Ἡ σταδιακὴ φθορὰ τοῦ τυπικοῦ

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Είναι διαφορετικό το τι προσκομίζει η έρευνα για την εξέλιξη της λατρείας και διαφορετικό το πώς το ερμηνεύουμε και πώς το αξιοποιούμε.

Ορισμένα σημεία της παρουσίασης του χαλκέντερου κ. Θεοδωράκη, ειδικά εκείνο για το Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου στη Θ. Λειτουργία, προκαλούν κάποιον προβληματισμό με τον κάπως «οριζόντιο» χαρακτήρα τους.

Θα επιχειρήσω έμμεσο σχολιασμό παίρνοντας αφορμή από τα δικά μου χωράφια, της γλώσσας. Εκεί υπάρχει διττής φύσεως εξέλιξη: αυτή που οφείλεται σε ατόνηση αρχών και συνδέεται με φθορά και παρακμή. Υπάρχει όμως και αυτή που οφείλεται σε εσωτερικά αιτήματα και ανάγκες του συστήματος και των ομιλητών, και μπορεί να συνδέεται με ανανέωση και δημιουργία.

Αντίστοιχη διττή φορά στην εξέλιξη εντοπιζω και στην ιστορία της θεολογίας, που στην όλη εξελικτική πορεία της με αποκορύφωμα τον 20ο αιώνα έφθασε σε θαυμαστές πνευματικές φανερώσεις, ταυτόχρονα και σε κάποιες εκπτώσεις και απώλειες.

Ένας λειτουργιολόγος θα μπορούσε να δει και στην ιστορία της λατρείας κάτι αντίστοιχο.

Το να θεωρούμε εξ ορισμού προβληματική κάθε εξέλιξη σε σχέση με το αρχικό σχήμα της λατρείας, δεν πιστεύω ότι είναι ασφαλής οδός. Χρειάζεται να διακρίνει κάποιος, και μάλλον πολλοί συλλογικά (και συνοδικά), ποιες είναι εκείνες οι παρεμβολές που αλλοιώνουν ζωτικά σημεία της παράδοσης (και, ενδεχομένως, να τις διορθώσει μέσω θεσμικής οδού) και ποιες πάλι ανταποκρίνονται σε βαθιά αιτήματα του σώματος της εκκλησίας (και δεν εννοώ τεχνικά θέματα, π.χ. συντομεύσεις ακολουθιών, μεταφράσεις κειμένων κ.λπ., αλλά εκκλησιολογικές-πνευματικές ανάγκες) και να τις αποδεχτεί με ασφαλή συνείδηση -αν βεβαίως έγιναν σε βάθος χρόνου και με βάθος τρόπου. Και ασφαλώς η ησυχαστική εμπειρία πάντα ήταν και είναι πολύτιμη για την εκκλησία ως προς αυτή τη διάκριση.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Είναι διαφορετικό το τι προσκομίζει η έρευνα για την εξέλιξη της λατρείας και διαφορετικό το πώς το ερμηνεύουμε και πώς το αξιοποιούμε.

Ορισμένα σημεία της παρουσίασης του χαλκέντερου κ. Θεοδωράκη, ειδικά εκείνο για το Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου στη Θ. Λειτουργία, προκαλούν κάποιον προβληματισμό με τον κάπως «οριζόντιο» χαρακτήρα τους.

Θα επιχειρήσω έμμεσο σχολιασμό παίρνοντας αφορμή από τα δικά μου χωράφια, της γλώσσας. Εκεί υπάρχει διττής φύσεως εξέλιξη: αυτή που οφείλεται σε ατόνηση αρχών και συνδέεται με φθορά και παρακμή. Υπάρχει όμως και αυτή που οφείλεται σε εσωτερικά αιτήματα και ανάγκες του συστήματος και των ομιλητών, και μπορεί να συνδέεται με ανανέωση και δημιουργία.

Αντίστοιχη διττή φορά στην εξέλιξη εντοπιζω και στην ιστορία της θεολογίας, που στην όλη εξελικτική πορεία της με αποκορύφωμα τον 20ο αιώνα έφθασε σε θαυμαστές πνευματικές φανερώσεις, ταυτόχρονα και σε κάποιες εκπτώσεις και απώλειες.

Ένας λειτουργιολόγος θα μπορούσε να δει και στην ιστορία της λατρείας κάτι αντίστοιχο.

Το να θεωρούμε εξ ορισμού προβληματική κάθε εξέλιξη σε σχέση με το αρχικό σχήμα της λατρείας, δεν πιστεύω ότι είναι ασφαλής οδός. Χρειάζεται να διακρίνει κάποιος, και μάλλον πολλοί συλλογικά (και συνοδικά), ποιες είναι εκείνες οι παρεμβολές που αλλοιώνουν ζωτικά σημεία της παράδοσης (και, ενδεχομένως, να τις διορθώσει μέσω θεσμικής οδού) και ποιες πάλι ανταποκρίνονται σε βαθιά αιτήματα του σώματος της εκκλησίας (και δεν εννοώ τεχνικά θέματα, π.χ. συντομεύσεις ακολουθιών, μεταφράσεις κειμένων κ.λπ., αλλά εκκλησιολογικές-πνευματικές ανάγκες) και να τις αποδεχτεί με ασφαλή συνείδηση -αν βεβαίως έγιναν σε βάθος χρόνου και με βάθος τρόπου. Και ασφαλώς η ησυχαστική εμπειρία πάντα ήταν και είναι πολύτιμη για την εκκλησία ως προς αυτή τη διάκριση.

Δὲν τὰ λὲς κι ἄσχημα.
Πάντως, ἡ ἐπισήμανση γιὰ τὸ τὸ Μεγαλυνάριο τῆς Παναγίας στὴ Λειτουργία (Ἄξιον ἐστιν, Ἐπὶ σοι χαίρει) εἶναι σωστή. Διασπᾶ τελείως καὶ ὁλοφάνερα τὴν ροὴ τῆς Λειτουργίας. Σταδιακὰ θὰ πρέπει νὰ παραλειφθεῖ.

Τὰ ὑπόλοιπα ποὺ ἐπισημαίνει ὁ κ. Θεοδωράκης ἰσχύουν. Ἁπλὰ αὐτὸ ποὺ προηγεῖται ὅλων εἶναι ὁ μὴ διαχωρισμὸς τοῦ μοναστηριοῦ ἀπὸ τὸν κόσμο, παρὰ μόνο μέσα ἀπὸ αὐτοσχεδιαστικὲς προσπάθειες «κοψίματος». Ἔτσι ἔχουμε ἀκολουθίες εἴτε κουραστικὲς μέχρι τελικῆς πτώσεως εἴτε ἀλολουθίες ἀτάκτως ἀποτελούμενες ἀπὸ ἀφηρημένα στοιχεία.

