Τυπικόν Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως - βυζαντινό χειρόγραφο (10ος-11ος αι.) της Βιβλιοθήκης της Δρέσδης με αριθμό Α 110

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
http://www.amen.gr/article18706

Ένα σπάνιο και ξεχασμένο χειρόγραφο, με τον κωδικό Α 110, για την παρουσία του αυτοκράτορα και του πατριάρχη στις λειτουργικές εκδηλώσεις της Μεγάλης Εκκλησίας, δηλαδή της Αγίας Σοφίας, βρήκε στην βιβλιοθήκη Λαντέν της Δρέσδης και μελετά ο διαπρεπής καθηγητής Βυζαντινής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβώνης και διευθυντής Σπουδών στην «École Pratique des Hautes Études», Μπερνάρντ Φλουσέν.
Το χειρόγραφο, που χρονολογείται στα τέλη του 10ου μ.Χ. αιώνα, κατά μεγάλο μέρος είναι αποσβεσμένο λόγω της υγρασίας και των περιπετειών που υπέστησαν τα φύλλα του κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Την καταβολή των εξόδων συντήρησης του σε ειδικό εργαστήριο στην Κολωνία ανέλαβε το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντης.
Ο καθηγητής Φλουσέν, ο οποίος μίλησε για το χειρόγραφο σε συνέδριο της Επιτροπής Θείας Λατρείας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας Κύπρου, επαίνεσε την φιλοκαλία του Ιδρύματος Λεβέντη και ευχαρίστησε τον πρόεδρο του για την οικονομική αρωγή. Το χειρόγραφο , μετά την συντήρηση του, πρόκειται να εκδοθεί με σχόλια και υπομνήματα.
Ο διευθυντής του Ιδρύματος «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης», Χαράλαμπος Μπακιρτζής, δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι το Ίδρυμα ενδιαφέρθηκε για το βυζαντινό χειρόγραφο (10ος - 11ος αι.) της Βιβλιοθήκης της Δρέσδης με αριθμό Α 110 δια την παλαιότητά του και διά το περιεχόμενό του.
Για τους λόγους αυτούς και στο πλαίσιο των στόχων του Ιδρύματος για την ανάδειξη του βυζαντινού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας οι Επίτροποι του Ιδρύματος, είπε ο κ. Μπακιρτζής, αποφάσισαν τη συντήρηση του πολύτιμου αυτού χειρογράφου και τη διάσωσή του από τη φθορά του χρόνου. Ο διευθυντής του Ιδρύματος Λεβέντη εξέφρασε την βεβαότητα ότι η δημοσίευση του από τον διακεκριμένο καθηγητή Φλουσέν θα είναι σημαντική επιστημονική συμβολή..
Σύμφωνα με τον καθηγητή Φλουσέν η τάξη της Θείας Λειτουργίας στην Κωνσταντινούπολη επηρεάστηκε από ένα στοιχείο πρωτογενές: την παρουσία του αυτοκράτορα στις λειτουργικές εκδηλώσεις της Μεγάλης Εκκλησίας, δηλαδή της Αγίας Σοφίας. Οι τελετές αυτές, αυτοκρατορικές ή πατριαρχικές, κυρίως στη μεσοβυζαντινή περίοδο μαρτυρούνται μέσα από δύο βασικές πηγές: το βιβλίο με τίτλο «Περί Βασιλείου Τάξεως» του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Στ΄ Πορφυρογέννητου (946-950) και το «Τυπικόν της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας», δηλαδή το καθεδρικό τυπικόν της Αγίας Σοφίας.
Η πρώτη έκδοση του Τυπικού της Αγίας Σοφίας έγινε από το διακεκριμένο λειτουργιολόγο Juan Mateos. Στην έκδοση αυτή επισημαίνεται η παρουσία του αυτοκράτορα σε διάφορες τελετές στη Μεγάλη Εκκλησία. Ωστόσο, λεπτομερέστερη περιγραφή της παρουσίας και συμμετοχής του αυτοκράτορα στη λειτουργική ζωή της Αγίας Σοφίας περιλαμβάνεται στο χειρόγραφο της βιβλιοθήκης της Δρέσδης της Γερμανίας, υπό τον κωδικό Α 110. Το χειρόγραφο αυτό διαλαμβάνει κατά μέγιστο μέρος κείμενο Πραξαποστόλου, Τυπικού και Συναξαρίου.
Ο καθηγητής Φλουσέν τόνισε ότι η Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία «χαρακτηριζόταν από ένα μοναδικό στοιχείο, που της δίνει μια θεαματική μορφή: την συμμετοχή του αυτοκράτορα στις μεγάλες εορτές». Ο Φλουσέν, αναφερόμενος στην σχέση Κράτους - Εκκλησίας στο Βυζάντιο, τόνισε: «οι σχέσεις ήταν, βέβαια, στενές, αλλά ο αυτοκράτορας δεν είναι ιερατικό πρόσωπο. Είναι ένας λαϊκός. Οι σχέσεις είναι στενές, αλλά διακριτές».
Επίσης, ο Γάλλος καθηγητής, έδωσε μικρό δείγμα του πλούτου του χειρογράφου της Δρέσδης:
«Ο βασιλεύς εισερχόμενος τας λεγόμενας ωραίας πύλας (νότια είσοδος της Αγίας Σοφίας, όπου η περίφημη ψηφιδωτή παράσταση της ενθρόνου Θεοτόκου και των αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου και Ιουστινιανού), αποτιθείς τε το στέμμα εν τω συνήθει τόπω, εισέρχεται τας Χαλκάς πύλας του νάρθηκος και ευθύς ασπάζεται τον πατριάρχην και το άγιον ευαγγέλιον. Και λαβόμενοι της χειρός αλλήλων, ερχόμενοί τε μέχρι των βασιλικών πυλών, ποιούσι την είσοδον ψαλλόντων των αναγνωστών εν τω άμβωνι εισοδικόν. Εν εκκλησίαις ευλογείται τον Θεόν…Χριστός Ανέστη» ( Από την Θ.Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα)
«Γίνεται δε και η προέλευση κατά το τυπικό και ανέρχεται η λιτανεία στο Φόρο. Και αφού γίνουν εκεί δοξολογίες, επιστρέφει στα Χαλκοπρατεία και γίνεται σύμφωνα με την τάξη η λειτουργία… και αφού γίνει η είσοδος, ο βασιλεύς έρχεται πρώτα μέχρι των αγίων θυρών του βήματος προσευχόμενος και σφραγίζει μετά φατλίων ( κεριών) και πηγαίνει στην αγία Σορό με τον Πατριάρχη και κάνει εκεί τα ίδια πράγματα. Στη συνέχεια ο μεν βασιλεύς ανεβαίνει στα Κατηχούμενα, ο δε πατριάρχης επιστρέφει στο θυσιαστήριο του ναού και θυμιατίζει και σφραγίζει και αυτός μετά φατλίων. Και δίδεται στους Ψάλτες καιρός και αρχίζουν τον Τρισάγιον Ύμνον»( ΓΕΝΕΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ)
«Οι σιλεντιάριοι ( αξιωματούχοι της αυτοκρατορικής αυλής) τραβούν από την μια και από την άλλη τα βήλα παραπέτασμα), δεξιά και αριστερά και εισέρχεται ο πραιπόσιτος (Ο πραιπόσιτος του ιερού κουβουκλίου ή του ευσεβεστάτου κοιτώνος ήταν επόπτης ή προϊστάμενος στις υπηρεσίες του παλατιού και ανώτατος αυλικός αξιωματούχος), ο οποίος προπορεύεται σύμφωνα με την τάξη των μαγίστρων(επικεφαλής ομάδας υπηρεσιών της κεντρικής διοίκησης της αυτοκρατορίας) και ανθυπάτων. Και ο μεν πραιπόσιτος στέκει στον τόπο του, το ίδιο και οι οστιάριοι (θυρωροί) στέκονται στους τόπους τους, οι δε μάγιστροι ασπάζονται σύμφωνα με το τυπικό τους δεσπότες, πρώτα τα γόνατά τους, έπειτα τα χέρια τους και στη συνέχεια το στόμα, και στέκονται δεξιά και αριστερά στις γνώριμες τάξεις».
«Και εάν θελήσει ο βασιλεύς, εισέρχεται στο θυσιαστήριο και θυμιατίζει την αγία τράπεζα, ειδεμή αφού προσευχηθεί μπροστά από τις άγιες θύρες και βάλει αποκόμβι (πουγγί), πηγαίνει στους τάφους με τον πατριάρχη και θυμιατίζει το σημάδι του αγίου Πέτρου και τον τάφο του κυρού Λέοντος. Και αφού περάσει από τον λάρνακα του αγίου Κωνσταντίνου ανεβαίνει στα Κατηχούμενα».
Από τα παραδείγματα αυτά , επισημαίνει ο δρ. Γιώργος Χριστοδούλου, συνεργάτης του καθηγητή Φλουσέν, συνάγεται ότι «η αυτοκρατορική τάξη συμπλέκεται με την πατριαρχική λειτουργία, κοινό χαρακτηριστικό της συμβίωσης των συμβόλων στο βυζαντινό πολιτισμικό ιδεώδες».
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Νομίζω —καί ἀπό τήν περιγραφή καί τά ἀποσπάσματα πού διαβάζουμε στό ἄρθρο— ὅτι πρέπει νά εἶναι ἴδιο μέ τό χφ Α 104 τῆς ἴδιας βιβλιοθήκης, πού ἐξέδωσε ὁ Dmitrijevski, καί ἀπορῶ πῶς δέν ἀναφέρθηκε.
Πάντως καλή θά εἶναι μιά νέα ἔκδοση πού θά εἶναι ἀκριβέστερη ὡς πρός τήν ἀνάγνωση τοῦ χφ ἀπ᾿ αὐτή πού ἔκανε ὁ —κατά τά ἄλλα μέγας— Dmitrijevski στό Α 104.

