τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ/παρθένῳ

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Μέ ἀφορμή τήν ἀπάντηση τοῦ κ. Μανόλη Θεοδωράκη σ᾿ αὐτό μήπως τό τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ στό εἱρμό:
Ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ ἐπὶ θρόνου Θεότητος, ἐν νεφέλῃ κούφῃ, ἦλθεν Ἰησοῦς ὁ ὑπέρθεος, τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ, καὶ διέσωσε, τοὺς κραυγάζοντας· Δόξα Χριστέ, τῇ δυνάμει σου. εἶναι ὀρθό; ἤ πρόκειται περί κακῆς ἀντιγραφῆς ἀπό τό ὀρθό τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ ἀπό ἐπίδραση ἐκ τοῦ ἀναφερομένου, ὑπό τοῦ Μανόλη, Κονδακίου τοῦ Ρωμανοῦ;
Ἔχει διορθωθεῖ στήν Παρακλητική σέ ἀκηράτῳ παρθένῳ (πρβλ. Δίπτυχα 2008, σελ. 72, ὑποσημ. 62 α.).
Ὁ εἱρμός εἶναι ἀμιγῶς θεομητορικός καί ὀρθῶς διορθώθηκε;
Πῶς ὑπάρχει σέ χειρόγραφα;
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


"... παλάμῃ.. " (ὡρολόγιον ἔκδ. 1757 σ. 380, εἰρμολόγιον Πέτρου λαμπαδαρίου σ. 136, εἰρμολόγιον Πέτρου Βυζαντίου σ. 76, ἁγ. Νικοδήμου (+1809) Ἑορτοδρόμιον τ. α' σ. 409, μηναῖον Μαρτίου ἔκδ. 1852 (anemi.lib.uoc.gr) σ. 101, εἱρμολόγιον (ἐκκλησιαστικόν) ἔκδ. 1906 σ. 65).
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Σκέφθηκα/θυμήθηκα νά κοιτάξω τό περισπούδαστο ἔργο τοῦ (+)Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ. Α΄ ἔκδοση 1932 στό Παρίσι, ἐπανέκδοση ὑπό τοῦ Ἐκδοτικοῦ Ὀργανισμοῦ Π. Κυριακίδη Α.Ε., Ἀθήνα 2006.
Γιά ὅσους δέν τό γνωρίζουν, δέν πρόκειται γιά Μουσικό Βιβλίο, ἀλλά γιά καταχώριση τῶν Εἱρμῶν τῶν Κανόνων, κατ᾿ ἦχον, τῶν γνωστῶν καί κυρίως τῶν ἀγνώστων, τῶν περιπεσόντων εἰς ἀχρηστίαν λόγῳ τοῦ μεγάλου ὑμνογραφικοῦ, τοῦ εἴδους αὐτοῦ, πλούτου.
Ἡ ἔκδοση ἔγινε «ἐπί τῇ βάσει δύο ἀρχαίων δοκίμων Κωδίκων περικλειόντων τόν ἅπαντα εἱρμολογικόν πλοῦτον τόν γνωστόν μέχρι τοῦ ιγ΄ αἰῶνος, καί ἐν χρήσει ὄντα τότε ἐν τῇ ἐκκλησία» (ἀπό τόν Πρόλογο τοῦ συγγραφέως).
Κώδικες:
α) Παρισινός μεμβράνινος μουσικός τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῶν Γάλλων ὑπ᾿ ἀριθμ. 220 Coislin, ιγ΄ αἰ.
β) Μεγίστης Λαύρας μεμβράνινος ὑπ᾿ ἀριθμ. Β 32, ιγ΄ αἰ.

