Ὁ ἑβδομαδιαῖος ἑορταστικός κύκλος

[π. Μάξιμος]

Ἀπό μέρες μέ παρακαλοῦν νά θέσω τό θέμα τοῦ ἑβδομαδιαίου ἑορταστικοῦ κύκλου καί μάλιστα νά μάθουμε τό λόγο πού ἀφιερώθηκαν οἱ ἡμέρες στά θέματά τους, ἤτοι

- Κυριακή: εἰς τήν ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου
- Δευτέρα: εἰς τάς ἀγγελικάς δυνάμεις
- Τρίτη: εἰς τόν Πρόδρομον
- Τετάρτη καί Παρασκευή: εἰς τό πάθος τοῦ Κυρίου (Σταυρόν) καί εἰς τήν Θεοτόκον
- Πέμπτη: εἰς τούς ἁγίους ἀποστόλους καί τόν ἅγιον Νικόλαον
- Σάββατον: εἰς τούς μάρτυρας (καί εἰς πάντας τούς ἁγίους) καί εἰς τούς κεκοιμημένους.​

Μοῦ ἔδωσαν καί μιά παραπομπή.
Γιά τό θέμα τοῦ ἁγίου Νικολάου ἀπό ἐδῶ καί συνέχεια.

Προσωπικῶς νομίζω ὅτι γιά τήν Κυριακή δέν τίθεται θέμα ἑρμηνείας, ἡ Τετάρτη καί Παρασκευή ὡς νήστιμες εἶναι σταυρώσιμες μετά τῆς Θεοτόκου τῆς «παραμυθίας» τῆς συμμετεχούσης στό πάθος τοῦ Κυρίου κατά πρόγνωσιν πρεσβύτου Συμεών (σταυροθεοτοκία), οἱ ἄλλες μέρες κατά τήν ἱεράρχηση τοῦ ἁγιολογίου, γιά νά κλείσουμε μέ τό Σάββατον τῆς καταπαύσεως γιά ὅλους τούς ἁγίους καί τούς κεκοιμημένους.

Παρακαλοῦμε, προσκομίσατε περισσότερα ἤ διαφορετικά στοιχεῖα ἤ παραπομπές καί γιά τό πότε ἔγινε αὐτό, δηλ. πότε θεσπίστηκε ἡ ἀφιέρωση κάθε ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος.

 

[MTheodorakis]

Οἱ κανόνες τῶν καθημερινῶν τῆς παρακλητικῆς συντάχθηκαν κατὰ τὰ μέσα τοῦ θ’ αἰῶνα ὅπως φαίνεται ἀπὸ τοῦς ποιητές τους Θεοφάνη (+ μετὰ τὸ 842) καὶ Ἰωσὴφ τὸν ὑμνογράφο (+ 886). Τὰ στιχηρὰ προσόμοια καὶ τὰ καθίσματα τῶν ἀρχαγγέλων, τοῦ Προδρόμου, τῶν ἀποστόλων καὶ τὰ νεκρώσιμα πρέπει νὰ ἀνήκουν στοὺς ἴδιους ποιητές, ὡς συνοδευτικὰ τῶν κανόνων.
Τὸ τροπάριο τοῦ Προδρόμου τῶν μακαρισμῶν τῆς Τρίτης τοῦ α’ ἤχου ὑπάρχει καὶ στὸ χφ. Σινὰ ΜΓ 20 παρακλητικὴ θ’-ι’ αἰ. ἔκδ. Τὰ νέα εὑρήματα τοῦ Σινὰ φωτογραφία 4.
Οἱ κανόνες τῶν καθημερινῶν ὑπάρχουν καὶ στὶς χφφ. παρακλητικὲς ι’ αἰ. Σινὰ 779 καὶ Κρυπτοφέρρης Δ. γ. 1.
Οἱ ἀπόστολοι ἔχουν καὶ ἀπόστιχα ἰδιόμελα (ἐνῶ οἱ ἄγγελοι καὶ ὁ Πρόδρομος ὄχι), τὰ ὁποῖα συμπεριλαμβάνονται στὰ (παλαιότερα) στιχηροκαθισματάρια μαζὶ μὲ τὰ κατανυκτικά, τὰ σταυρώσιμα, νεκρώσιμα καὶ μαρτυρικὰ στιχηρὰ κατ’ ἦχον (καὶ καθίσματα ὁμοίως) ἀποτελῶντας τὴν πρώιμη ὀκτώηχο (χωρὶς κανόνες τῶν καθημερινῶν (κανονάριον)).

