03. Θεματολογία του Δοξαστικού του Αγ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου

[pransot]

Στις 3 Οκτωβρίου όλη η ακολουθία του μηναίου έχει ύμνους μόνο για τον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη. Οι υπόλοιποι άγιοι της ημέρας αναφέρονται μόνο στο συναξάρι, εν οις ΔΕΝ υπάρχει ο άγιος Κυπριανός.
Κι όμως, το δοξαστικό του εσπερινού αναφέρεται και στους δύο αγίους, σαν να συνεόρταζαν.
Πιθανή ερμηνεία;

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Στις 2 Οκτωβρίου είναι η μνήμη των αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης.

 

[Π. Δαβίδ]

Η μετατεθείσα στην Εκκλησία της Ελλάδος στην 28η Οκτωβρίου εορτή της Αγίας Σκέπης εορτάζετο πάλαι ποτέ μεγαλοπρεπώς την 1η Οκτ (ασχέτως εάν η ακολουθία της μετά την πτώση της ΚΠόλεως ξεχάστηκε και οι νυν εν χρήσει ακολουθίες ΔΕΝ έχουν καμία σχέση με την αρχαία, η οποία διεσώθη σε σλαβονική μετάφραση). Ως εκ τούτου (και αυτό συμβαίνει σε πολλές περιοχές της Σερβίας και Βουλγαρίας) την 1η Οκτ τιμάται μόνον η Σκέπη της Θεοτόκου, την 2α Οκτ οι άγιοι Ανανίας και Ρωμανός και την 3η Οκτ οι άγιοι Κυπριανός και Διονύσιος συμψαλλομένων των ακολουθιών των.

Όπως έχω γράψει και άλλοτε οι σλάβοι αδελφοί μας όλα αυτά από κάπου τα παρέλαβαν και προσωπικώς πιστεύω ότι το κοινό δοξαστικό της 3ης Οκτ απηχεί αυτή την ξεχασμένη παράδοση συνεορτασμού των Αγίων Ιερομαρτύρων Κυπριανού και Διονυσίου.

 

[π. Μάξιμος]

Εὐχαριστοῦμε τόν Σωτήρη γι᾿ αὐτόν τόν προβληματισμό, ἀλλά καί σένα Παναγιώτη γι᾿ αὐτήν τήν ἑρμηνεία, πού φαίνεται λογικοφανής.
Πλήν ὅμως καί στά πρό τῆς πτώσεως τῆς ΚΠόλεως τυπικά καί σέ ὅλα ὅσα εἶδα, οὐδαμοῦ ἀναφέρεται αὐτή ἡ μηνολογική σειρά, οὐδαμοῦ δέ δέν προβλέπεται ὅπως ψαλεῖ ἀκολουθία τῆς Ἁγίας Σκέπης τήν 1η Ὀκτωβρίου. Ἄρα ἀπό αὐτά πού «παρέλαβαν» –καί γνωρίζουμε τί παρέλαβαν– δέν φαίνεται κάτι τέτοιο.
Ἡ ἑορτή «τῆς Ἁγίας Σκέπης τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας ἤτοι τοῦ ἱεροῦ αὐτῆς Μαφορίου, τοῦ ἐν τῷ σορῷ τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Βλαχερνῶν, ὅτε ὁ Ὅσιος Ἀνδρέας ὁ διὰ Χριστὸν σαλὸς κατεῖδεν ἐφηπλωμένην αὐτὴν ἄνωθεν καὶ πάντας τοὺς εὐσεβεῖς περισκέπουσαν» ὄντως περιλαμβάνεται (μεταγενέστερα στό συναξάρι τῆς 1ης Ὀκτωβρίου, ἀλλά ἡ διάδοση αὐτῆς τῆς ἑορτῆς (ἄν καί ἀναφέρεται στό Ναό τῶν Βλαχερνῶν) –ἄν δέν κάνω λάθος– ἀναπτύχθηκε στούς Σλάβους/Ρωσία καί ἀπό ἐκεῖ στό Ἅγιον Ὄρος. Ἄλλωστε (ὅπως γράφεις) αὐτή ἡ ἀκολουθία διεσώθη στήν σλαβονική, ὅπως καί λόγος στήν ἑορτή, πού καταχωρεῖ ὁ Μέγας Συναξαριστής (Ματθαίου Λαγγῆ). Ποῦ ξέρουμε ὅτι πρωτογενῶς δέν συνεγράφη στήν σλαβονική;
Δέν ἔχω αὐτή τή στιγμή ἄλλα στοιχεῖα, περί τοῦ χρόνου συγγραφῆς τῆς παλαιᾶς ἀκολουθίας, τοῦ τόπου καί τοῦ χρόνου καθιερώσεως αὐτῆς τῆς ἑορτῆς. Ἐκτός ἀπό τήν προσθήκη στό συναξάρι τοῦ Μηναίου –ἐπαναλαμβάνω– δέν εἶδα τίποτε στά τυπικά.
Ὅποιος ξέρει περισσότερα ἄς πεῖ.