Ἐκεῖ στήν σελ. 131 βλέπω στούς Εἱρμούς τοῦ Ἀναστασίμου Κανόνος, Ποίημα Ἰωάννου μοναχοῦ, οὗ ἡ α΄ ᾠδή «Τριστάτας κραταιοὺς ὁ τεχθείς ἐκ Παρθένου…» ἡ δ΄ ᾠδή «Ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ ἐπὶ θρόνου Θεότητος, ἐν νεφέλῃ κούφῃ, ἦλθεν Ἰησοῦς ὁ ὑπέρθεος, τῇ ἀκηράτῳ Παρθένῳ, καὶ διέσωσε, τοὺς κραυγάζοντας· δόξα Χριστέ, τῇ δυνάμει σου.».
Ὁ Εἱρμός αὐτός ἔτσι ὑπάρχει καί στούς δύο μνημονευθέντες Κώδικες.
Ἡ χρησιμοποίηση ὑπό τοῦ Ποιητοῦ τοῦ ὅρου Παρθένος καί στό Εἱρμό τῆς α΄ ᾠδῆς («Τριστάτας κραταιοὺς ὁ τεχθείς ἐκ Παρθένου…») συνηγορεῖ μᾶλλον ὑπέρ τοῦ «τῇ ἀκηράτῳ Παρθένῳ».

Σημειωτέον ὅτι οἱ Εἱρμοί τοῦ Κανόνος τοῦ ἐπιγραφομένου Εἰς τήν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου, Ποίημα Ἰωάννου μοναχοῦ, οὗ ἡ α΄ ᾠδή «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου…», ἡ δ΄ ᾠδή ἔχει «Τὴν ἀνεξιχνίαστον θείαν βουλήν…» (σελ. 136). Βέβαια ἀπό τό Μηναῖο γνωρίζουμε ὅτι τοῦ αὐτοῦ Ποιητοῦ εἶναι καί ὁ Κανών τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στόν ὁποῖο (στήν δ΄ ᾠδή) χρησιμοποιεῖ τόν Εἱρμό του «Ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ».

Ὁ Ποιητής τοῦ Κανόνος (τροπάρια) τῆς τοῦ Ἀκαθίστου Ἀκολουθίας (Ἰωσήφ Ὑμνογράφος), ὅπως πολλοί μεταγενέστεροι Ποιητές Κανόνων (τροπαρίων), χρησιμοποιοῦν διαφόρους Εἱρμούς παλαιῶν Ποιητῶν ἀντιστοίχων ᾠδῶν.

Πῶς μεταγράφηκε «τῇ παλάμῃ», ποῦ νά ξέρουμε; Ἀπό ἐπίδραση ἐκ τοῦ ἀναφερομένου, ὑπό τοῦ Μανόλη, Κονδακίου τοῦ Ρωμανοῦ (ὅπως ἔγραψα παραπάνω); Ἐκεῖ γράφει «...ὁ παλάμῃ ποιήσας τὸν ἄνθρωπον...». Ἴσως γιά τό «πλάσας με» τοῦ «Ὁ πάλαι μέν/παλάμῃ» νά δικαιώνεται νοηματικά. Ἐδῶ ταιριάζει μέ τό «διέσωσε» ; Ἴσως ἄν δέν ὑπῆρχε τό «καί». Ἐπίσης τό ἐπίθετον ἀκήρατος προσιδιάζει καλλίτερον στήν Παρθένο.