 

[MTheodorakis]

Ἡ ἀναστάσιμος ἀκολουθία τῶν Κυριακῶν, ἡ παλαιὰ ὀκτώηχος Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ (+760), περιλαμβάνει πολλὰ σταυρώσιμα στοιχεῖα, καθὼς συνετέθη 130 ἔτη πρὸ τῶν σταυρωσίμων στιχηρῶν προσομοίων καὶ κανόνων (Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς) τῆς νέας ὀκτωήχου Ἰωσὴφ τοῦ ὑμνογράφου (+886).

Κάθε Κυριακὴ προβλέπεται κανὼν τῆς Θεοτόκου εἰς τὸν ὄρθρον, τοῦ ὁποίου τὰ στιχηρὰ εἶναι τὰ ἀπόστιχα τοῦ μικροῦ ἑσπερινοῦ.


Ἡ Νέα Ὀκτώηχος (παρακλητικὴ) πρωτογενῶς περιεῖχε καὶ τὸ (τότε ἐλλιπὲς καὶ συνήθως μαρτυρικό) μηναῖο, προβλέποντας, μέχρι σήμερα, καθημερινῶς, ἐκτὸς Κυριακῆς, ἀθλητικά-μαρτυρικὰ στιχηροκαθίσματα καὶ τροπάρια τοῦ α’ κανόνα, σὰν μιὰ ἀθλητικὴ ἐνημέρωση!

 

[MTheodorakis]

Ἀκολουθία Πέμπτης

Ἀποστολικὰ τροπάρια συναντᾶμε στὸ Τριῴδιον (ἀρχὲς θ’ αἰ.).

 

[MTheodorakis]

Τὸ «μαρτύριον Παύλου τοῦ ἀποστόλου» Εὐθαλίου διακόνου (ε' αἰ.) ἀναφέρει ὅτι ὁ ἀπόστολος μαρτύρησε ἡμέρα Πέμπτη (Patrologia Graeca τ. 118 στ. 316D). Τὸ κείμενο ἐντοπίζεται καὶ στoὺς χφφ. πραξαπόστολους Εἰκοσιφοίνισσας 3 β' ἥμισυ θ' αἰ. φφ. 243r-248v, Φλωρεντίας Plutei 04.01 ι' αἰ. φ. 60v.

 

[MTheodorakis]

Ἀποστολικὰ τροπάρια Πέμπτης συναντᾶμε στὸ Τριῴδιον (ἀρχὲς θ’ αἰ.) καὶ στὰ χφφ. Σινὰ 863 ὡρολόγιο θ’ αἰ. ἔκδ. J. Mateos σ. 54, Paris. Suppl. gr. 1155 παρακλητικὴ θ’ αἰ. φφ. 57r-58v, Σινὰ 1593+776 παρακλητικὴ θ’-ι’ αἰ.

 

[MTheodorakis]

«...ἐνέταξεν εἰς τὸ σύστημα τῆς καθ’ ἑβδομάδα ἐξυμνήσεως καὶ τὸν προστάτην του ἅγιον Νικόλαον κατὰ Πέμπτην...ὁ ὑπ’ αὐτοῦ διασωθεὶς Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος καὶ ὄχι ἄλλος τις Ἰωσήφ»

(Π. Χρήστου Πατρολογία τ. 5 1992 σ. 693).

