί,* Ἐκκλησίαι, καὶ Παρθένων,* Ἀσκητῶν τε χοροί,* φαιδρῶς ἐν τῇ μνήμῃ τοῦ Παμμάκαρος,* ἐν ᾗ συνελθόντες,* τὸν Σωτῆρα μεγαλύνωμεν.

Το πρόβλημα είναι ότι βγαίνει εκτός μέτρου (Η Υπογράμμιση και οι αστερίσκοι δικοί μου).

Το αντίστοιχο στο μηναίο του Γλυκύ είναι:
Χορεύσατε πνεύματι, (ΠΑ) πάντες φιλέορτοι, (ΠΑ) Οὐρανοὶ εὐφραίνεσθε, Ὄρη (ΔΙ) τε καὶ Βουνοί, Ἐκκλησίαι, (ΠΑ) καὶ Παρθένων χοροί, (ΠΑ) Ἀσκητῶν ἐν τῇ μνήμῃ τοῦ Παμμάκαρος, (ΔΙ) ἐν ᾗ συνελθόντες, (ΔΙ) τὸν Σωτῆρα μεγαλύνωμεν. (ΠΑ)

Δεν υπάρχει πρόβλημα μετρικής, αλλά νομίζω υπάρχει πρόβλημα σύνδεσης προτάσεων. (Το γεγονός ότι κάθε μελωδική φράση δεν είναι και νοηματική είναι άσχετο και δεν αποτελεί πρόβλημα, καθώς είναι αρκετά συχνό σε τροπάρια κανόνων ακόμα σε ειρμούς π.χ. Μυστήριον ξένον).

 

[MTheodorakis]

«Ἡ κάμινος, σωτὴρ ἐδροσίζετο, οἱ παῖδες δὲ χορεύοντες ἔψαλλον· εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ τῶν πατέρων ἡμῶν» (χφ. Λειμῶνος 262 εἱρμολόγιο ιβ’-ιγ’ αἰ. φ. 20r-v).

 

[MTheodorakis]

«Ἡ κάμινος, σωτὴρ ἐδροσίζετο

οἱ παῖδες δὲ ἀνδρείως ὑπέψαλλον·

εὐλογητὸς βοῶντες

ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων ἡμῶν»

(χφ. ἁγ. Σάβα 83 εἱρμολόγιο ια’-ιβ’ αἰ. φ. 15r).