Ὑπάρχει καί ἡ ἄλλη ἐκδοχή, ἄν ὄντως σέ ἄλλα χειρόγραφα ὑπάρχει τό «παλάμῃ» ἤ ἔτσι ἔκρινε ὁ ἀντιγραφέας/διορθωτής. Τό «νεφέλῃ κούφῃ» ἀναφέρεται στόν Ἠσαΐα, κεφ. ιθ΄, στίχ. 1 «Ἰδοὺ Κύριος κάθηται ἐπὶ νεφέλης κούφης καὶ ἥξει εἰς Αἴγυπτον, καὶ σεισθήσεται τὰ χειροποίητα Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ ἡ καρδία αὐτῶν ἡττηθήσεται ἐν αὐτοῖς.», καί προεικονίζει τήν Θεοτόκον. Παρακάτω στούς στίχους 16 καί 20 γράφει: «16 Τῇ δὲ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔσονται οἱ Αἰγύπτιοι ὡς γυναῖκες ἐν φόβῳ καὶ ἐν τρόμῳ ἀπὸ προσώπου τῆς χειρὸς Κυρίου σαβαώθ, ἣν αὐτὸς ἐπιβαλεῖ αὐτοῖς. 20 καὶ ἔσται εἰς σημεῖον εἰς τὸν αἰῶνα Κυρίῳ ἐν χώρᾳ Αἰγύπτου, ὅτι κεκράξονται πρὸς Κύριον διὰ τοὺς θλίβοντας αὐτούς, καὶ ἀποστελεῖ αὐτοῖς Κύριος ἄνθρωπον, ὃς σώσει αὐτούς, κρίνων σώσει αὐτούς.»
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Θα ήθελα κι εγώ ταπεινά να προσθέσω ορισμένες σκέψεις για το συγκεκριμένο ζήτημα, αν και δεν έχω πρόσβαση αυτή τη στιγμή στα δίπτυχα του 2008, για να δω το σκεπτικό της διόρθωσης. Η άποψη που θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω είναι ότι η φράση τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ δεν θα έπρεπε να διορθωθεί σε τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ. Σημειώνω εκ των προτέρων ότι και οι δύο φράσεις είναι νοηματικά ορθές και ότι το θέμα δεν είναι απλώς θέμα κριτικής κειμένου αλλά άπτεται σημαντικών θεωρητικών προβλημάτων.

Μια γενική παρατήρηση είναι ότι πολλές φορές έχουμε στην υμνογραφία συνεκδοχική χρήση της λέξης παλάμη αντί για τη λέξη χείρ (πβ.το ιδιόμελο των Αίνων των Θεοφανείων: Σὺ ἐν Ἰορδάνῃ βαπτισθεὶς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, τὰ ῥεῖθρα ἡγίασας, τῇ παλάμῃ τοῦ δούλου χειροθετούμενος, …).
Το κυριότερο όμως στην περίπτωσή μας είναι ότι εξειδικεύεται η χρήση αυτής της μεταφοράς στη δήλωση της δύναμης του Θεού, ότι δηλαδή κάτι πολύ σπουδαίο και θαυμαστό γίνεται με τη δύναμη του Θεού. Αυτό σημαίνει ότι η λέξη παλάμη ταιριάζει απόλυτα νοηματικά με το διέσωσε του ειρμού. Απλώς ο ποιητικός τρόπος αλλοιώνει κάπως τη νοηματική ακολουθία. Η νοηματική σειρά είναι περίπου έτσι: ἦλθεν Ἰησοῦς ὁ ὑπέρθεος, καὶ διέσωσε τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ, τοὺς κραυγάζοντας· Δόξα Χριστέ, τῇ δυνάμει σου. (Αυτό βέβαια δεν αναιρεί τη συσχέτιση που επισημάνθηκε με την «κούφη νεφέλη», που βέβαια είναι η Θεοτόκος).

Παραθέτω παρακάτω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης της λέξης παλάμη με τη σημασία που προανέφερα τη δύναμης, ή καλύτερα της θεαρχικής εξουσίας του Θεού (σημειώνοντας όμως ότι υπάρχουν πάρα πολλά ακόμη παραδείγματα, κυρίως από τα Μηναία):

Όρθρος Κυριακής πλ. β., τροπάριο γ΄ ωδής:
Θεὸν σταυρούμενον σαρκί, καθορῶσα ἡ κτίσις, διελύετο φόβω, ἀλλὰ τὴ συνεκτικῇ, παλάμη τοῦ δι' ἡμᾶς, σταυρωθέντος, κραταιῶς συνείχετο.

ο.π. Κοντάκιο:
Τῆ ζωαρχικῇ παλάμη,τοὺς τεθνεώτας, ἐκ τῶν ζοφερῶν κευθμώνων ὁ Ζωοδότης, ἀναστήσας ἅπαντας Χριστὸς ὁ Θεός

Όρθρος Μ. Παρασκευής, Ωδή η', ειρμός:
Στήλην κακίας ἀντιθέου, Παῖδες θεῖοι παρεδειγμάτισαν, κατὰ Χριστοῦ δὲ φρυαττόμενον ἄνομον συνέδριον, βουλεύεται κενά, κτεῖναι μελετᾷ, τὸν ζωῆς κρατοῦντα παλάμη

Όρθρος Μ. Σαββάτου, τροπάριο στ’ ωδής:
Βασιλεύει, ἀλλ' οὐκ αἰωνίζει, Ἅδης τοῦ γένους τῶν βροτῶν, σὺ γὰρ τεθεὶς ἐν τάφῳ, Κραταιέ, ζωαρχικῇ παλάμη, τὰ τοῦ θανάτου κλεῖθρα διεσπάραξας...