Κανὼν τοῦ ἁγίου Νικολάου γιὰ τὴν Πέμπτη μαρτυρεῖται στὶς χφφ. παρακλητικὲς Paris. Suppl. gr. 1155 θ' αἰ., Σινὰ 776 θ’-ι’ αἰ., Σινὰ 779 ι’ αἰ. (μὲ β’ ᾠδή), Σινὰ 1094 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 7r, Σινὰ 1095 ΤΑΣ ιβ' αἰ.φ. 18v, Σινὰ 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 15v, ΕΒΕ 642 παρακλητικὴ ιγ' αἰ., Paris. gr. 358 παρακλητικὴ τοῦ ἔτους 1319 καθὼς καὶ στὰ ἔντυπα ΤΑΣ κεφ. ε’ καὶ Ἀπορούμενα ΤΑΣ κεφ. 95.

Ἡ Πέμπτη εἶναι καὶ ἡ ἡμέρα τοῦ μυστικοῦ δείπνου, τῆς λειτουργίας τῶν ἀποστόλων καὶ ἱεραρχῶν Νικολάου κ.λπ.

 

[MTheodorakis]

Οἱ κανόνες τῆς Παρακλητικῆς τῆς Πέμπτης δὲν ἔχουν γενικὰ μαρτυρικὰ τροπάρια τῶν καθημερινῶν, διότι ἡ Πέμπτη δὲν ἦταν ἄμνημη, ἀλλὰ μνήμη τῶν ἀποστόλων (ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ θ’ αἰ., βλ. Τριῴδιον) καὶ τοῦ ἁγίου Νικολάου (θ’ αἰ.).

 

[MTheodorakis]

Τὸ τριῴδιο (ἀρχὲς θ’ αἰ.) Θεοδώρου τοῦ στουδίτου (+826) καὶ Ἰωσὴφ Θεσσαλονίκης (+832) κατὰ τὶς Τρίτες ἀγνοεῖ τὸν Βαπτιστή, παρόλο ποὺ αὐτὸ προέρχεται σαφῶς ἀπὸ τὴν μονή του στὰ (κτήματα) τοῦ πατρίκιου Στουδίου.



Ἀπὸ τὰ μέσα μὲ τέλη τοῦ θ’ αἰ. ὁ Πρόδρομος ἔχει ἐνταχθεῖ στὴν παρακλητική. Ὁ ὅσιος Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος (+886) συνέταξε κανόνες τοῦ Προδρόμου τῆς Παρακλητικῆς, ὅπως φαίνονται στὶς ἀκροστιχίδες τους. Τὸ τροπάριο τοῦ Προδρόμου τῶν μακαρισμῶν τῆς Τρίτης τοῦ α’ ἤχου ὑπάρχει καὶ στὸ χφ. Σινὰ ΜΓ 20 παρακλητικὴ θ’-ι’ αἰ. (Τὰ νέα εὑρήματα τοῦ Σινά, φωτογραφία 4). Στὸ χφ. Σινὰ 824 παρακλητικὴ τέλη θ’-ἀρχὲς ι’ αἰ. περιέχονται στιχηρὰ τοῦ Προδρόμου (φφ. 164r-165r, 181r-v) καὶ κανόνες του (φφ. 101v-106r, 132r-135v, 175r-181r).


Στὶς Σλαβωνικὲς παρακλητικὲς κατὰ τὶς Τρίτες ὑπάρχει ἀκολουθία τῆς Θεοτόκου, διότι ἴσως δὲν ἔψαλλαν θεοτοκάριο στὸ ἀπόδειπνο. Μιὰ ἄλλη ἐκδοχὴ ἴσως σχετίζεται μὲ τὴν πρώιμη παρακλητική, ὅπου ὁ δεύτερος κανόνας ἦταν ὁ ἀναπληρωματικὸς τοῦ κανόνα τῆς ἡμέρας τοῦ τροπολογίου (ζ’-θ’ αἰ.), δηλαδὴ μηναίου, τὸ ὁποῖο δὲν ἦταν ἡμερολογιακὰ πλῆρες.

---

[1] Συνέθεσε 466 κανόνες-στιχηρὰ-καθίσματα, 58 τριῴδια καὶ τετραῴδια, 13 μεμονωμένες σειρὲς στιχηρῶν προσομοίων καὶ 9 κοντάκια (Ε. Τωμαδάκη Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος 1971).

