Το «Αιωνία η μνήμη» Μουσικολογικά, π. Νεκτάριος Πάρης (συλλογή μουσικών κειμένων)

[ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΚΟΥΓΙΑΣ]

Αἰωνία μνήμη σημαίνει ἀτελείωτη ζωὴ κοντὰ στὸν Θεό, μετοχὴ στὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ὅπου δὲν θὰ ὑπάρχει πόνος, λύπη καὶ στεναγμός...
Εἶναι ἀπὸ τὶς σπάνιες περιπτώσεις ὕμνων τῆς ὀρθοδόξου λατρείας, οἱ ὁποῖες δὲν συνδέονται μὲ ἱερολογικὴ ἀναφορὰ μὲ τὸ Θεῖο, μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ ἤ μὲ κάποιο ἀπὸ τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ἡ μελοποίηση τοῦ Αἰωνία ἡ μνήμη εἶναι νεωτερισμὸς τοῦ 20ου αἰῶνος. Πρῶτος ὁ Ἀνδρέας Τσικνόπουλος δημοσιεύει μελοποιημένο τὸ Αἰωνία ἡ μνήμη, στὸ ἔργο του Νεκρώσιμος Άκολουθία (1890), σὲ ἦχο πλάγιο τοῦ τετάρτου κατὰ τριφωνίαν, μὲ ὕφος νὰ ἀποκλίνει πρὸς τὸ ἐκφωνητικό. Ἡ μελωδία αὐτὴ δὲν περιλαμβάνει τριπλὴ ἐπανάληψη τοῦ Αἰωνία ἡ μνήμη ἀλλὰ μόνο διπλή...
Περισσότερα, εδώ.
Ο π. Νεκτάριος Πάρης είναι
Ἀρχιμ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου
Καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Α' ψάλτης της Ιεράς, Βασιλικής, Πατριαρχικής & Σταυροπηγιακής Μονής των Βλατάδων

 

[π. Μάξιμος]