Ἀφοῦ ὅμως ἡ ἐπίσημη ἐκκλησία οὐδεμία ποιμαντικὴ φροντίδα δείχνει, παρά μόνο ἀνησυχεῖ πὼς θὰ ἀντισταθμίσει τὴν ἐπιρροὴ ἀκραίων συντηρητικῶν κύκλων, τί περιμένουμε;
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Πάντως, ἡ ἐπισήμανση γιὰ τὸ τὸ Μεγαλυνάριο τῆς Παναγίας στὴ Λειτουργία (Ἄξιον ἐστιν, Ἐπὶ σοι χαίρει) εἶναι σωστή. Διασπᾶ τελείως καὶ ὁλοφάνερα τὴν ροὴ τῆς Λειτουργίας. Σταδιακὰ θὰ πρέπει νὰ παραλειφθεῖ.
Η παρεμβολή αυτή, που δεν ξέρω πώς και πότε έγινε, εκφράζει τη συνείδηση της εκκλησίας για τη θέση της Θεοτόκου στο μυστήριο της σωτηρίας. Θα πρέπει να διαστέλλεται από άλλες, ευσεβείς ή μη, παρεμβολές.

Επίσης, δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στην παρεμβολή, αλλά και στην αποδοχή μέσα στους αιώνες.

Αυτό εννοούσα λέγοντας βαθιά εκκλησιολογικά-πνευματικά αιτήματα.
 

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Η παρεμβολή αυτή, που δεν ξέρω πώς και πότε έγινε, εκφράζει τη συνείδηση της εκκλησίας για τη θέση της Θεοτόκου στο μυστήριο της σωτηρίας. Θα πρέπει να διαστέλλεται από άλλες, ευσεβείς ή μη, παρεμβολές.

Επίσης, δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στην παρεμβολή, αλλά και στην αποδοχή μέσα στους αιώνες.

Αυτό εννοούσα λέγοντας βαθιά εκκλησιολογικά-πνευματικά αιτήματα.

Πολύ ωραία το εκφράσατε!

Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος νὰ μᾶς συγχωρήσει, καὶ νὰ μᾶς βοηθήσει. Πρῶτα τὸ Ὑπεραγία Θεοτόκε σῶσον ἡμᾶς, μετὰ τὸ Μεγαλυνάριο.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Η παρεμβολή αυτή, που δεν ξέρω πώς και πότε έγινε, εκφράζει τη συνείδηση της εκκλησίας για τη θέση της Θεοτόκου στο μυστήριο της σωτηρίας. Θα πρέπει να διαστέλλεται από άλλες, ευσεβείς ή μη, παρεμβολές.

Επίσης, δεν πρέπει να εστιάζουμε μόνο στην παρεμβολή, αλλά και στην αποδοχή μέσα στους αιώνες.

Αυτό εννοούσα λέγοντας βαθιά εκκλησιολογικά-πνευματικά αιτήματα.

Ἔγινε σίγουρα τὸν 14ο-15ο αἰ. καὶ πιθανῶς ἤδη μετὰ τὸν 11ο αἰ. Ὅμως ἡ μνημόνευση τῆς Θεοτόκου στὰ δίπτυχα εἰσήχθη ἀπὸ τὸν πατριάρχη Γεννάδιο Α΄ (458-471). (Περισσότερα ἐδῶ).
Ἡ θέση τῆς Θεοτόκου ἐκφραζόταν καὶ χωρὶς τὴν ἐμβόλιμη ψαλμώδηση.

Ὅσο γιὰ τὰ αἰτήματα χρειάζεται προσοχή, διότι τὸ ... Ἀγνὴ Παρθένε καραδοκεῖ καῖ διεκδικεῖ τὴν θέση του στὴν ἀκολουθία κατόπιν ... λαϊκοῦ αἰτήματος.

Καλύτερα νὰ ἐπικεντρωνόμαστε στὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ νὰ ἀφήνουμε τὴν προσωπικὴ εὐσέβεια γιὰ τὸ κελλί μας.
 

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Σταδιακὰ θὰ πρέπει νὰ παραλειφθεῖ.

Καλύτερα νὰ ἐπικεντρωνόμαστε στὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ νὰ ἀφήνουμε τὴν προσωπικὴ εὐσέβεια γιὰ τὸ κελλί μας.

Ὅσοι συμφωνεῖτε λοιπὸν μὲ τό #1, θὰ σταματήσετε νὰ ψάλλετε τὸ Ἄξιόν ἐστίν στὶς ἐκκλησίες, ἀπὸ αὔριο, καὶ θὰ τὸ ψάλλετε μόνο στὸ σπίτι σας;
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Παλαιότερα δὲν ἐδιακόπτετο ἡ σημαντικότατη συμμετοχὴ στὰ δίπτυχα ἀπὸ ἕνα μὴ δεσποτικὸ μελωδικὸ ἀποκορύφωμα. Τὸ Ἄξιόν ἐστιν ἤ τὰ ἀντ' αὐτοῦ λείπουν ἀπὸ ὅλα τὰ ΤΑΣ καὶ λοιπὰ παλαιὰ τυπικά, μαρτυροῦνται δὲ γιὰ πρώτη φορὰ λίγο πρὸ τῆς πατριαρχείας Καλλίστου τοῦ Α’ (1350· σύμμικτο χφ. Pal. gr. 364 ιε’ αἰ. φ. 288r, Ἡ θεία λειτουργία ἐκδ. 1574 (φωτογραφία-πίνακας ΚΓα στὸ Σ. Καρᾶ Ἰωάννης μαΐστωρ ὁ Κουκουζέλης καὶ ἡ ἐποχή του)). Εἰσήχθησαν βαθμιαῖα[1], ὅσο ἐπικρατοῦσε ἡ μυστικὴ ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν.


[1] Βλ. χφ. Paris. Suppl. gr. 1084 εὐχολόγιον ιε’ αἰ. φ. 39v.
 

evangelos

Ευάγγελος Σολδάτος
Θέλω αρχικά να μην είμαι αχάριστος και να συγχαρώ τον κ. Θεοδωράκη για την εργασία του και τον κόπο του να μας δείξει κάποια ιστορικά στοιχεία εξέλιξης της λατρείας. Συμφωνώ με τον Γιώργο Μ. ότι κάθε εξέλιξη δεν είναι αναγκαστικά σημάδι παρακμής. Η άποψη μου είναι ότι καλό είναι να εμπιστευόμαστε την παράδοση και να διαφυλάξουμε από εδώ και στο εξής τα πράγματα όσο γίνεται καλύτερα όπως αυτά τα παραλάβαμε τελευταία. Θα σας εξηγήσω με παραδείγματα που θεωρεί ο κ. Θεοδωράκης αρνητικά και λάθος ότι τελικά μπορεί να μην είναι έτσι.