 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Πῶς ἐνεργοποιοῦμε τὴν ἀναγνώριση κειμένου στὸ Adobe Acrobat XI Pro;

Εὐχαριστῶ!
 

monopati

Απλό μέλος
Πῶς ἐνεργοποιοῦμε τὴν ἀναγνώριση κειμένου στὸ Adobe Acrobat XI Pro;

Εὐχαριστῶ!
File->Export To->Microsoft Word->Word Document

Εναλλακτικά, από το Office 2016 και μετά, μπορούμε να ανοίξουμε ένα PDF απευθείας με το Word.
 

monopati

Απλό μέλος
Το συγκεκριμένο αρχείο pdf έχει ενσωματωμένες γραμματοσειρές τόσο για τα ρώσικα όσο και για τα πολυτονικά ελληνικά.
Φαίνεται πως αν στον υπολογιστή που χρησιμοποιούμε με το Acrobat δεν υπάρχουν οι γραμματοσειρές αυτές, τότε το αποτέλεσμα είναι το παραπάνω αρχείο.
Από κάποιες δοκιμές που έκανα δεν κατάφερα να κάνω extract τα fonts από το pdf. Το καλύτερο που κατάφερα ήταν να κάνω αναγνώριση μόνο στα ελληνικά ή μόνο στα ρώσικα και αυτό ανά σελίδα και όχι για όλο το έγγραφο.
 
Top