ὀ.π., ιδιόμελο Αίνων, ήχος β':
Σήμερον συνέχει τάφος, τὸν συνέχοντα παλάμη τὴν Κτίσιν, καλύπτει λίθος, τὸν καλύψαντα ἀρετῇ τοὺς οὐρανούς….

Αλλά το πιο σημαντικό παράλληλο χωρίο είναι το στιχηρό Ιδιόμελο της Κυριακής τού Παραλύτου, ήχος α':
τῇ παλάμῃ τῇ ἀχράντῳ, πλαστουργήσας τὸν ἄνθρωπον, ἦλθες εὔσπλαγχνε, τοὺς νοσοῦντας ἰάσασθαι Χριστέ…
(Εδώ βλέπουμε ότι χρησιμοποιείται ως προσδιορισμός της λέξης παλάμη το επίθετο ἂχραντος, που είναι το ακριβές συνώνυμο της λέξης ἀκήρατος).

Αξίζει εδώ να γίνουν δύο παρατηρήσεις. Σε όλα αυτά τα χωρία (και στην συντριπτική πλειοψηφία των άλλων που έχω βρει): α) η λέξη παλάμη είναι σε δοτική (πιθανότατα δοτική του τρόπου ή του μέσου, για τους αρχαιομαθείς) και β) συνοδεύεται τις πιο πολλές φορές από έναν επιθετικό προσδιορισμό. Αυτά (και σε συνδυασμό με το παράλληλο τῇ παλάμῃ τῇ ἀχράντῳ που είδαμε παραπάνω) συντελούν υπέρ της άποψης ότι η φράση τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ έχει ισχυρή στήριξη από την παράδοση της υμνογραφίας, ή ένα βήμα παραπέρα, είναι μια φράση με λειτουργία περίπου λογοτυπική, δηλαδή στερεότυπη.

Κλείνω με μια παρατήρηση που νομίζω ότι είναι πιο σημαντική από τα τεχνικά στοιχεία που παρέθεσα. Ας υποθέσω ότι όλα αυτά δεν ισχύουν και ότι αποδεικνύεται πως το τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ είναι το ορθό βάσει των κωδίκων. Όμως, η παράδοση της υμνογραφίας και γενικά της εκκλησίας είναι ζώσα, πράγμα που σημαίνει ότι ενσωματώνονται σ’ αυτήν στοιχεία τα οποία με τον καιρό αποκτούν βιωματικό χαρακτήρα και αποτελούν κι αυτά αναπόσπαστο μέρος της παράδοσης. Στην προκειμένη περίπτωση ο ειρμός ὁ καθήμενος ἐν δόξῃ, έχει κάπως αποκρυσταλλωθεί ποιητικά και βιωματικά και αντηχεί συνέχεια στα αυτιά των ορθοδόξων, για τον πρόσθετο λόγο ότι ψάλλεται στη δημοφιλή ακολουθία των χαιρετισμών, ψάλλεται σε καταβασίες, διαβάζεται σε ειρμούς κ.ο.κ.. Οι πιο πολλοί πιστοί τον γνωρίζουν πια από μνήμης. Χωρίς λοιπόν να αποτελεί μείωση της τιμής της Θεοτόκου αυτό που θα πω, η αλλαγή σε τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ, ακόμα κι αν αποδειχτεί ότι η φράση αυτή τελικά ανήκει στο πρωτότυπο κείμενο, ξενίζει το διαμορφωμένο από την παράδοση αίσθημα του πιστού. Ξενίζει ίσως με τον ίδιο τρόπο που το «ορθό» νοηματικά νίκας τοῖς εὐσεβέσι έρχεται να διορθώσει το νίκας τοῖς βασιλεῦσι στο απολυτίκιο Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου (τηρουμένων των αναλογιών). Επισημαίνω δηλαδή έναν κίνδυνο στην προσπάθειά μας να εκλογικεύουμε ή να διορθώσουμε κείμενα τα οποία έχουν ήδη αποκρυσταλλωθεί πια μέσα στην εκκλησιαστική εμπειρία.

