Τυπικόν 1ης Ιανουαρίου

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
1/1. Η ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Βασιλείου ἀρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας τοῦ μεγάλου (†379).

Χρόνια πολλά,

έχοντας υπ'όψιν τα σχετικά θέματα:

1η Ιανουαρίου σε Κυριακή: Απορίες τυπικού

Εορτές Περιτομῆς καί ῾Υπαπαντῆς τοῦ Κυρίου

θα ήθελα να προσθέσω ότι το Τυπικόν της 1ης Ιανουαρίου, όπως έχει κατασταλλάξει, ταιριάζει περισσότερο σε τυπική διάταξη Προεορτίων/Μεθεόρτων μετά Αγίου εορταζομένου εις η' [Τυπικόν Όρθρου Ενοριών, ΤΟΕ, σ. 278]. Ειδικά εν καθημερινή, η ομοιότητα είναι σχεδόν πλήρης με μόνη ουσιαστική διαφορά την μη ψαλμώδηση της Τιμιωτέρας [και την ψαλμώδηση της θ' ωδής].
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἐναλλακτικὸ Καὶ νῦν τῶν αἴνων ἀπὸ τὸ χφ. στιχηράριο ἁγ. Σάβα 361 τέλη ια' αἰ. φ. 83v, τὸ τυπικὸ τῶν Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 κ.ἄ.
 

Attachments

  • Pages from ΤΥΠΙΚΟΝ ΚΑΣΟΥΛΩΝ χφ. Taurin. gr. C III 17.pdf
    104.1 KB · Views: 40
  • Pages from χφ. ἁγ. Σάβα 361.pdf
    281 KB · Views: 27

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἐναλλακτικὸ Καὶ νῦν τῶν αἴνων ἀπὸ τὸ χφ. στιχηράριο ἁγ. Σάβα 361 τέλη ια' αἰ. φ. 83v, τὸ τυπικὸ τῶν Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 κ.ἄ.
«Ἦχος β'. Σήμερον ὁ Χριστὸς ὡς νήπιος ὁρᾶται κατὰ σάρκα, σήμερον ὁ τοῦ νόμου πάροχος τῷ νόμῳ ὑποκύπτει, τῶν ἀγγέλων αἱ στρατιαὶ θαυμάζουσι, τοῦ δεσπότου τὴν φρικτὴν συγκατάβασιν. Ὁ ὤν σὺν Πατρὶ πρὸ αἰώνων γὰρ, Ἰησοῦς νῦν ἐκλήθη ὡς ἄνθρωπος, τοῦ σῶσαι τοὺς ἐκβοῶντας ἀπαύστως· Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ...»

(χφ. ἁγ. Σάβα 361 στιχηράριο τέλη ια’ αἰ. φ. 83v, τυπικὸ Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 σ. 88 «αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν θαυμάζουσιν», χφ. Vat. gr. 1547 ἀνθολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 24r-v «ὁ συνῶν τῷ Πατρί», παρομοίως χφ. Σινὰ 646 ἀνθολόγιο ιδ' αἰ. φ. 155r-v).

Ὑπάρχουν καὶ ἄλλα ἰδιόμελα καὶ ἀπολυτίκια τῆς περιτομῆς.
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἀπολυτίκια

«Ἦχος δ’. Πρὸς Ταχὺ προκατάλαβε.

Ὁ φύσει ἀόρατος νῦν καθορᾶται σαρκί, ὁ Λόγος ὁ ἄκτιστος νῦν ἐκ παρθένου ἀγνῆς, τικτόμενος κτίζεται. Ὅθεν καὶ κατὰ νόμον δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους, ὀκταήμερον περιτομὴν καταδέχεται, αὐτὸν οὖν προσκυνήσωμεν ὡς Σωτῆρα ἡμῶν»

(χφφ. Σινὰ 595 μηναῖο ι’-ια’ αἰ. φ. 1r, ἁγ. Σάβα 156 κανονάριο ια’ αἰ. φ. 180v, Vat. gr. 2046 συναξάριο τέλη ια’-ἀρχὲς ιβ’ αἰ. φφ. 124v-125r, Paris. gr. 1589 συναξάριο ιβ’ αἰ. φ. 194r-v, Paris. gr. 1591 συναξάριο ιβ’ αἰ. φ. 130v, Σινὰ 638 μηναῖα ιγ’ αἰ. φφ. 281v-282r, Paris. gr. 1572 μηναῖα ιγ’ αἰ. φ. 143v «ὁ Λόγος ὁ ἄναρχος», Bodleian. Auctar. E. 5 10 κανονάριο τοῦ ἔτους 1329 ἔκδ. J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 1 σ. 170).