Πάντως τό θέμα τοῦ δοξαστικοῦ παραμένει, ἐκτός ἄν πρόκειται ἁπλῶς γιά μιά σύζευξη τῶν δύο ἡμερῶν ἤ μᾶλλον τῶν δύο ἱερομαρτύρων μέ κάποια κοινά στοιχεῖα κατά τούς συναξαριστές, πού ὅμως ὅπως ξέρουμε γιά τόν ἅγιο Διονύσιο δέν εἶναι καί ἀκριβῆ. Πρβλ. ἐδῶ.

Σημ.: Οὔτε ὁ Συναξαριστής - Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου ἀναφέρει τήν ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης τήν 1η Ὀκτωβρίου.

 

[Π. Δαβίδ]

Ένας φίλος από ΗΠΑ έχει κάνει διεξοδική μελέτη στην ακολουθία της Αγίας Σκέπης (την οποία έχω αλλά πρέπει να βρω!). Ο πυρήνας της εν λόγω ακολουθίας είναι όντως παλαιός, διότι έχει τα γνωρίσματα των παλαιών ακολουθιών αλλά σίγουρα έχει και μεταγενέστερες προσθήκες κατά το ύφος των Ρώσων υμνογράφων. Χρησιμοποιεί δε και ένα εκ των δοξαστικών της β΄ Ιουλίου-θα γράψω αύριο ποιο ακριβώς.

Φυσικά δεν διεκδικώ καμία αυθεντία για τα όσα έγραψα, είναι όπως πολύ σωστά έγραψε ο π. Μάξιμος "λογικοφανή". Σαν υστερόγραφο ας αναφέρω ότι στο Ρωσικό μηναίο την β΄ Οκτωβρίου στο απόδειπνον ψάλλεται η ακολουθία του Οσίου Ανδρέου του δια Χριστόν σαλού εν είδει "μεθεόρτων" της Αγίας Σκέπης.

 

[π. Μάξιμος]

Ἀκριβῶς Παναγιώτη· ὅλα ξεκινοῦν ἀπό τόν ὅσιον Ἀνδρέα τόν διὰ Χριστὸν σαλὸν (28 Μαΐου) καί σχετίζονται μέ τήν 2αν Ἰουλίου καί τόν Ναόν τῶν Βλαχερνῶν, ὅπου ἐπί 1000 ἔτη πρό τῆς Ἀλώσεως (1453) ἐτιμᾶτο μετ᾿ ἰδιαιτέρας εὐλαβείας ὑπό τῶν Βυζαντινῶν διά τά ἐν αὐτῷ ἱερά κειμήλια τῆς Θεοτόκου.

Θά τά βρεῖς καί θά μᾶς τά πεῖς.

 

[Π. Δαβίδ]

Η εν χρήσει Σλαβονική Ακολουθία της Αγίας Σκέπης της Θεοτόκου χρησιμοποιεί και τα δύο δοξαστικά της β΄ Ιουλίου: "Φρένα καθάραντες καὶ νοῦν" ως δοξαστικό της Λιτής και "Ὡς στέφανον ὑπέρλαμπρον" ως δοξαστικό των αποστίχων. Ομοίως τα καθίσματα α΄ στιχολογίας και πολυελέου φαίνονται μετάφραση (το ένα "Θείας πίστεως", το άλλο "Κατεπλάγη"), το μεσώδιον κάθισμα είναι από την Παρακλητική αναφερόμενο στην Σκέπη της Θεομήτορος και γενικώς έχει στοιχεία που μαρτυρούν είτε την παλαιότητά της (καμία σχέση με νεότερες σλαβικές ακολουθίες περί των οποίων έγραψα αλλού!) είτε ενδεχομένως τη μετάφρασή της. Η υπό των παλαιοπίστων Ρώσσων χρησιμοποιουμένη ακολουθία έχει και οκτάηχο δοξαστικό και άλλα τέτοια στοιχεία. Ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε κάτι με βεβαιότητα-οι Ρώσσοι πολλά έθιμά των τα αποδίδουν σε αρχαίες τάξεις, άλλοτε αυτό ευσταθεί, άλλοτε όχι.