Χερουβικά προ της Αλώσεως

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
Ανοίγω αυτό το θέμα για παράθεση στοιχείων αναφορικά με παλαιά χερουβικά που μελοποιήθησαν προ της Αλώσεως του 1453, δηλαδή όντως παλαιά, μέσα από τα οποία γνωρίζουμε αγνώστους μελουργούς αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις μιας άγνωστης εν πολλοίς τυπικής διάταξης περί του Χερουβικού ύμνου τα χρόνια εκείνα.

Ξεκινάω με ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον παλαιό Χερουβικό του Ιωάννου Γλυκέως (α΄ ήμισυ ΙΔ΄ αιώνος) σε ήχο δεύτερο, το οποίο καλείται ασματικόν και όπως θα δούμε ψαλλόταν με έναν ιδιαίτερο τρόπο.


Χειρόγραφος Κώδικας Κουτλουμουσίου 399 (Παπαδική, μέσα ΙΔ΄ αιώνος)

104rΧερουβικον ασματικον, ποιημα του πρωτοψαλτου κυρου Ιωαννου του Γλυκεως, ηχος β΄ Νεανες - Οι τα χερουβιμ
Τα τμηματα ειναι χωρισμενα ως εξης: α) Οι τα χερουβιμ μυστικως, β) Ο δομεστικος απ' εξω, ηχος β΄ Νεανε Οτοτο τεριρεμ (φ 104v), γ) Οι ολοι απο χορου, πλ β΄ Εικονιζοντες (φ 105r), δ) Ειτα αρχεται ο μονοφωναρης τουτι, αργα και μετα μελους και μετα φοβου Θεου, πλ β΄ (φ 105r - 106v), Και τη ζωοποιω Τριαδι τον τρισαγιον υμνον προσαδοντες, πασαν νυν βιοτικην αποθωμεθα μεριμναν, ως τον βασιλεα - αλλο (φ 106r) Ως τον βασιλε... τερριτε... Ως τον βασιλεα των ολων υποδεξομενοι, ταις αγγελικαις αορατως δορυφορουμενον ταξεσιν, αλληλουια, αλληλουια, αλληλουια - αλλο τελος (φ 106v) Ιιρριτιτιτι αλληλουια

Γ.Θ.Στάθη "Τα Χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής"

Άξια προσοχής τα εξής σημεία:

- Η εναλλαγή δομεστίκου και χορού
- Η παρεμβολή κρατήματος στην αρχή περίπου του Χερουβικού
- Ο πλάγιος του δευτέρου που εισέρχεται στο μέλος
- Το "πάσαν νυν"
- το τριπλό αλληλούια στο τέλος
- Το χερουβικό πρέπει να λέγεται "...αργα και μετα μελους και μετα φοβου Θεου..."
 
Last edited:

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
Αξίζει να σημειώσουμε πως στην βυζαντινή περίοδο τα χερουβικά τονιζόντουσαν ΜΟΝΟ σε χρωματικό γένος (β' η πλ.β') ήχος και έτσι συνυπήρχαν αρμονικά με τα υπόλοιπα μέλη της θ.λειτουργίας, που μέχρι και σήμερα διασώζουν το χρωματικό γένος...
μοναδική εξαίρεση αποτελεί ένα χερουβικό του Ξένου Κορώνη συμφοιτητή του Ιωάννου Παπαδόπουλου του Κουκουζέλους σε ήχο πλ.α'...
ο πρώτος ο οποίος "καινοτομεί" και μελοποιεί χερουβικά και στους οκτώ ήχους (άρα υπόκειται πλέον στον ήχο της εβδομάδος) είναι ο Μανουήλ Δούκας ο και παλαιός Χρυσάφης επονομαζόμενος...και να φανταστείτε ότι αυτό έγινε ακριβώς στην εκπνοή της αυτοκρατορίας...ναι έπεφτε αλλά ακόμη παρήγαγε μουσικό πολιτισμό...
και κάποιοι σημερινοί "βιρτουόζοι" (ναι και αυτό έχω δει σε βιβλίο βυζ.μουσικής), κόπτονται περί παραδόσεως και γνησίου εκκλησιαστικού ύφους κτλ κτλ της "Βυζαντινής μουσικής"...μάλλον περί νεοελληνικής μουσικής θα έλεγα εγώ, διότι και το να ψάλλεις τη σήμερον εποχή Φωκαέα για χερουβικό, πλέον θεωρείται από κάποιους ως....................
ας σταματήσω όμως διότι αν αρχίσει ο Ευθύμης δεν θα σταματήσει:D
 