Η επιστολική περικοπή από άμβωνα; Μα από τον άμβωνα έψαλλαν μέχρι κάποιο αιώνα οι ψάλτες τα πάντα, μετά έγιναν τα αναλόγια των χορών. Εδώ δεν αναφέρει καθόλου την προκλητική και παράτυπη μετακίνηση των αναλογίων την δεκαετία του 90' στην Ελλάδα. Από το κέντρο του σολέα που είναι από την παράδοση τα αναλόγια δίπλα στο δεσποτικό θρόνο τους ψάλτες τους κόλλησαν στον τοίχο, σε λίγο θα τους πετάξουν εκτός ναού..

Μιλάει για την κατάργηση του τριπλού αλληλούια στα χερουβικά και κοινωνικά! μα αυτό έχει γίνει από τον 15ο αιώνα που αναπτύχθηκε η μελοποιία, έτσι το ένα αλληλούια λόγω μελισματικής έκτασης μπορεί και λογίζεται διπλό και τριπλό. Τόσοι πρωτοψάλτες και Λαμπαδάριοι τόσους αιώνες μέχρι τώρα δεν θεώρησαν να είναι τρία τα αλληλούια κι εμείς τον 21ο αιώνα θεωρούμαστε τόσο καλύτεροι γνώστες του Τυπικού και να το διορθώσουμε το οποίο εξελίχθηκε από μια απλή αρχαία Δοξολογία των πρωτοχριστιανικών αιώνων άλλοτε εμπλουτίστηκε κι άλλοτε απλουστεύτηκε; Έχουμε καμία παράδοση για το πως έψαλλαν τους λοιπούς στίχους; δεν νομίζω. Είναι λοιπόν τρόπος αυτός να καταργήσουμε τα κοινωνικά και να τα αντικαταστήσουμε με στίχους της μουσικής έμπνευσης των παρηκμασμένων μουσικών της εποχής μας; δεν θα το συνιστούσα


Στην παράκληση λέει ότι κακώς ψάλλονται σε πλάγιο του τετάρτου και θα πρέπει να είναι σε πλάγιο του δευτέρου η τιμιωτέρα και σε β ήχο τα Διάσωσον Επίβλεψον Άχραντε . Ξ'έρετε τι εννοεί με το β ήχο κ. θεοδωράκη ο υμνωδός του 13ου αιώνος ; εγώ σας λέω ότι εννοεί αυτό που ήδη ψάλλουμε, δηλαδή τον πλάγιο του τετάρτου τον οποίο αποκαλεί β: Ο πλάγιος του τετάρτου είναι ο μέσος δεύτερος όπως μας λένε τα παλαιά θεωρητικά, πως είστε σίγουρος να αλλάξουμε την παράδοση με κάτι που φαντάζεστε αλλιώς εσείς; Επίσης ο πλάγιος β στην τριφωνία του γίνεται πλάγιος του τετάρτου(έχω εξηγήσει γιατί και πως), μια ματιά λχ σε καλοφωνικούς ειρμούς που σώζεται αυτή η σχέση και χαρακτηριστικό του μέλους αυτών των ήχων (ελπίζω) τουλάχιστον να σας προβληματίσει.

Το Μεγαλυνάριο της Παναγίας στην λειτουργία ψάλλεται τόσους αιώνες!!! δεν είναι μόνο τα χειρόγραφα που μελετάτε είναι κι άλλα στοιχεία, δεν γίνεται να διορθώνουμε έτσι απλά το κάθε τί! Λέει ο λαϊκός θρήνος:
"Ας πάψει το χερουβικό και τ’ άξιον εστίν ως Πήραν οι Τούρκοι τη Σοφιά, ο Μέγα Μοναστήρι"
θέλετε λοιπόν να πάμε στην παράδοση που ίσχυε πριν από αυτό το τραγούδι;! Νομίζω είναι λίγο αστείο να το συζητάμε
Με την λογική αυτή να πάμε τότε στο πανάρχαιο Τυπικό του μυστικού δείπνου όπως περιγράφεται στο Ευαγγέλιο χωρίς καμία άλλη προσθήκη όπως κάνουν στις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες του Λούθηρου και του Καλβίνου..

Είναι κι άλλα που μπορώ να σχολιάσω, δεν θέλω να κουράζω και να γράφω πολλά.

Θεωρώ λοιπόν την ασφαλέστερη λύση να κρατήσουμε τα τυπικά και την μουσική μας παράδοση όπως έχει ήδη σωθεί μέχρι τώρα, όπως σώζεται κυρίως στο Οικουμενικό Πατριαρχείο με την προφορική παράδοση και τον Βιολάκη όπως ξέραμε μέχρι την δεκαετία του 80' γιατί μετά ο κάθε ένας κάνει το βιολί του. Η παρακμή που βιώνουμε είναι βαθιά και δεν λύνεται με επιχειρήματα επαναφοράς νεκρών στοιχείων του παρελθόντος όπως επιχείρησε ο Σ. Καράς και λοιποί αλλά με σπουδή της προφορικής μας κληρονομιάς και εμπιστοσύνη σε όσα έχουμε παραλάβει. Η παράδοση είναι μόνο προφορική η ερμηνεία μιας νεκρής παράδοσης από γραπτές πηγές δεν είναι παράδοση αλλά ρετρό
Ευχαριστώ
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ὅσο γιὰ τὰ αἰτήματα χρειάζεται προσοχή, διότι τὸ ... Ἀγνὴ Παρθένε καραδοκεῖ καῖ διεκδικεῖ τὴν θέση του στὴν ἀκολουθία κατόπιν ... λαϊκοῦ αἰτήματος.

Καλύτερα νὰ ἐπικεντρωνόμαστε στὸ Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ νὰ ἀφήνουμε τὴν προσωπικὴ εὐσέβεια γιὰ τὸ κελλί μας.
Δεν μιλώ για λαϊκό αίτημα (όπως πιθανόν είναι το Αγνή Παρθένε), αλλά για εκκλησιολογικό-πνευματικό αίτημα. Με μια μεταφορά, θα μπορούσα να το πω καρπό κάποιας εκκλησιαστικής και πνευματικής ωρίμασης.

Τηρουμένων των αναλογιών, ανάλογη ωρίμαση των εκκλησιαστικών πραγμάτων οδήγησε στη θεολογία περί της Θεοτόκου του 14ου αιώνα (Καβάσιλας, Παλαμάς) με τρόπο που ήταν άγνωστος, και ίσως φαινόταν υπερβολικός τους προηγούμενους αιώνες (πολύ περισσότερο τότε που διαμορφωνόταν η Θ. Λειτουργία).

