π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Ἡ ἀκολουθία Τριθέκτη ἤ Τριτοέκτη εἶναι μιά παλαιά ἀκολουθία τοῦ ᾀσματικοῦ ἤ ἐνοριακοῦ τυπικοῦ καί δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τίς μοναχικές ἀκολουθίες τῶν Ὡρῶν καί συγκεκριμένα τῆς Τρίτης καί Ἕκτης. Ἡ ὀνομασία της προέρχεται ἀπό τήν ὥρα τελέσεώς της, δηλαδή μεταξύ τῶν ὡρῶν τρίτης καί ἕκτης τοῦ βυζαντινοῦ ὡραρίου, δηλ. 9 π.μ. – 12 μ.. Αὐτή εἶναι κατά βάσιν καί ἡ ὥρα τελέσεως τῆς τελείας Θ. Λειτουργίας, ἤτοι μετά τήν Ἕκτην Ὥραν τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ κατ᾿ ἀκρίβειαν μέχρι σήμερα.
Ἄλλωστε αὐτή ἡ ἀκολουθία ἐτελεῖτο σέ ἀντικατάσταση (ὑποκατάστατον) τῆς Θ. Λειτουργίας σέ μέρες πού δέν ἐπιτρεπόταν ἡ τέλεση τελείας Θ. Λειτουργίας. Τό διάγραμμά της «ἀποσῴζει» αὐτό τῆς Θ. Λειτουργίας μέχρι τῆς μεγάλης εἰσόδου.
Στή σημερινή θεία λατρεία συναντᾶμε αὐτήν τήν ἀκολουθία, ὡς ἀπομεινάρι καί ὄχι ὡς πραγματικότητα, κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστήν στό λειτουργικόν βιβλίον «Τριῴδιον» τίς καθημερινές, ὅπου μετά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου διαβάζουμε: ΕΙΣ ΤΗΝ ΤΡΙΘΕΚΤΗΝ. Ἐκεῖ ὑπάρχει ἕνα τροπάριο τῆς Προφητείας (καλούμενο), Προκείμενον τῆς Προφητείας, Ἀνάγνωσμα προφητικό καί πάλιν Προκείμενον. Αὐτό εἶναι τό κινητό μέρος τῆς ἀκολουθίας ἐναλλασσόμενο καθ᾿ ἑκάστην, ἐνῶ τά ἄλλα στοιχεῖα (ψαλμικά ἀντίφωνα μετά τῶν ἐφυμνίων, εὐχές, συναπτές καί δεήσεις) ἦταν σταθερά. Σήμερα αὐτά ἀναγινώσκονται στήν ἀκολουθία τῆς Ἕκτης Ὥρας κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστήν, ὅπως προβλέπεται ἀπό τήν τάξη.
Ἕτερον στοιχεῖο πού διασῴζεται ἀπό αὐτή τήν ᾀσματική ἀκολουθία εἶναι τά ἀντίφωνα τῆς Θ. Λειτουργίας μετά τῶν ἐφυμνίων των (πρβλ. Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου καί Ψάλτου, σελ. 12) ὄχι ὡς ἀκρίβεια ἀλλ᾿ ὡς διάγραμμα, ἀφοῦ τά ἐφύμνια τῆς Τριθέκτης εἶναι μέν τό «Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου...» καί τό «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ...», ἀλλά καί τό διπλοῦν ἤ τριπλοῦν «Ἀλληλούια». Ἀλλά, νομίζω (ὅπως ἔχω γράψει καί ἀλλοῦ) ὅτι τά ἀντίφωνα τῆς Θ. Λειτουργίας προέρχονται ἀπό τόν ᾀσματικό Ἑσπερινό. Ἄλλωστε ἡ Τριθέκτη συνετάγη κατ᾿ ἀπομίμησιν τῆς Θ. Λειτουργίας καί δέν προηγεῖτο αὐτῆς. Ἴσως ὅμως αὐτά νά εἰσήχθησαν παράλληλα.
Κάτι πού ὄντως δέν ἔχει προσεχθεῖ, καί νομίζω ὅτι μᾶς μεταφέρει στήν ᾀσματική Τριθέκτη, περισσότερο ὡς παραλληλισμός ἐτυμολογικός ἐκ τοῦ τρίτης καί ἕκτης, εἶναι ἡ ἐπιλογή τροπαρίων ἐκ τῆς τρίτης καί ἕκτης ᾠδῆς τῶν κανόνων στούς Μακαρισμούς, ὅταν στήν Θ. Λειτουργία ψάλλουμε Τυπικά καί Μακαρισμούς. Εἶναι ἆραγε αὐτό τυχαῖο; Γιατί ἐπιλέγονται αὐτές οἱ ᾠδές; Ἡ τρίτη καί ἡ ἕκτη ᾠδές θυμίζουν τήν κατά τόν τύπον τῆς Θ. Λειτουργίας συνταχθεῖσα ἀκολουθία τῆς Τριθέκτης ἤ ἀκόμη ὅτι ἡ Θ. Λειτουργία τελεῖται μετά τίς μοναχικές ἀκολουθίες τῆς Τρίτης καί Ἕκτης Ὡρῶν, ἄν δέν τελεῖται σέ ἐξαιρετικές περιπτώσεις συναπτῶς μέ τόν Ἑσπερινό, ὁπότε τότε τό πρό τῆς (μικρᾶς) εἰσόδου τμῆμα τῆς Θ. Λειτουργίας καλύπτεται ἀπό τό πρό τῆς εἰσόδου τμῆμα τοῦ Ἑσπερινοῦ.