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
...μοναδική εξαίρεση αποτελεί ένα χερουβικό του Ξένου Κορώνη συμφοιτητή του Ιωάννου Παπαδόπουλου του Κουκουζέλους σε ήχο πλ.α'...

Χρήστο, υπάρχει τουλάχιστον άλλο ένα:

Χειρόγραφος κωδικας Ιβήρων 974

173rΚαι πληρουμενου του αγιου Ευαγγελιου και των αιτησεων, αρχεται το χερουβικον [...] του Γλυκεος (ηχος πλ α΄, φ.180r) [...]

Γ.Θ.Στάθη "Τα Χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής"

...ας σταματήσω όμως διότι αν αρχίσει ο Ευθύμης δεν θα σταματήσει :D

Σοφή επιλογή... :D
 
Last edited:

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
Χρήστο, υπάρχει τουλάχιστον άλλο ένα:

Χειρόγραφος κωδικας Ιβήρων 974

173rΚαι πληρουμενου του αγιου Ευαγγελιου και των αιτησεων, αρχεται το χερουβικον [...] του Γλυκεος (ηχος πλ α΄, φ.180r) [...]



Σοφή επιλογή... :D
Τς τς τς:cool: σε ελάχιστα χειρόγραφα παραδίδεται το του Κορώνη στον Γλυκή (υποθέτω)...για κοίτα την επισύναψη...:)
Υ.Γ. έχω μνήμη ακόμη και ας αρχίζω να ασπρίζω...
 

Attachments

  • σάρωση0001.jpg
    396.6 KB · Views: 252

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
...σε ελάχιστα χειρόγραφα παραδίδεται το του Κορώνη στον Γλυκή (υποθέτω)...

Μπορεί να υποθέτεις σωστά μπορεί και όχι, ίσως όμως ναι, καθώς μόνο σε ένα χειρόγραφο μέχρι τώρα βρήκα του Γλυκέως σε πλ α΄ (μεταξύ περίπου 1300 καταλογογραφημένων χειρογράφων) οπότε μπορεί και να αποδίδεται στον Γλυκύ λανθασμένα. Αν το βρω και αλλού θα το παραθέσω.
 

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
Κίτρινη κάρτα :D

...για κοίτα την επισύναψη...

Η επισύναψη αναφέρει ότι πρώτος ο Κορώνης "σπάει" την χρωματική παράδοση των ήχων του Χερουβικού.

Αξίζει να σημειώσουμε πως στην βυζαντινή περίοδο τα χερουβικά τονιζόντουσαν ΜΟΝΟ σε χρωματικό γένος (β' η πλ.β')...

...μοναδική εξαίρεση αποτελεί ένα χερουβικό του Ξένου Κορώνη συμφοιτητή του Ιωάννου Παπαδόπουλου του Κουκουζέλους σε ήχο πλ.α'...

ο πρώτος ο οποίος "καινοτομεί" και μελοποιεί χερουβικά και στους οκτώ ήχους (άρα υπόκειται πλέον στον ήχο της εβδομάδος) είναι ο Μανουήλ Δούκας ο και παλαιός Χρυσάφης επονομαζόμενος...

Τς, τς, τς :cool: (και εγώ τώρα :D)

Δεδομένου ότι η Βυζαντινή Περίοδος τερματίζεται με την Άλωση της Πόλης, ότι ο Χρυσάφης ζει την Άλωση (ιστορικά δηλαδή εντοπίζεται ΠΕΡΙΠΟΥ στο "άλλαγμα" από τη Βυζαντινή στη Μεταβυζαντινή περίοδο), δεν μπορούμε να πούμε ότι μοναδική εξαίρεση είναι ο Κορώνης

...μοναδική εξαίρεση αποτελεί ένα χερουβικό του Ξένου Κορώνη...