 

[domesticus]

Τὸ τριῴδιο (ἀρχὲς θ’ αἰ.) Θεοδώρου τοῦ στουδίτου (+826) καὶ Ἰωσὴφ Θεσσαλονίκης (+832) κατὰ τὶς Τρίτες ἀγνοεῖ τὸν Βαπτιστή, παρόλο ποὺ αὐτὸ προέρχεται σαφῶς ἀπὸ τὴν μονή του στὰ (κτήματα) τοῦ πατρίκιου Στουδίου.



Ἀπὸ τὰ μέσα μὲ τέλη τοῦ θ’ αἰ. ὁ Πρόδρομος ἔχει ἐνταχθεῖ στὴν παρακλητική. Ὁ ὅσιος Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος (+886) συνέταξε κανόνες τοῦ Προδρόμου τῆς Παρακλητικῆς, ὅπως φαίνονται στὶς ἀκροστιχίδες τους. Τὸ τροπάριο τοῦ Προδρόμου τῶν μακαρισμῶν τῆς Τρίτης τοῦ α’ ἤχου ὑπάρχει καὶ στὸ χφ. Σινὰ ΜΓ 20 παρακλητικὴ θ’-ι’ αἰ. (Τὰ νέα εὑρήματα τοῦ Σινά, φωτογραφία 4). Στὸ χφ. Σινὰ 824 παρακλητικὴ τέλη θ’-ἀρχὲς ι’ αἰ. περιέχονται στιχηρὰ τοῦ Προδρόμου (φφ. 164r-165r, 181r-v) καὶ κανόνες του (φφ. 101v-106r, 132r-135v, 175r-181r).


Στὶς Σλαβωνικὲς παρακλητικὲς κατὰ τὶς Τρίτες ὑπάρχει ἀκολουθία τῆς Θεοτόκου, διότι ἴσως δὲν ἔψαλλαν θεοτοκάριο στὸ ἀπόδειπνο. Μιὰ ἄλλη ἐκδοχὴ ἴσως σχετίζεται μὲ τὴν πρώιμη παρακλητική, ὅπου ὁ δεύτερος κανόνας ἦταν ὁ ἀναπληρωματικὸς τοῦ κανόνα τῆς ἡμέρας τοῦ τροπολογίου (ζ’-θ’ αἰ.), δηλαδὴ μηναίου, τὸ ὁποῖο δὲν ἦταν ἡμερολογιακὰ πλῆρες.

---

[1] Συνέθεσε 466 κανόνες-στιχηρὰ-καθίσματα, 58 τριῴδια καὶ τετραῴδια, 13 μεμονωμένες σειρὲς στιχηρῶν προσομοίων καὶ 9 κοντάκια (Ε. Τωμαδάκη Ἰωσὴφ ὁ ὑμνογράφος 1971).

Καλά τα λες, αλλά δεν εξηγείς γιατί τελικά εντάχθηκε ο Πρόδρομος στην Παρακλητικη

 

[MTheodorakis]

Δὲν ἀναφέρεται στὸ Τριῴδιον, διότι στὰ Στουδίου τιμόταν κατὰ τὰ Σάββατα, ὡς ὁ ἅγιος τῆς μονῆς, βλ. ΤΑΣ κεφ. στ’.

Μετὰ τοὺς ἀσώματους (Δευτέρα), τὴν Τρίτη ἕπεται «ὁ μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν», τὴν Πέμπτη οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ (κατὰ τόπους) ἱεράρχες, τὸ δὲ Σάββατο οἱ μάρτυρες, οἱ ἔνδοξοι νεκροί, οἱ ὁποῖοι ἁρμοδίως μεσολαβοῦν γιὰ τοὺς ὑπολοίπους νεκροὺς συμπολίτες (Ἐφ. β’ 19). Πρβλ. σειρὰ λιτανείας μεγάλου ἀποδείπνου «Παναγία δέσποινα Θεοτόκε πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν. Ἅγιε Ἰωάννη, Προφῆτα καὶ Πρόδρομε, καὶ Βαπτιστὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν. Ἅγιοι ἔνδοξοι Ἀπόστολοι, Προφῆται, καὶ μάρτυρες καὶ πάντες Ἅγιοι, πρεσβεύσατε ὑπὲρ ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν».