Τί σημαίνει τό ὄνομα Μηνᾶς;

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
13 χρόνια μετά... (από εδώ)
______

1f33e.png
μήνη – μήνας -μηνίσκος - Μηνάς ~

ΟΛΕΣ οι παραπάνω λέξεις έχουν κάποια σχέση με το φεγγάρι..

1f538.png
Οι αρχαίες λέξεις “μήνη” και “μην, μηνός” δήλωναν τη σελήνη (από < I.E. *mēn-s). Σταδιακά όμως εκτοπίστηκαν από τη λέξη “σελήνη” (< “σέλας” «φως», πβ. "φεγγάρι" < "φέγγος"), η οποία παρέπεμπε στο φως και όχι στον κύκλο των τριάντα ημερών (ένας λόγος γι’ αυτό ίσως είναι ότι ο κύκλος των τριάντα ημερών συνδέθηκε με υπερφυσικά φαινόμενα θρησκευτικού χαρακτήρα, οπότε η “μήνη” έγινε κάτι σαν λέξη-ταμπού).

◆ Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλους αρχαίους πολιτισμούς, η πλήρης περιφορά της σελήνης γύρω από τη γη ήταν μονάδα μέτρησης του χρόνου. Έτσι σταδιακά η λέξη "μην, μηνός" πήρε τη γνωστή χρονική σημασία των τριάντα ημερών. (Δηλαδή ο σημερινός "μήνας" κάποτε ήταν η σελήνη).

◆ Η “μήνη” διατηρήθηκε όμως αλλού. Στη στρατιωτική ορολογία δηλώνει οχυρωματικό έργο με δρεπανοειδές σχήμα (σχήμα τετάρτου του φεγγαριού). Αλλά και στην Ιατρική, δηλώνει σχηματισμό σε μορφή ημισελήνου, που παρατηρείται με τη βοήθεια μικροσκοπίου στους νεφρούς στην περίπτωση νεφρίτιδας.

◆ Ειδικά η λέξη “μηνίσκος” (το υποκοριστικό των λ. “μήνη / μην”) δήλωνε από την αρχ. εποχή διάφορα αντικείμενα ημισεληνοειδούς σχήματος. Με βάση αυτή την αρχαία σημασία σχηματίστηκε το γαλλικό “ménisque”, για να δηλωθεί ο ανατομικός χόνδρος των αρθρώσεων που έχει σχήμα ημισελήνου, και από τη γαλλική λέξη πήρε νέα σημασία η λ. “μηνίσκος” (σημασιολογικό δάνειο).
_____

1f538.png
Πώς συνδέονται αυτά με το όνομα “Μηνάς”; Παλαιότερα θεωρούσαν ότι το όνομα “Μηνάς” προέρχεται από το λαϊκό ρ. “μηνώ” «στέλνω μήνυμα». Για τον λαό είναι συνήθως αυτονόητες τέτοιες συνδέσεις, πβ. παροιμίες, όπως:
Ο Αϊ-Μηνάς εμήνυσε, Πούλια μην ξημερώσει❞​
(παρατήρηση για την έλευση του χειμώνα).​

ΟΜΩΣ το όνομα “Μηνάς” είναι αρχαίο και απαντά τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα, πβ. Θουκ. Ἱστ. 5.21.1.3-5:
καὶ πέμψαντες ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης πρέσβεις Ἰσχαγόραν
καὶ Μ η ν ᾶ ν καὶ Φιλοχαρίδαν❞​

Ἠταν συντετμημένος τύπος του “Μηνόδωρος” (πβ. Ἑρμᾶς < Ἑρμόδωρος»), που πιθανόν σήμαινε «δώρο του φωτός» (αφού "μήνη" είναι η σελήνη, πβ. το αντίστοιχο όνομα “Ηλιόδωρος” για τον ήλιο). Ας σημειωθεί ότι από τις λέξεις “μην / μήνη” σχηματίστηκαν και άλλα αρχαία ή ελληνιστικά κύρια ονόματα, τα οποία όμως ως επί το πλείστον δεν επιβίωσαν (πβ. Μηναγόρας, Μηνοχάρης, Μηνοδώρα, Μηνοφάνης κ.ά.).

◆ Την ίδια τύχη θα είχε πιθανότατα και το όνομα "Μηνᾶς", αν δεν ταυτιζόταν ηχητικά με το όνομα του δημοφιλούς Αιγύπτιου στρατιώτη αγίου “Menes”, που μαρτύρησε στο τέλος του 3ου αι. (είναι γνωστή η αιγυπτιακή πόλη Abu Mina [«αββάς Μηνάς»], τόπος ταφής και μετέπειτα κέντρο τιμής του αγίου).

Το όνομα “Menes” δεν είχε σχέση με το αρχαίο “Μηνάς”. Όταν όμως εισήχθη η τιμή του αγίου από την Αίγυπτο στην Ελλάδα (και δεν είναι τυχαίο που το όνομα αυτό είναι συχνό σε Αιγυπτιώτες Έλληνες), φαίνεται πως το όνομά του λαοφιλούς αγίου “Menes” «εξελληνίστηκε» σε “Μηνᾶς”, είτε με βάση το προϋπάρχον ελληνικό “Μηνᾶς”, είτε ταυτιζόμενο τυχαία με αυτό.
 
Top