αλλά ότι πρώτος ο Κορώνης μελοποιεί σε άλλο ήχο, όχι όμως μόνο αυτός και μετά ο Χρυσάφης καθώς υπάρχουν ΚΑΙ ΑΛΛΑ χερουβικά σε ΑΛΛΟ ΗΧΟ εκτός των β΄ και πλ β΄ πριν τον Χρυσάφη (ΑΡΑ στη βυζαντινή περίοδο):


Πρώτο:


Αγάθων ο Κορώνης (αδελφός του Ξένου Κορώνη) σε ήχο πλάγιο του πρώτου (πλ α΄) μαρτυρούμενο σε Ανθολογία Παπαδικής Μονής Λειμώνος 273 α΄ ήμισυ 16ου αιώνος, Ανθολογία Παπαδικής Λειμώνος 259 και για να μην υπάρχει αμφιβολία ότι έχει αποδωθεί εσφαλμένα "στον αδελφό" το χερουβικό του Ξένου Κορώνη...

...Στο χειρόγραφο της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Τμήμα Κωνσταντίνου Ανανιάδου χειρόγραφο 6, που συνιστά Ανθολογία της Παπαδικής του 1680, υπάρχει το εξής:

"...Ξενου του Κορωνη ηχος πλ α΄, Γερασιμου μοναχου ηχος πλ α΄, Αγαθωνος μοναχου αδελφου του Κορωνη ηχος πλ α΄..."

Δηλαδή συνμαρτυρία των δύο αυτών χερουβικών, προφανέστατα διαφορετικών.


Δεύτερο:


Ιωάννου του Κλαδά (γύρω στο 1400) σε ήχο πρώτο (α΄) και σε ήχο πλάγιο του τετάρτου (πλ δ΄). Δεν παραθέτω χειρόγραφα για την ώρα, μπορείτε όμως να τα βρείτε μεταγεγραμένα από τον Χουρμούζιο στους κώδικες ΕΒΕ-ΜΠΤ 704 και 705.


Τρίτο:


ΧΩΡΙΣ να το έχω διασταυρώσει περισσότερο, σε χειρόγραφα της Μονής Λειμώνος μαρτυρείται του Αγίου Ιωάννου του Κουκουζέλη σε πλάγιο του πρώτου ως εξής:

1. Μονή Λειμώνος 258, Ανθολογία Παπαδικής 1527

"...ηχος πλ α΄ πολυώνυμον πλην το βεβαιον εστι του Κουκουζελους..."

2. Μονή Λειμώνος 245, Ανθολογία Παπαδικής 1649

"...Κουκουζελους ηχος πλ α΄ καλωπισθεν παρα κωνς(αν)τ(ίν)ου του εξα χιάλου,..."


Και άλλα που θα παραθέσω όταν βρω χρόνο...


Υ.Γ. Η καινοτομία του Μανουήλ Χρυσάφου είναι η πλήρωση της οκταηχίας του Χερουβικού, όχι όμως η "καταφυγή" σε άλλους ήχους εκτός από β΄ και πλ β΄ , αυτό έγινε από όλους τους παραπάνω.
 
Last edited:

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
δ) Ειτα αρχεται ο μονοφωναρης τουτι, αργα και μετα μελους και μετα φοβου Θεου, πλ β΄ (φ 105r - 106v), Και τη ζωοποιω Τριαδι τον τρισαγιον υμνον προσαδοντες, πασαν νυν βιοτικην αποθωμεθα μεριμναν, [/FONT][/SIZE]

Υπήρχε τότε ή σε χειρόγραφα άλλη γραφή από τη σημερινή;
 

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
Γιώργος Μ.;19256 said:
Υπήρχε τότε ή σε χειρόγραφα άλλη γραφή από τη σημερινή;

Βεβαίως, το "νυν" αντί του "την" απαντάται και σε άλλα χειρόγραφα, όπως π.χ. στο Κουτλουμουσίου 457, μια Παπαδική του β΄ ημίσεως του ΙΔ΄ αιώνος (Γ.Θ.Στάθη "Τα Χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής"), για το οποίο υπάρχει και ιδιαίτερο θέμα.