Σύμφωνα με τη λογική της επιστροφής στην προ-ευσέβειας κατάσταση, οι πατέρες αυτοί του 14ου αιώνα αλλοίωσαν την παράδοση λόγω των προσωπικών τους ευσεβών εμμονών; Δεν έκαναν όμως τίποτε άλλο από το να συνδέσουν το μεγαλείο της Θεοτόκου με τον Χριστό, ό,τι ακριβώς κάνει και το Άξιον εστί, την ώρα και τη στιγμή που ψάλλεται και, επιτέλους, για τον σκοπό που ψάλλεται (ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας Ἀχράντου). Δεν είναι όλα στη λατρεία χρονική ακολουθία ασμάτων, διακοπτόμενων ή μη. Υπάρχει κάποιος σκοπός για κάθε τι. Δεν μπορώ να σκεφτώ μεγαλύτερη επικέντρωση στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας από αυτή την αναφορά στη Θεοτόκο.

Και κάτι πολύ σημαντικό: δεν μίλησε κανείς για προσωπική ευσέβεια. Αυτή, ναι, είναι για το κελί.

Τέλος, επεκτείνοντας τη σκέψη του Ευάγγελου: μου προκαλεί φόβο η ευκολία της αναθεώρησης πραγμάτων που σύσσωμη η εκκλησία, σε μοναστήρια και κόσμο, πιστεύει και εφαρμόζει επί αιώνες. Και του τρόπου με τον οποίο τόσοι άγιοι ιερείς και ιεράρχες τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία επί αιώνες.
 
Last edited:

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Με την λογική αυτή να πάμε τότε στο πανάρχαιο Τυπικό του μυστικού δείπνου όπως περιγράφεται στο Ευαγγέλιο χωρίς καμία άλλη προσθήκη όπως κάνουν στις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες του Λούθηρου και του Καλβίνου..

Τέλος, επεκτείνοντας τη σκέψη του Ευάγγελου: μου προκαλεί φόβο η ευκολία της αναθεώρησης πραγμάτων που σύσσωμη η εκκλησία, σε μοναστήρια και κόσμο, πιστεύει και εφαρμόζει επί αιώνες. Και του τρόπου με τον οποίο τόσοι άγιοι ιερείς και ιεράρχες τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία επί αιώνες.

Ακριβώς.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Δεν μιλώ για λαϊκό αίτημα (όπως πιθανόν είναι το Αγνή Παρθένε), αλλά για εκκλησιολογικό-πνευματικό αίτημα. Με μια μεταφορά, θα μπορούσα να το πω καρπό κάποιας εκκλησιαστικής και πνευματικής ωρίμασης.
Μπορεῖς νὰ τὸ πεῖς ὅπως πολιτικῶς ὀρθῶς θέλεις, ἀλλὰ παραμένει -κατὰ τὴ γνώμη μου- ἐφαρμογὴ εὐσεβοῦς πόθου.

Τηρουμένων των αναλογιών, ανάλογη ωρίμαση των εκκλησιαστικών πραγμάτων οδήγησε στη θεολογία περί της Θεοτόκου του 14ου αιώνα (Καβάσιλας, Παλαμάς) με τρόπο που ήταν άγνωστος, και ίσως φαινόταν υπερβολικός τους προηγούμενους αιώνες (πολύ περισσότερο τότε που διαμορφωνόταν η Θ. Λειτουργία).
Καθόλου δὲν ἦταν ἄγνωστος στοὺς προηγούμενους αἰῶνες, αὐτὸ εἶναι βέβαιο. Τὸ «ὑπερβολικὸς» πολὺ σωστὰ τὸ ἐπισημαίνεις, γιατὶ ἔτσι εἶναι.

Σύμφωνα με τη λογική της επιστροφής στην προ-ευσέβειας κατάσταση, οι πατέρες αυτοί του 14ου αιώνα αλλοίωσαν την παράδοση λόγω των προσωπικών τους ευσεβών εμμονών; Δεν έκαναν όμως τίποτε άλλο από το να συνδέσουν το μεγαλείο της Θεοτόκου με τον Χριστό, ό,τι ακριβώς κάνει και το Άξιον εστί, την ώρα και τη στιγμή που ψάλλεται και, επιτέλους, για τον σκοπό που ψάλλεται (ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας Ἀχράντου). Δεν είναι όλα στη λατρεία χρονική ακολουθία ασμάτων, διακοπτόμενων ή μη. Υπάρχει κάποιος σκοπός για κάθε τι. Δεν μπορώ να σκεφτώ μεγαλύτερη επικέντρωση στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας από αυτή την αναφορά στη Θεοτόκο.
Στὴ λατρεία δὲν ὁμιλοῦμε γιὰ «χρονική ακολουθία ασμάτων, διακοπτόμενων ή μη», οὕτε γιὰ «μεγαλεῖο», ἀλλὰ γιὰ λειτουργία τῶν πιστῶν μὲ ἀλλληλουχία εὐχῶν γιὰ νὰ φθάσουμε στὸ σημεῖο νὰ μεταλάβουμε Σῶμα καὶ Αἷμα. Τὰ ἅσματα ἐξυπηρετοῦν συγκεκριμένους καλυπτηρίους σκοποὺς μὲ καλλιεργημένα εὔηχο τρόπο.
Ὅσον ἀφορᾶ τὸ τὶ ἔκαναν οἱ πατέρες καὶ πὼς διαδίδονταν ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη ἤ τὴν Ἀλεξάνδρεια τυχὸν νέα ἤθη καὶ ἔθιμα, αὐτὸ εἶναι ἄλλη κουβέντα, μεγάλη καὶ ἐξειδικευμένη ἱστορικά. Ἑὰν ἔκαναν σωστὰ ἀπὸ πλευρᾶς λειτουργικῆς πράξης -κατὰ τὴ γνώμη μου πάντα, ὄχι δὲν ἔκαναν. Διέκοψαν ἁπλὰ τὴν ροὴ τῆς λειτουργίας καὶ αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ κενὸ -lacuna- ποὺ προκύπτει μεταξὺ τῶν ἱερατικῶν ἐκφωνήσεων, ὡς μὴ ὄφειλε. Καὶ ἡ ἀστοχία τῆς κίνησης ἐνισχύεται ἀπὸ τὸ ξεχείλωμα τῆς ψαλμώδησης ὄχι μόνο τοῦ θεομητορικοῦ μεγαλυναρίου ἀλλὰ πλέον καὶ τῶν μεγαλυναρίων τῶν ἁγίων ἤ δεσποτικῶν-θεομητορικῶν ἑορτῶν. Εἰδικὰ μέσω τῶν τελευταίων πάλι πλέκεται ἡ Ἐνσάρκωση μὲ τὸ μυστήριο τῆς Εὐχαριστίας, γιατὶ νὰ μὴν τά ψάλλουμε;

Και κάτι πολύ σημαντικό: δεν μίλησε κανείς για προσωπική ευσέβεια. Αυτή, ναι, είναι για το κελί.