«Ἦχος αʹ.

Ὁ θρόνῳ πυριμόρφῳ ἐν ὑψίστοις καθήμενος.

σὺν Πατρὶ τῷ ἀνάρχῳ καὶ τῷ θείῳ σου Πνεύματι.

εὐδόκησας τεχθῆναι ἐν σαρκί.

ἐκ κόρης ἀπειράνδρου σου μητρός.

διὰ τοῦτο καὶ περιετμήθης ὡς ἄνθρωπος ὀκταήμερος.

Δόξα τῇ παναγάθῳ σου βουλῇ,

δόξα τῇ ἐπιφανείᾳ σου

δόξα τῇ πρὸς ἡμᾶς ἄκρᾳ συγκαταβάσει σου»

(χφ. Φλωρεντίας Conv. Soppr. 24 (a.k.a. 2742; Plut. 42) ἐκλογάδιο ια’ αἰ. φ. 147v, τυπικὰ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σ. 90 «διά τοῦτο περιετμήθης», Κασούλων τοῦ ἔτους 1173 σ. 88 «ἀπειράνδρου Ἰησοῦ, διά», παρομοίως χφφ. Vat. gr. 2068 πραξαπόστολος ια’ αἰ. φ. 210v, Vat. gr. 1866 ὡρολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 187r).



«Ἦχος πλ. δ’. Πρὸς Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν.

Ὁ εὐδοκήσας Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν,

μορφὴν δούλου ἀναλαβεῖν καὶ κάλλος, ἀναπλάσῃς μορφῆς τὸ πρῶτον τοῦ πλάσματος,

καὶ θεϊκῇ σου,

ἐν τῇ δόξῃ συνδοξάσῃς,

φιλάνθρωπε δόξα σοι»

(χφ. Σινὰ 598 μηναῖο ιβ’ αἰ. φ. 10r).





Ἰδιόμελα

«Ἦχος α’.

Τίς τὰς αἰνέσεις σου Λόγε ἤ τῆς προνοίας τὸ βάθος ἀξίως ἀνυμνήσει; Οὐ γὰρ ἐν τῇ κατὰ σάρκα πρώην ἀποῤῥήτῳ γεννήσει σου ἐξέστησαν μόνον αἱ ἄνω δυνάμεις, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ φρικτῇ καὶ θείᾳ περιτομῇ σου, δι’ ἧς τὸν κόσμον τῆς ἐμπαθοῦς ζωῆς ἠλευθέρωσας παντοδύναμε Κύριε δόξα σοι»

(χφφ. στιχηράρια Μ. Λαύρας Γ-74 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1002-1025 φφ. 26v-27r, Σινὰ 1219 ια’ αἰ. φ. 66v «ἀνυμνήσει ποτέ;...τῆς ἐμπαθοῦς ζωῆς λυτρωσάμενος ἐλέησον ἡμᾶς ὡς φιλάνθρωπος»).



«Ἦχος β’.

Ὑπερούσιε ἄναρχε Χριστὲ περιτομὴν ὀκταήμερον κατεδέξω σαρκὶ νόμον πληρῶν ἔγγραφον καὶ ἄγραφον οἰκονομίαν καὶ τύπον εἰσάγων ἵνα τὰ προκαταρτικὰ τῶν παθῶν ὀκτωμερῆ περιελόντες τὸν ὄγδοον αἰῶνα κληρονομήσωμεν, εἰς ὅν εἰσάγαγε ἡμᾶς κεκαθαρμένους κηλίδων ταῖς πρεσβείαις τῆς ἀχράντου σου μητρὸς πολυέλεε»

(χφ. Σινὰ 1219 στιχηράριο ια’ αἰ. φ. 67r).



«Ἦχος δ’.

Ὤ τῆς ἀφάτου καὶ θείας οἰκονομίας σου ἀνερμήνευτε Κύριε! Τί τὸ τμῆμα ὅ,τι ποτὲ ἦν γέγονεν τῆς ἀψαύστου σαρκός σου, ἐν τοῖς ἀκαταλήπτοις δὲ ὄν ὑμνοῦμεν καὶ δοξολογοῦμεν αὐτὸ φιλάνθρωπε»

(χφ. Σινὰ 1219 στιχηράριο ια’ αἰ. φ. 67r).