206ν και εξής: "...πασαν νυν βιοτικην..."
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Γιῶργο,
Ὅσοι ἐκ τῶν παλαιῶν διάβαζαν ἤ καί οἱ σημερινοί διαβάζουν τό ἀξεπέραστο ἔργο τοῦ ἀειμνήστου χαλκέντερου καθηγητοῦ Π. Ν. Τρεμπέλα, Αἱ Τρεῖς Λειτουργίαι κατά τούς ἐν Ἀθήναις Κώδικας, ἀλλά καί ὅσοι ἔχουν διαβάσει τά βιβλία τοῦ μακαριστοῦ καθηγητοῦ Ἰω. Φουντούλη, κυρίως τίς Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικάς ἀπορίας, πού στήν κατηγορία αὐτή ἀνήκει ἡ πλειοψηφία τῶν μελῶν τοῦ φόρουμ, γνωρίζουν ὅτι ἡ ὀρθή γραφή εἶναι «πᾶσαν νῦν βιοτικήν».
Ἄλλωστε ἔτσι τό ἔχει καί ὁ π. Κ. Παπαγιάννης στήν νέα ἔκδοση τοῦ ἐγκολπίου τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας.

Εὐχαριστοῦμε τόν Χριστάκι καί τόν Εὐθύμη γιά τίς ἐνδιαφέρουσες πληροφορίες.

Ἐκκρεμεῖ νά γράψω γιά τά Ἐγκόλπια ἤ Συλλειτουργικά, σέ θέμα πού ἔχει ἀνοιχθεῖ.
Τελικά ἀπό ποῦ διάβαζαν οἱ ψάλτες τά ψαλλόμενα κείμενα τῆς λειτουργίας, ἤ ἐπληροφοροῦντο περί τοῦ τυπικοῦ;
Ἀπό τέτοια χειρόγραφα, πού διέσωζαν μαζί μέ τή μουσική καί τό κείμενο καί τό τυπικό.

Υ.Γ. Τί γινόταν κατά τήν διάρκεια τοῦ χερουβικοῦ διαφέρει ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν (αἰώνων διαδοχήν δηλονότι), κυρίως ὅμως ἀπό ἡμέρες ἐπίσημες ἤ ἀνεπίσημες καί ἄν λειτουργοῦσε Ἀρχιερεύς ἤ ὁ Πατριάρχης. Ἄλλ᾿ αὐτό εἶναι ἄλλο θέμα, παρ᾿ ὅτι ὅλα συνάπτονται, ὅπως ἔχει ξανατονισθεῖ.

 

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
π. Μάξιμος;19285 said:
Τελικά ἀπό ποῦ διάβαζαν οἱ ψάλτες τά ψαλλόμενα κείμενα τῆς λειτουργίας, ἤ ἐπληροφοροῦντο περί τοῦ τυπικοῦ;
Ἀπό τέτοια χειρόγραφα, πού διέσωζαν μαζί μέ τή μουσική καί τό κείμενο καί τό τυπικό.

Έτσι είναι πάτερ, ο χειρόγραφος κώδικας ήταν "εργαλείο" και όχι απλώς μουσική. Θα παραθέσω ενδιαφέροντα στοιχεία στο θέμα του κώδικα Κουτλουμουσίου 457.

π. Μάξιμος;19285 said:
Υ.Γ. Τί γινόταν κατά τήν διάρκεια τοῦ χερουβικοῦ διαφέρει ἀπό καιροῦ εἰς καιρόν (αἰώνων διαδοχήν δηλονότι), κυρίως ὅμως ἀπό ἡμέρες ἐπίσημες ἤ ἀνεπίσημες καί ἄν λειτουργοῦσε Ἀρχιερεύς ἤ ὁ Πατριάρχης.
Σαφέστατα.
 

phokaeus

Παλαιό Μέλος
Εύχαριστω, φίλε. Δυο απορίες μονο:
1) το χερουβικό του αγ. Ιωάννου που αναφέρθηκε προηγουμένως υπάρχει πουθενα;
2) το αρχείο περιέχοντα το MΠΤ 704 φαινεται ατελής - λάθος κάνω; Που υπάρχουν τα λοιπά;
 
Top