Τέλος, επεκτείνοντας τη σκέψη του Ευάγγελου: μου προκαλεί φόβο η ευκολία της αναθεώρησης πραγμάτων που σύσσωμη η εκκλησία, σε μοναστήρια και κόσμο, πιστεύει και εφαρμόζει επί αιώνες. Και του τρόπου με τον οποίο τόσοι άγιοι ιερείς και ιεράρχες τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία επί αιώνες.

Ἡ ἀναθεώρηση χωρὶς ἀρτηριοσκληρώσεις ποὺ διακρίνεται ἀπὸ ποιμαντικὸ ἐνδιαφέρον καὶ μόνο, χωρὶς νὰ ἀποτελεῖ ἐγωκεντρικὴ ἐπίδειξη γνώσεων, δὲν εἶναι κακή οὕτε προκαλεῖ φόβο. Ἀντίθετα δίνει τροφή γιὰ ἐμβάθυνση στὴν θεολογία καὶ τὴν λειτουργικὴ πράξη. Φυσικὰ, ὅταν ζοῦμε σὲ καιροὺς ἐκκλησιαστικῆς πτωχείας, εἶναι λογικὴ ἡ προσκόλληση, ἀποφεύγοντας ἔτσι τυχὸν κίνδυνο τυχούσης «ἀστοχίας».

Βέβαια, ὅταν οἱ κανόνες ἔχουν ξεπέσει στὴν ἀνάγνωση δύο ωδῶν μὲ τὸ ζόρι καὶ τὸ πετσόκομα πάσης φύσεως ἔχει προσεγγίσει τὰ ὅρια τοῦ γραφικοῦ, ἐκεῖ δὲν ἀναφερόμαστε ὡς
... ασφαλέστερη λύση να κρατήσουμε τα τυπικά και την μουσική μας παράδοση όπως έχει ήδη σωθεί μέχρι τώρα, όπως σώζεται κυρίως στο Οικουμενικό Πατριαρχείο με την προφορική παράδοση και τον Βιολάκη όπως ξέραμε μέχρι την δεκαετία του 80' γιατί μετά ο κάθε ένας κάνει το βιολί του.
κατὰ τὸν Εὐάγγελο παραπάνω.
Οἱ κανόνες, ποὺ βέβαια μᾶς μαθαίνουν τοὺς βίους καὶ τὴν χριστιανική ζωὴ τῶν ἁγίων μας ἢ τοῦ Κυρίου, μέχρι σχετικὰ πρόσφατα ψάλλονταν ἢ διαβάζονταν ὁλόκληροι. Τώρα Εὐάγγελε; Ἐ, ἅμα δὲ γουστάρει ὁ ψάλτης, ὅλα ἐπιτρέπονται ...
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Ἡ σταδιακὴ φθορὰ τοῦ τυπικοῦ
Νὰ προστεθεῖ στὴ λίστα καὶ ἄλλη μία παραφθορά.

Πλέον ὑπάρχει ἡ τάση περιορισμοῦ τοῦ ἐξαψάλμου σὲ ... μονόψαλμο, διαβάζοντας μόνο τὸ Κύριε εἰσάκουσον, κατὰ τὸν τύπο τῆς Παράκλησης, χάριν βέβαια ... συντομίας. Μοῦ ζητήθηκε ἀπὸ τὸν λειτουργό, ὅταν εἴχα ἐπισκεφθεῖ ἄλλο ναό, καὶ φυσικὰ ὑπάκουσα χωρὶς δεύτερη κουβέντα.
 

dimskrekas

Δημήτρης Σκρέκας
Νὰ προστεθεῖ στὴ λίστα καὶ ἄλλη μία παραφθορά.

Πλέον ὑπάρχει ἡ τάση περιορισμοῦ τοῦ ἐξαψάλμου σὲ ... μονόψαλμο, διαβάζοντας μόνο τὸ Κύριε εἰσάκουσον, κατὰ τὸν τύπο τῆς Παράκλησης, χάριν βέβαια ... συντομίας. Μοῦ ζητήθηκε ἀπὸ τὸν λειτουργό, ὅταν εἴχα ἐπισκεφθεῖ ἄλλο ναό, καὶ φυσικὰ ὑπάκουσα χωρὶς δεύτερη κουβέντα.

'Πίνεται το ευχέλαιο;'

Ε καλά, κάθε ιδιαιτερότητα είτε (παρ)αλογίας είτε ειδικών συνθηκών, είτε και των δύο, δεν ταυτίζεται με σταδιακή (παρα)φθορά τυπικού γενικευμένης μορφής! Ασφαλώς και αν γίνει από ανθρώπους με ευθύνη, έχει άλλο βάρος. Από αυτό ακριβώς είναι που πάσχει το κρινόμενο κείμενο, καθώς και από άλλα, αφού η όποια γνώση (με όλες τις παραναγνώσεις που ελλοχεύουν, και παρά τις ταπεινόγραφες δηλώσεις που εντυπωσιάζουν), χωλαίνει σε εκκλησιαστικό, λειτουργικό επίπεδο· η έννοια της υπακοής στην εκκλησία, αλλά και στη συνοδικά εκπεφρασμένη ποικιλία εν ενότητι απουσιάζουν κραυγαλέα, κάτι που είχε επισημανθεί και πριν από 8 χρόνια....

δ.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Μπορεῖς νὰ τὸ πεῖς ὅπως πολιτικῶς ὀρθῶς θέλεις, ἀλλὰ παραμένει -κατὰ τὴ γνώμη μου- ἐφαρμογὴ εὐσεβοῦς πόθου.


Καθόλου δὲν ἦταν ἄγνωστος στοὺς προηγούμενους αἰῶνες, αὐτὸ εἶναι βέβαιο. Τὸ «ὑπερβολικὸς» πολὺ σωστὰ τὸ ἐπισημαίνεις, γιατὶ ἔτσι εἶναι.