Κύριε Κούγια, ἐπειδή ρέπετε πρός τό κήρυγμα... (ὅπως κατ᾿ ἐπανάληψη σᾶς ἔχουμε παρατηρήσει), ἐνῶ ἐδῶ εἷναι μουσικό φόρουμ, γι᾿ αὐτό μετέφερα (μέ ἀνακατεύθυνση) τό θέμα στά νεκρώσιμα μουσικά καί διόρθωσα καί τόν τίτλο.
Τό «Αιωνία η μνήμη» τοῦ Τσικνοπούλου τό βλέπουμε στό «Ακολουθία Νεκρώσιμος», Ανδρέου Β. Τσικνοπούλου, Αθήνα, επίτομη (1890), ἐνῶ δέν ἔχει καμμία σχέση μέ αὐτό πού πρέπει νά ψάλλουμε.
Ὑπάρχει παλαιότατο θέμα Περί του ήχου του "Αιωνία η μνήμη", ὅπου ἀναφέρεται ὅτι ο κ. Εμμανουηλίδης, Α. Λ. τ. Μ.τ.Χ.Ε. μου είπε ότι το συγκεκριμένο μέλος το ψάλλουν στο Πατριαρχείο σε πλ. Α΄ εναρμόνιο. Όταν ήρθε πέρσι στην Κύπρο νομίζω ότι μας το έψαλε στον συγκεκριμένο ήχο. Το ίδιο, νομίζω, και ο κ. Νεραντζής. Επίσης, νομίζω ότι έχω ακούσει τον Στανίτσα ΄την μοναδική φορά που έψαλε αυτό το μέλος να το ψέλνει σε πλ. Α΄εναρμόνιο.
Ὁ π. Δαβίδ (τότε Παν. Σόμαλης) εἶχε γράψει: Νομίζω ο π. Νεκτάριος Πάρης έχει κάνει σχετική έρευνα την οποία έχει μάλιστα δημοσιεύσει κιόλας συγκρίνοντας τις μελωδίες των διαφόρων ομοδόξων εκκλησιών. Δέν νομίζω ὄτι εἶναι αὐτό τό ἄρθρο. Θά πρέπει νά βρεθεῖ ἄν περιλαμβάνει καί μουσικά.
Ὁ π. Νεκτάριος Πάρης σέ αὐτό τό ἄρθρο (ἐκτός αὐτῶν πού περιέλαβε ὁ κ. Κούγιας) γράφει:
«Τὰ χειρόγραφα καὶ οἱ πρῶτες ἔντυπες μουσικὲς ἐκδόσεις δὲν περιέχουν τὴν μελωδία τοῦ Αἰωνία ἡ μνήμη πρᾶγμα τὸ ὁποῖο δηλώνει ὅτι ἁπλῶς αὐτὸ ἐκφωνεῖτο ἀπὸ τὸν κλῆρο ἤ ἐψάλλετο σὲ λογῶδες μέλος.
Ἀπὸ τὶς δημοσιευμένες ἕως σήμερα μελωδίες, οἱ περισσότερες εἶναι μελοποιημένες στὸν τρίτο ἦχο. Οἱ μελωδίες αὐτὲς ἔχουν ἐνδιάμεσες καταλήξεις στὴν παραμεσότητα (Νη) ἤ στὴν μεσότητα (Πα) καὶ διατηροῦν τὰ βασικὰ στοιχεῖα τοὺ ἐκκλησιαστικοῦ τρίτου ἤχου.
Ὁ τρίτος ἦχος φαίνεται ὅτι ἐπελέγη λόγω τοῦ θριαμβευτικοῦ του ὕφους, καὶ τῶν δυνατοτήτων του νὰ προκαλέσει αἰσθήματα γενναιότητος καὶ ἐλπίδος, στοιχεῖα τὰ ὁποία πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν τὴν ὅλη ἀτμόσφαιρα μιᾶς κηδείας ἤ ἑνὸς μνημοσύνου.
Ὅλες οἱ νεώτερες μελωδίες τοῦ πρώτου καὶ τοῦ πλαγίου πρώτου οἱ ὁποῖες ἀφοροῦν τὸ Αἰωνία ἡ μνήμη ἔχουν ἐξωεκκλησιαστικὰ μελωδικὰ σχήματα, πολλὲς εἶναι ἐπηρεασμένες ἀπὸ ἐξωτερικὰ μουσικὰ ῥεύματα τοῦ 20ου αἰῶνος, καὶ ἀποτελοῦν χαρακτηριστικὰ δείγματα τῆς ἀλλοιώσεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους.
Γιὰ τὴν διατήρηση σοβαρότητος καὶ ὁμοιομορφίας θὰ πρέπει τὸ Αἰωνία ἡ μνήμη νὰ ψάλλεται μόνο σὲ ἕνα ἦχο, τὸν τρίτο, μὲ ἐνδιάμεσες καταλήξεις στὴν παραμεσότητα ἤ τὴν μεσότητα.
Εἰδικότερα ἡ μελωδία μὲ ἐνδιάμεσες καταλήξεις στὴν παραμεσότητα (Νη) μπορεῖ, ὡς πλέον ἁπλὴ καὶ λαοφιλής, νὰ ἱκανοποιήσει καὶ τὴν ἀπαίτηση τῶν καιρῶν μας γιὰ συμψαλμωδία σὲ ὁρισμένα σημεῖα τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν.»
Προσωπικῶς συμφωνῶ, καθώς καί ὁ Διαχειριστής ἐδῶ «Το "Αιωνία η Μνήμη" το λέμε στην παραδοσιακή του μελωδία ή σε (φεύ) μινόρε (όταν ο Αρχιεπίσκοπος το ξεκινήσει σε μινόρε - δεν το κάνει πάντα).» (Γιά ὅσους δέν γνωρίζουν, ὁ Διαχειριστής εἶναι στήν Αὐστραλία)
Σχετικά θέματα:
"Αιωνία η μνήμη" Ιωάννη Βουτσινά σε ήχο πλ. α΄
Αἰωνία ἡ μνήμη - Ἧχος πλ.β΄, Σῑμος Σαββινίδης (1963)
αιωνία η μνήμη σε ήχο γ΄ , πλ. α΄ και του αείμνηστου Θρ. Στανίτσα σε πλ. α΄.

Γράψατε σχετικῶς καί παραθέσατε μουσικά κείμενα, αὐτά μάλιστα πού ἐννοεῖ ὁ π. Νεκτάριος Πάρης.