«Ἦχος πλ. β’.

Τὰ σεραφὶμ εἰκονίζοντες Ἰησοῦ ὁ Θεὸς ἡμῶν τὸν τρισάγιον ὕμνον βοῶμεν σοι· ἅγιος ἅγιος ἅγιος εἶ ὁ ἄχρονος καὶ ἐν χρόνῳ, ὁ ἀμήτωρ ἄνω καὶ κάτω ἀπάτωρ διὰ τὴν ἡμῶν σωτηρίαν, ὁ ἀπρόσιτος τοῖς ἀγγέλοις καὶ βροτοῖς προσιτός, ὁ περιτομὴν σαρκικῶς καταδεξάμενος καὶ σωτηρίαν ἄμαχον δωρησάμενος. Σωτὴρ γὰρ κληθεὶς ὁ ἀκατονόμαστος σώζοις ἀεί με βοᾶν σοι Κύριε δόξα σοι»

(χφφ. στιχηράρια Μ. Λαύρας Γ-74 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1002-1025 φ. 27r, Σινὰ 1219 ια’ αἰ. φ. 67r «τὸν ἀσίγητον ὕμνον...ὁ ἀπρόσιτος ἀγγέλοις...ὁ περιτομὴν σαρκός», Σινὰ 592 μηναῖα τοῦ ἔτους 1227 φ. 69v).





«Ἦχος πλ. δ’.

Ὁ συνάναρχος καὶ συναΐδιος Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Πατρὸς κλίνας οὐρανοὺς κατῆλθεν ἐπὶ γῆς καὶ ἐσαρκώθη δι’ ἡμᾶς ἐκ τῆς ἀπειρογάμου Θεοτόκου, ἄνθρωπος γενόμενος διὰ φιλανθρωπίαν. Περιτομὴν κατεδέξατο ὁ ἀπαθὴς τῇ θεότητι διδοὺς ἡμῖν τύπον καὶ ὑπογραμμὸν πᾶσι πρὸς σωτηρίαν. Αὐτῷ πιστοὶ βοήσωμεν· ὁ πάντα πρὸς τὸ συμφέρον οἰκονομήσας Σωτὴρ ἡμῶν δόξα σοι»

(χφ. Σινὰ 1219 στιχηράριο ια’ αἰ. φ. 67r).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ψάλλονται διπλὲς καταβασίες, ἴσως διότι ἀρχικὰ οἱ κανόνες τῆς ἡμέρας τῶν Φώτων ψάλλονταν ἐναλλάξ καὶ στὰ προεόρτια (χφφ. Σινὰ ΜΓ 56+ΜΓ 5 προστουδιτικὸ τροπολόγιον (μηναῖον) ναοῦ Ἀναστάσεως), πρὶν γραφτοῦν προεόρτιοι κανόνες.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ψάλλονται διπλὲς καταβασίες, ἴσως διότι ἀρχικὰ οἱ κανόνες τῆς ἡμέρας τῶν Φώτων ψάλλονταν ἐναλλάξ καὶ στὰ προεόρτια (χφφ. Σινὰ ΜΓ 56+ΜΓ 5 προστουδιτικὸ τροπολόγιον (μηναῖον) ναοῦ Ἀναστάσεως), πρὶν γραφτοῦν προεόρτιοι κανόνες.
Καί ἡ 1η Ἰανουαρίου ἀνήκει στά προεόρτια τῶν Φώτων;
Ἕψαξα ἀρκετά καί τελικά βρῆκα ποῦ εἴχαμε γράψει γιά τό θέμα τῶν διπλῶν καταβασιῶν στήν Περιτομή.
Ἐδῶ, λοιπόν, καί ἄς ἔχουμε παραπομπή ἀπό αὐτό τό θέμα.