Στὴ λατρεία δὲν ὁμιλοῦμε γιὰ «χρονική ακολουθία ασμάτων, διακοπτόμενων ή μη», οὕτε γιὰ «μεγαλεῖο», ἀλλὰ γιὰ λειτουργία τῶν πιστῶν μὲ ἀλλληλουχία εὐχῶν γιὰ νὰ φθάσουμε στὸ σημεῖο νὰ μεταλάβουμε Σῶμα καὶ Αἷμα. Τὰ ἅσματα ἐξυπηρετοῦν συγκεκριμένους καλυπτηρίους σκοποὺς μὲ καλλιεργημένα εὔηχο τρόπο.
Ὅσον ἀφορᾶ τὸ τὶ ἔκαναν οἱ πατέρες καὶ πὼς διαδίδονταν ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη ἤ τὴν Ἀλεξάνδρεια τυχὸν νέα ἤθη καὶ ἔθιμα, αὐτὸ εἶναι ἄλλη κουβέντα, μεγάλη καὶ ἐξειδικευμένη ἱστορικά. Ἑὰν ἔκαναν σωστὰ ἀπὸ πλευρᾶς λειτουργικῆς πράξης -κατὰ τὴ γνώμη μου πάντα, ὄχι δὲν ἔκαναν. Διέκοψαν ἁπλὰ τὴν ροὴ τῆς λειτουργίας καὶ αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ κενὸ -lacuna- ποὺ προκύπτει μεταξὺ τῶν ἱερατικῶν ἐκφωνήσεων, ὡς μὴ ὄφειλε. Καὶ ἡ ἀστοχία τῆς κίνησης ἐνισχύεται ἀπὸ τὸ ξεχείλωμα τῆς ψαλμώδησης ὄχι μόνο τοῦ θεομητορικοῦ μεγαλυναρίου ἀλλὰ πλέον καὶ τῶν μεγαλυναρίων τῶν ἁγίων ἤ δεσποτικῶν-θεομητορικῶν ἑορτῶν. Εἰδικὰ μέσω τῶν τελευταίων πάλι πλέκεται ἡ Ἐνσάρκωση μὲ τὸ μυστήριο τῆς Εὐχαριστίας, γιατὶ νὰ μὴν τά ψάλλουμε;



Ἡ ἀναθεώρηση χωρὶς ἀρτηριοσκληρώσεις ποὺ διακρίνεται ἀπὸ ποιμαντικὸ ἐνδιαφέρον καὶ μόνο, χωρὶς νὰ ἀποτελεῖ ἐγωκεντρικὴ ἐπίδειξη γνώσεων, δὲν εἶναι κακή οὕτε προκαλεῖ φόβο. Ἀντίθετα δίνει τροφή γιὰ ἐμβάθυνση στὴν θεολογία καὶ τὴν λειτουργικὴ πράξη. Φυσικὰ, ὅταν ζοῦμε σὲ καιροὺς ἐκκλησιαστικῆς πτωχείας, εἶναι λογικὴ ἡ προσκόλληση, ἀποφεύγοντας ἔτσι τυχὸν κίνδυνο τυχούσης «ἀστοχίας».

Βέβαια, ὅταν οἱ κανόνες ἔχουν ξεπέσει στὴν ἀνάγνωση δύο ωδῶν μὲ τὸ ζόρι καὶ τὸ πετσόκομα πάσης φύσεως ἔχει προσεγγίσει τὰ ὅρια τοῦ γραφικοῦ, ἐκεῖ δὲν ἀναφερόμαστε ὡς κατὰ τὸν Εὐάγγελο παραπάνω.
Οἱ κανόνες, ποὺ βέβαια μᾶς μαθαίνουν τοὺς βίους καὶ τὴν χριστιανική ζωὴ τῶν ἁγίων μας ἢ τοῦ Κυρίου, μέχρι σχετικὰ πρόσφατα ψάλλονταν ἢ διαβάζονταν ὁλόκληροι. Τώρα Εὐάγγελε; Ἐ, ἅμα δὲ γουστάρει ὁ ψάλτης, ὅλα ἐπιτρέπονται ...
Ευχαριστώ για την εμπεριστατωμένη απάντηση.

Δεν διστάζω να πω ότι μου φαίνεται κάπως «νοησιαρχική» στάση το να προσεγγίζεται η Θεία Ευχαριστία ως αλληλουχία ευχών και δρωμένων με ορισμένη και μόνο λειτουργικότητα (ναι, αυτή της Μεταλήψεως Σώματος και Αίματος Χριστού), που ό,τι δεν την υπηρετεί άμεσα είναι ακατάλληλο και αποβλητέο. Παραβλέπει το γεγονός ότι είναι και μια ευχαριστιακή και δοξολογική σύναξη και ευωχία αδελφών, ζώντων και τεθνεώτων, συνηγμένων εν αγίω Πνεύματι.

Επαναφέρω το θέμα του παραλληλισμού της εξέλιξης στη θεολογία με αυτήν της λατρείας. Μετά την εικονομαχία, αλλά ήδη πριν, με τον Μάξιμο τον Ομολογητή και στη συνέχεια μέσω του ησυχασμού και του αγίου Συμέων του νέου Θεολόγου έως τους Θεσσαλονικείς του 14ου αιώνα, υπάρχει μια σχεδόν ευθεία θεολογική γραμμή που μπορεί να συνοψιστεί γενικά ως εξής: κατάφαση στη δημιουργία του Θεού ως αφετηρία μιας αγαπητικής σχέσης Θεού και ανθρώπου που καταλήγει στη σωτηρία. Από αυτή την άποψη η έμφαση στο πρόσωπο της Θεοτόκου ως κάλλιστου καρπού αυτής της κατάφασης είναι αποτέλεσμα μιας ωρίμασης και ταυτόχρονα ένα αίτημα (με την έννοια που το περιέγραψα, και που δεν συνδέεται βεβαίως με πολιτική ορθότητα).

Δεν διατείνομαι αφελώς ότι η μία εξέλιξη επέβαλε με ορατό τρόπο αντίστοιχη εξέλιξη στη λατρεία, αλλά πιστεύω ότι η όποια σχετική πρόταση / παρεμβολή έγινε «από πατέρες [...] ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη ἤ τὴν Ἀλεξάνδρεια», αλλά και η υιοθέτηση και εφαρμογή της (μην το ξεχνάμε) ήταν σύστοιχη με την παραπάνω ωρίμαση.

Το ερώτημα είναι: αυτή η «αναθεώρηση» (αφού για τα δεδομένα της εποχής τέτοια ήταν) δεν «διακρινόταν ἀπὸ ποιμαντικὸ ἐνδιαφέρον»; Αποτελούσε «ἐγωκεντρικὴ ἐπίδειξη γνώσεων»; Δεν έδινε «τροφή γιὰ ἐμβάθυνση στὴν θεολογία καὶ τὴν λειτουργικὴ πράξη»; Και, αν έγινε τότε, σε καιρούς όπου δεν υπήρχε «ἐκκλησιαστικῆ πτωχεία», τουλάχιστον όπως υπάρχει σήμερα, γιατί δεν πρέπει να την εμπιστευθούμε;

Με μια λέξη: γιατί να μην κάνουμε αυτό που μας παρέδωσαν οι άγιοι;
[...] η έννοια της υπακοής στην εκκλησία, αλλά και στη συνοδικά εκπεφρασμένη ποικιλία εν ενότητι [...]
δ.