Αφού ζητήσω συγνώμη που μακρηγόρησα (ίσως δεν είμαι συνηθισμένος στην ιδέα ότι σε ένα φόρουμ διατυπώνονται σύντομες απόψεις), θα ήθελα ειλικρινά να ακούσω τις απόψεις ή τις αντιρρήσεις των φίλων του φόρουμ ειδικά για το τελευταίο θέμα. Ευχαριστώ
.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Εὐχαριστοῦμε κ. Γιῶργο γιά τίς ὡραῖες καί τεκμηριωμένες παρατηρήσεις, χωρίς δογματισμούς καί ἀπόλυτες θέσεις.
Τά πράγματα ἐξ᾿ ἀρχῆς ἔδιναν περισσότερα ποσοστά, θά λέγαμε, στό «παλάμῃ» ἀπό πολλές πλευρές.
Στίς 27/7/08 θέλησα νά γράψω κάτι παραπάνω ὡς ἀφιέρωμα στόν Μανόλη. Ξέρει ἐκεῖνος...
Προσεκόμισα στοιχεῖα ἀπό τήν πολύτιμη ἔκδοση τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Εὐστρατιάδου.
Κατά μίαν ὅμως πάγια, νομίζω, ἀρχή τῶν ποιητῶν, ἄν χρησιμοποιεῖται στό ποίημα φράση ἀπό κάποιον παλαιοδιαθηκικό συγγραφέα, ἡ «κούφη νεφέλη» στήν προκειμένη περίπτωση, θά χρησιμοποιηθεῖ καί στήν συνέχεια, μέχρι τήν ὁλοκλήρωση τοῦ ποιήματος. Γι᾿ αὐτό κατέθεσα καί τή συνέχεια τοῦ κειμένου τοῦ Ἠσαΐα μέ τήν ἀναφορά στήν «χεῖρα Κυρίου» καί στήν διάσωση δι᾿ αὐτῆς τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ.
Ὀ δισταγμός μου ἐνετοπίζετο στό ἐπίθετο «ἀκήρατος» ἄν προσιδίαζε στήν παλάμη/χέρι τοῦ Θεοῦ. Ἐδῶ μᾶς βοηθήσατε· καί ἔτσι ὄντως θά εἶναι. Οἱ εἱρμοί ἄλλωστε πρέπει νά διατηροῦν στοιχεῖα τῆς θεότητος, στοιχεῖα ἀπό τό θέμα τῆς ᾠδῆς, ἀσχέτως ἄν τά τροπάρια τοῦ κανόνος εἶναι ἀμιγῶς θεομητορικά.

Καί τά παρακάτω σαφῆ καί δεκτά, δηλαδή τό ἐπιχείρημα περί τῆς συχνότητος καί συνηθείας, ἀλλά καί τῆς περισσότερον μαρτυρουμένης ἐκφράσεως.

Γιά τά τελευταῖα, ἤδη σᾶς ἔχουν παραπέμψει στό οἰκεῖο θέμα, πού νομίζω κι ἐκεῖ ἔχει διατυπωθεῖ ἡ συμφωνία τῆς ἐκφραζομένης ἀπόψεώς σας, χωρίς ὅλα νά μπαίνουν «στό ἴδιο τσουβάλι». Πάντα μέ τήν ἀνάλογη διάκριση καί τή διαφορετικότητα τῶν περιπτώσεων. Μιά ἄλλη περίπτωση πού τελικά δέν συμφωνήσαμε μέ τήν διόρθωση, εἴχαμε συζητήσει κι ἐδῶ.
 