Ἡ ἀπορία σου (καί ὅλων μας) εἶναι δικαιολογημένη ἀγαπητέ Δημήτριε. Βλέπεις τά Τυπικά μᾶς ὁρίζουν κάποια πράγματα χωρίς καί νά μᾶς ἐξηγοῦν.
Θυμήθηκα ὅμως νά ἀνατρέξω στά Πρακτικά καί τίς Εἰσηγήσεις τοῦ Η' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟY ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟY ΣΥΜΠΟΣΙΟY ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ μέ θέμα «ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟΝ» 18-20 Σεπτεμβρίου 2006 - Βόλος, τό ὁποῖον ὡς βιβλίο μᾶς ἐπεδόθη ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο καί ἐκεῖ βρῆκα τήν εἰσήγηση τοῦ Πρεσβυτέρου Στεφάνου Αλεξόπουλου «ΟΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΤΟΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ», ἡ ὁποία δημοσιεύεται καί στή ἱστοσελίδα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.
Ἐκεῖ διάβασα, ὅτι

Η πρώτη αναφορά στην εορτή της Περιτομής του Κυρίου απαντάται στο Οδοιπορικό της Εθερίας (ή Εγερίας), τη σημαντικότατη αυτή πηγή πληροφοριών για την λειτουργική πράξη των Ιεροσολύμων κατά το τέλος του 4ου αιώνος μ.Χ. Σύμφωνα λοιπόν με την Εθερία (κεφ. 25), και για οκτώ ημέρες μετά τα Επιφάνεια (6 Ιανουαρίου – συνεορταζόταν η Γέννηση και η Βάπτιση του Ιησού) ο επίσκοπος λειτουργούσε καθημερινά και με μεγαλοπρέπεια. Την ογδόη ημέρα η λειτουργία ετελείτο στο Σταυρό, στο αίθριο μεταξύ της ροτόντας της Αναστάσεως και της Βασιλικής του Κων/νου. Η λειτουργία αυτή έκλεινε τον κύκλο εορτασμού των Επιφανείων, ενεργώντας ως απόδοση της εορτής.Διαβάστε καί ἄλλα πολύ σημαντικά παρακάτω, πού φαίνεται ἀπό ἀρχαῖες πηγές, ὅτι πρίν τόν διαχωρισμό τῆς Ἑορτῆς τῶν Ἐπιφανείων (6 Ἰανουαρίου) σέ δύο, Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) καί Θεοφάνεια, ἡ Ἑορτή τῆς Περιτομῆς ἑορτάζετο τήν 14ην Ἰανουαρίου ὡς ὀγδόη ἡμέρα ἀπό τήν Γέννηση μαζί καί άπόδοση τῶν Ἐπιφανείων.
Ἔτσι φαίνεται ὅτι ἐπεκράτησε καί ἡ πρόβλεψη διπλῶν Καταβασιῶν τῶν Θεοφανείων, ὅπως στήν ἀπόδοση τῶν Θεοφανείων, πού ἦταν καί ἡ παλιά ἡμερομηνία τῆς Ἑορτῆς τῆς Περιτομῆς.

Περισσότερες λεπτομέρειες μας δίνει μια άλλη σημαντικότατη πηγή πληροφοριών για την λειτουργική πράξη των Ιεροσολύμων στις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ., το Αρμενικό Λεξιονάριο. Μαθαίνουμε ότι «την όγδοη ημέρα μετά την Γέννηση (=14 Ιανουαρίου), ημέρα της περιτομής του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, μαζευόμαστε στην Ανάσταση». Ακολουθεί μια σημείωση, η οποία είναι σημαντική, διότι συνδέει το κλείσιμο του οκταήμερου κύκλου της εορτής της Γέννησης του Χριστού με την εορτή της Περιτομής: «Ο κανόνας των αγίων Επιφανείων ολοκληρώθηκε». Με άλλα λόγια, η εορτή η οποία εδώ ονομάζεται Περιτομή, και που εδώ κλείνει την οκτάβα των Επιφανείων, είναι η ίδια εορτή που περιέγραψε η Εθερία στο Οδοιπορικό της έναν αιώνα πριν. Η μόνη διαφορά είναι ο τόπος τελέσεως της Θείας Λειτουργίας, η οποία τώρα γίνεται στην ροτόντα της Αναστάσεως, ένδειξη πιθανόν μιας μεγαλύτερης έμφασης στην εορτή της Περιτομής.
Η εισαγωγή του εορτασμού της Γέννησης του Χριστού στην Ανατολή στις 25 Δεκεμβρίου προκάλεσε και την μεταφορά της εορτής της Περιτομής από τις 14 την 1 Ιανουαρίου.
 
Top