Αυτό ακριβώς.
 

evangelos

Ευάγγελος Σολδάτος
Οἱ κανόνες, ποὺ βέβαια μᾶς μαθαίνουν τοὺς βίους καὶ τὴν χριστιανική ζωὴ τῶν ἁγίων μας ἢ τοῦ Κυρίου, μέχρι σχετικὰ πρόσφατα ψάλλονταν ἢ διαβάζονταν ὁλόκληροι. Τώρα Εὐάγγελε; Ἐ, ἅμα δὲ γουστάρει ὁ ψάλτης, ὅλα ἐπιτρέπονται ...

Εμείς εδώ στην Μήλο ψάλλουμε πρώτη τρίτη ωδή και μέχρι και την ενάτη τους διαβάζουμε. Όπως τα λέει ο Βιολάκης. Ο Βιολάκης είναι η τελευταία επιτομή του τυπικού επί 100 χρόνια σχεδόν έτσι τα λέμε, μόνο σε περιπτώσεις που δεν συμφωνεί λόγω νέου ημερολογίου εκεί μπορεί κάποιος να βάλει την γνώμη του, όλα τα άλλα το θεωρώ ματαιοδοξία να τα αλλάξουμε. Τον πρώτο στίχο λχ του Θεός Κύριος μπορεί να μην είναι από τον σχετικό ψαλμό μπορεί πολλά χειρόγραφα να το έχουν αλλιώς αλλά αφού το δέχτηκε σύσσωμη η Εκκλησία τότε γιατί να το αλλάξουμε σήμερα μετά από 100 χρόνια;!!
Είχε συγκρίνει ο π. Μάξιμος τις εργασίες αναθεώρησης των τυπικών με την δική μου έρευνα ότι κι εγώ τάχα αλλάζω την θεωρία. Το είπα και πάνω ότι η παράδοση είναι μόνο προφορική, τα γραπτά είναι απλά μαρτυρίες της παράδοσης. Η δική μου εργασία είναι αντίστροφη, μελετώ δηλαδή την προφορική παράδοση και κοιτάω σε ποια γραπτή πηγή αναφέρεται το κάθε τι που παρατηρώ.
Άλλοι με έχουν κατηγορήσει ότι ράβω την θεωρία στα μέτρα μου. Μα αυτό ακριβώς αγαπητοί μου πρέπει να κάνουμε! να ράβουμε την γραπτή "παράδοση" στα μέτρα της προφορικής παράδοσης και να ρωτάμε τους παλιούς όσοι έχουν μείνει αν είναι σωστό αλλιώς θα γίνουμε σαν του χιλιαστές και άλλους τόσους που ερμηνεύουν με την φαντασία τους τις γραφές στερούμενοι παράδοσης.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«᾿Αγαπήσωμεν ἀλλήλους... καὶ μετὰ τὸ δοθῆναι τὴν ἀγάπην»

(S. Parenti – E. Velkovska L’ Eucologio Barberini gr. 336 (τὸ ἀρχαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο εὐχολόγιο, η’ αἰ.), σειρὰ Ephemerides liturgicae Subsidia 80 Roma 2000 σσ. 63, 75, χφφ. εὐχολόγια Σινὰ 959 ια’ αἰ. φ. 6v, Paris. gr. 328 ια’ αἰ. σ. 41, 330 ιβ' αἰ. σ. 38, 347 ιβ’ αἰ. σ. 85, 409 εἰλητάριο ιβ' αἰ., 391 ιβ' αἰ. φφ. 17v, 42v, 326 ιε' αἰ. φφ. 12r, 32r)



«καὶ νίψασθαι πάντας, λέγει ὁ διάκονος· Τὰς θύρας, τὰς θύρας. Καὶ ὁ ἀρχιδιάκονος· ᾿Εν σοφίᾳ πρόσσχωμεν. Καὶ μετὰ τὸ εἰπεῖν τὸν λαὸν τὸ ἅγιον σύμβολον....»

(χφ. Σινὰ 961 εὐχολόγιο ια’-ιβ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 2 σ. 76)).



«Καὶ μετὰ τὸ εἰπεῖν τὸν λαὸν τὸ ἅγιον σύμβολον....»

(χφ. Μόσχας Sevastianov 474 εὐχολόγιο ι’ αἰ. φ. 11r).





«῾Ο διάκονος· Πρόσχωμεν· καὶ τὸ Σύμβολον ψάλλομεν. Καὶ τοῦ ἀρχιδιακόνου ἀρχομένου πάντες τὸ Σύμβολον ψάλλουσι»

(κώδικας Πυρομάλλη ι’ αἰ. (Εὐχολόγιον J. Goar 1730 σ. 155)).



«...προομολογηθείσης ὑπὸ παντὸς τοῦ τῆς ἐκκλησίας πληρώματος τῆς καθολικῆς ὑμνολογίας»

(ψ. Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου (ἀρχὲς στ’ αἰ.) Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας Γ’ 2, 2 (Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καὶ ἀσκητικῶν τ. 3 σ. 368)).



«... ῾Η δὲ τοῦ θείου Συμβόλου τῆς Πίστεως γινομένη παρὰ πάντων ὁμολογία...»

(Μαξίμου ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) § ιη’ (Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καὶ ἀσκητικῶν τ. 14 σ. 118)).



«...τοῦ ἱεροῦ τῆς πίστεως μαθήματος ὑπὸ τοῦ λαοῦ ἀναφωνηθέντος...»

(χφφ. εὐχολόγια Vat. gr. 1970 ἀρχῶν ιβ’ αἰ. φ. 42r, Σινὰ 983 ιδ’ αἰ. φ. 95v).





᾿Ιαματικὴ εἶναι καὶ ἡ πόση τοῦ εὐχελαίου (Ἰ. Φουντούλη Ἀκολουθία τοῦ Εὐχελαίου 1978 σ. 5, Εὐχολόγιον Σεραπίωνος πρὸ τοῦ 350 εὐχὲς ιζ’ καὶ κθ’ (ΒΕΠΕΣ τ. 43 σσ. 79. 83)).
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Ευχαριστώ για την εμπεριστατωμένη απάντηση.