Last edited:

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Σας ευχαριστώ πολύ για την απάντηση.
(Η παράθεση κειμένων γίνεται κάποιες φορές κουραστική, αλλά κάποτε είναι αναγκαία).
Συμφωνώ επίσης απόλυτα με τις παρατηρἠσεις για το Τριάδι μονοκρατορία, στην οποία μας παραπέμπετε.

Και μια απορία (αν έχει συζητηθεί σε κάποιο χώρο του φόρουμ, συχωρέστε με): γίνονται συχνά αναφορές στις συζητήσεις για διάφορες διορθώσεις σε διάφορα ειρμολόγια, μουσικές εκδόσεις, λειτουργικά βιβλία κ.λπ. (το ίδιο βλέπουμε και σε υποσημειώσεις σε κάποια μηναία) α) Δικαιούται άραγε κάποιος να διορθώσει κάτι χωρίς κάποιας μορφής θεσμική κατοχύρωση; β) Σε επίσημους οδηγούς (π.χ. δίπτυχα) ποιος δικαιούται να διορθώνει και με ποιον τρόπο;
(Η ερώτηση είναι καθαρά ερώτηση άγνοιας).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«...τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ...» (χφ. Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἑλλάδος 642 παρακλητικὴ ιγ' αἰ. φ. 133v).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«...τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ...» (χφ. Λειμῶνος 262 εἰρμολόγιον ιβ'-ιγ' αἰ. φ. 75r).
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
«...τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ...» (Ms. Lesbiacus Leimonos 295, Ὡρολόγιο Μονῆς Ἀκοιμήτων, Χρονολόγηση: δεύτερο μισὸ 12ου αἰ., σελ. 69).

 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


««...τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ...» (χφφ. Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου-Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φφ. 231r, 280r, 284v, 345v καὶ 3 μηναῖα Ἰουλίου-Αὐγούστου ιε' αἰ. φφ. 66v, 132r, 188v).
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«...τῇ ἀκηράτῳ παρθένῳ...»

(χφφ. εἱρμολόγια Μ. Λαύρας Β-32 τέλη ι’ αἰ. φ. 108v, ἁγ. Σάβα 83 ια’ αἰ. φ. 82r, Λειμῶνος 295 ὡρολόγιο β’ ἥμισυ ιβ’ αἰ. σ. 69, Biblioteca Νacional de Espana 4550 μηναῖα ιβ’-ιγ’ αἰ. φ. 141v, χφφ. εἱρμολόγια Σινὰ 1258 τοῦ ἔτους 1257 φ. 37r, Paris Coisl. gr. 220 ιγ’ αἰ. φ. 92r, ΕΒΕ 642 φ. 133v, Λειμῶνος 262 εἱρμολόγιο Κουκουζέλη ἀρχῶν ιδ' αἰ. φ. 75r, Paris. gr. 249 τριῴδιο ιε’ αἰ. φ. 183r, χφφ. εἱρμολόγια ἁγ. Σάβα 46 ἀρχῶν ιδ’ αἰ. φ. 58v, Σινὰ 1257 τοῦ ἔτους 1332 φ. 46r, 929 τοῦ ἔτους 1350 φ. 74v, Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου-Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φφ. 231r, 280r, 284v, 345v, 3 μηναῖα Ἰουλίου-Αὐγούστου ιε' αἰ. φφ. 66v, 132r, 188v καὶ Harley 5541 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1485-1525 φ. 139r).


«...τῇ ἀκηράτῳ παλάμῃ...»

(χφφ. Σινὰ 933 εἱρμολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 50r, Ott. gr. 295 σύμμικτο ιστ' αἰ. φ. 208v, Ὡρολόγιον ἔκδ. 1757 σ. 380, Εἱρμολόγιον Πέτρου Λαμπαδαρίου σ. 136, Εἱρμολόγιον Πέτρου Βυζαντίου σ. 76, ἁγ. Νικοδήμου (+1809) Ἑορτοδρόμιον τ. 1 σ. 409, Μηναῖον Μαρτίου ἔκδ. 1852 (anemi.lib.uoc.gr) σ. 101, Εἱρμολόγιον (ἐκκλησιαστικό) ἔκδ. 1906 σ. 65).
 
Top