[Ερώτηση] Το «Ασματικόν» της Δοξολογίας

[Dimitri]

Γιατί το αργό τρισάγιο στο τέλος της δοξολογίας λέγεται "Ασματικόν"; Ευχαριστώ.

 

[π. Μάξιμος]

Ὁ μακαριστός Φουντούλης στό «᾿Ι. Μ. Φουντούλη, Λειτουργική (Σημειώσεις πρός χρῆσιν τῶν φοιτητῶν), Τεῦχος Ε΄. Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου» σελ. 28 κ.ἑ. γράφει ὅτι ἔτσι «χαρακτηρίζεται εἰς τά χφφ. καί ἔντυπα λειτουργικά βιβλία τό εἰς τήν μεγάλην δοξολογίαν ἐπισυναπτόμενον τρισάγιον». Περί αὐτοῦ ἔχω γράψει ἐδῶ.

Σαφῶς ὅμως γνωρίζουμε ὅτι ἔτσι ἀποκαλεῖται σήμερα ἡ περισσή αὐτοῦ τοῦ τρισαγίου, πού, ὅπως λές, ψάλλεται «ἀργό».

«ᾈσματικόν» κατ᾿ ἀρχήν εἶναι ὀνομασία βιβλίου χρησιμοποιουμένου ὑπό τῶν χορῶν τοῦ Βυζαντίου, ἐν ἀντιθέσει μέ τό «Ψαλτικόν» πρός χρῆσιν τῶν ψαλτῶν, καί βρισκόταν στά χέρια τῶν διευθυνόντων τούς χορούς.
Στή συνέχεια ὅταν ἕνας ὕμνος χαρακτηρίζεται «ᾀσματικός» σημαίνει περισσότερο μελισματικός ἕως καλοφωνικός. Τέτοιοι ὕμνοι στό «ρεπερτόριο τοῦ ᾌσματος», ἐκτός ἀπό τά τρισάγια καί τά ἀντί τρισαγίου τροπάρια, συγκαταλέγονται σέ ἀρχαίους κώδικες καί χερουβικά, ἄλλα ἠχήματα ἤ τελευταῖοι στίχοι στιχολογιῶν, ὅπως ἑξαψάλμου καί ἄλλων ἀντιφώνων, κοινωνικῶν, ἄλλες κατακλεῖδες καί μέ κρατήματα «ἀπό χοροῦ». Αὐτό τό τελευταῖο (τό «ἀπό χοροῦ») ἴσως ὀνοματίζει καί νοηματοδοτεῖ τό μέ πλέον μελισματική σύνθεση ᾀσματικό τρισάγιο, ὅρος πού ἔμεινε μέχρι τίς ἡμέρες μας ἀπό τήν παλαιά πρακτική τῶν χορῶν τοῦ Βυζαντίου, εἰδικότερα τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ ᾀσματικοῦ τυπικοῦ.

ΥΓ. Πρέπει κανείς νά διαβάσει τήν διατριβή τῆς Σπυράκου...