Δεν διστάζω να πω ότι μου φαίνεται κάπως «νοησιαρχική» στάση το να προσεγγίζεται η Θεία Ευχαριστία ως αλληλουχία ευχών και δρωμένων με ορισμένη και μόνο λειτουργικότητα (ναι, αυτή της Μεταλήψεως Σώματος και Αίματος Χριστού), που ό,τι δεν την υπηρετεί άμεσα είναι ακατάλληλο και αποβλητέο. Παραβλέπει το γεγονός ότι είναι και μια ευχαριστιακή και δοξολογική σύναξη και ευωχία αδελφών, ζώντων και τεθνεώτων, συνηγμένων εν αγίω Πνεύματι.

Τὸ μυστήριο ἔχει καὶ μία λειτουργικὴ πράξη, ποὺ ὅταν διακρίνεται ἀπὸ συνοχὴ καὶ ἀλληλουχία, εὐοδώνει τὴν συμμετοχή ἀπέρίσπαστα σὲ αὐτό και ἀκριβῶς ἀποτελεῖ τὸν σκοπὸ τῆς σύναξης.

Επαναφέρω το θέμα του παραλληλισμού της εξέλιξης στη θεολογία με αυτήν της λατρείας. Μετά την εικονομαχία, αλλά ήδη πριν, με τον Μάξιμο τον Ομολογητή και στη συνέχεια μέσω του ησυχασμού και του αγίου Συμέων του νέου Θεολόγου έως τους Θεσσαλονικείς του 14ου αιώνα, υπάρχει μια σχεδόν ευθεία θεολογική γραμμή που μπορεί να συνοψιστεί γενικά ως εξής: κατάφαση στη δημιουργία του Θεού ως αφετηρία μιας αγαπητικής σχέσης Θεού και ανθρώπου που καταλήγει στη σωτηρία. Από αυτή την άποψη η έμφαση στο πρόσωπο της Θεοτόκου ως κάλλιστου καρπού αυτής της κατάφασης είναι αποτέλεσμα μιας ωρίμασης και ταυτόχρονα ένα αίτημα (με την έννοια που το περιέγραψα, και που δεν συνδέεται βεβαίως με πολιτική ορθότητα).

Δεν διατείνομαι αφελώς ότι η μία εξέλιξη επέβαλε με ορατό τρόπο αντίστοιχη εξέλιξη στη λατρεία, αλλά πιστεύω ότι η όποια σχετική πρόταση / παρεμβολή έγινε «από πατέρες [...] ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη ἤ τὴν Ἀλεξάνδρεια», αλλά και η υιοθέτηση και εφαρμογή της (μην το ξεχνάμε) ήταν σύστοιχη με την παραπάνω ωρίμαση.
Σύστοιχη ναί, σαφῶς, ἴσως ὅμως καὶ ὑπερβολική στὴν πράξη.

Το ερώτημα είναι: αυτή η «αναθεώρηση» (αφού για τα δεδομένα της εποχής τέτοια ήταν) δεν «διακρινόταν ἀπὸ ποιμαντικὸ ἐνδιαφέρον»; Αποτελούσε «ἐγωκεντρικὴ ἐπίδειξη γνώσεων»; Δεν έδινε «τροφή γιὰ ἐμβάθυνση στὴν θεολογία καὶ τὴν λειτουργικὴ πράξη»; Και, αν έγινε τότε, σε καιρούς όπου δεν υπήρχε «ἐκκλησιαστικῆ πτωχεία», τουλάχιστον όπως υπάρχει σήμερα, γιατί δεν πρέπει να την εμπιστευθούμε;
Ἡ κριτική μου στάση στὴν εἰσαγωγὴ τοῦ μεγαλυναρίου δὲν εἶναι θεολογική, ἀλλὰ ἀφορᾶ τὴν πράξη. Καὶ στὴν λειτουργικὴ πράξη τὸ συγκεκριμένο στοιχεῖο μοῦ φαίνεται ἄστοχο. Ἄλλο τὸ θεολογικὸ περιεχόμενο, ἄλλο ἡ φλύαρη διακοπὴ τῆς λειτουργικῆς σειρᾶς. Ὅσον ἀφορᾶ τὴν παλαιολόγεια περίοδο, νομίζω ὅτι δὲν δύναται νὰ συζητηθεῖ στὰ στενά μας πλαίσια τὸ πὼς καὶ τὸ γιατί. Οὕτε συμφέρει ἄλλωστε.

Με μια λέξη: γιατί να μην κάνουμε αυτό που μας παρέδωσαν οι άγιοι;
Γιατὶ μᾶς δόθηκε ὁ νοὺς νὰ ἐρευνοῦμε τὰς γραφὰς καὶ νὰ ψάχνουμε, ὅπως ὄμορφα τὸ παρουσιάζει ὁ Ἀνδρέας Κρήτης στὸν ἑσπερινὸ τῆς Ὑπαπαντῆς: «Ἐρευνᾶτε τὰς Γραφάς, καθὼς εἶπεν ἐν Εὐαγγελίοις Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν· ἐν αὐταῖς γὰρ εὑρισκόμενον αὐτόν, τικτόμενον καὶ σπαργανούμενον, τιθηνούμενον καὶ γαλακτοτροφούμενον, περιτομὴν δεχόμενον, καὶ ὑπὸ Συμεὼν βασταχθέντα, οὐ δοκήσει οὐδὲ φαντασίᾳ· ἀλλ' ἀληθείᾳ τῷ κόσμῳ φανέντα, πρὸς ὃν βοήσωμεν· ὁ πρὸ αἰώνων Θεὸς δόξα σοι».

Δεχόμαστε, ἀλλὰ ἐπιβεβαιώνουμε ἔργῳ καὶ λόγῳ.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
'Πίνεται το ευχέλαιο;'

Ε καλά, κάθε ιδιαιτερότητα είτε (παρ)αλογίας είτε ειδικών συνθηκών, είτε και των δύο, δεν ταυτίζεται με σταδιακή (παρα)φθορά τυπικού γενικευμένης μορφής! Ασφαλώς και αν γίνει από ανθρώπους με ευθύνη, έχει άλλο βάρος. Από αυτό ακριβώς είναι που πάσχει το κρινόμενο κείμενο, καθώς και από άλλα, αφού η όποια γνώση (με όλες τις παραναγνώσεις που ελλοχεύουν, και παρά τις ταπεινόγραφες δηλώσεις που εντυπωσιάζουν), χωλαίνει σε εκκλησιαστικό, λειτουργικό επίπεδο· η έννοια της υπακοής στην εκκλησία, αλλά και στη συνοδικά εκπεφρασμένη ποικιλία εν ενότητι απουσιάζουν κραυγαλέα, κάτι που είχε επισημανθεί και πριν από 8 χρόνια....

δ.
Ἔτσι ξεκίνησε πρὸ δεκαετιῶν τὸ κόψιμο τῶν δύο τελευταίων ἀνατολικῶν στοὺς αἴνους (εἰς 8) καὶ τώρα ἔχει παγιωθεῖ ...
 
Top